به گزارش گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو، مستندسازی درباره جنگ، اغلب در دام کلیشههای سختافزاری میافتد؛ نمایش ادوات نظامی، ویرانیهای فیزیکی و تحلیلهای خشک سیاسی. اما مستند «میریام» به کارگردانی علی صدرینیا، با هوشمندی از این پوسته سخت عبور میکند و به هسته نرم، اما مقاومِ جنگ میرسد: انسان، و به طور مشخص، زن.
این اثر با انتخاب فرم روایی متفاوت و ریتمی کوبنده، نه تنها یک گزارش میدانی موفق است، بلکه به یک اثر مردمنگارانه از وضعیت اجتماعی لبنان در دوران بحران تبدیل میشود. در ادامه به چند ویژگی برجسته این اثر که شایسته تقدیر است، میپردازم:
راویِ مشارکتی؛ پل ارتباطی میان مخاطب و میدان
انتخاب کاراکتر «مریم» (میریام)، دختری ایرانی ساکن بیروت، به عنوان راوی، هوشمندانهترین استراتژی کارگردان است. او نه یک توریست است و نه یک ژورنالیستِ پروازی؛ او زیستکرده در محیط است.
این انتخاب باعث میشود مخاطب ایرانی با زاویه دیدی آشنا (یک هموطن) وارد پیچیدگیهای جامعه لبنان شود. مریم در اینجا نقش یک راویِ جستجوگر را ایفا میکند که به جای ارائه پاسخهای حاضر و آماده، خود به دنبال کشف حقیقت است و مخاطب را در این کشف و شهود با خود همراه میکند.
شکستن کلیشههای مذهبی و قومیتی
«میریام» تصویری تکبعدی از مقاومت ارائه نمیدهد. دوربین صدرینیا با عبور از خطکشیهای مرسوم، موزاییک واقعی جامعه لبنان را به تصویر میکشد.
نشاندنِ زنان شیعه، سنی، مسیحی و دروزی در کنار هم و شنیدن دغدغههای مشترک آنان درباره وطن و دشمن مشترک، کارکردی استراتژیک دارد. این مستند نشان میدهد که مسئله مقاومت در لبنان و فلسطین، فراتر از یک ایدئولوژی خاص، یک مسئله ملی و انسانی است که زنان با هر گرایشی را به هم پیوند میدهد.
بازتعریف «میدان»؛ از خط مقدم تا استودیوهای هنری
یکی از درخشانترین وجوه این مستند، نمایش تنیدگی مقاومت در زندگی روزمره است. کارگردان به درستی درک کرده است که در جنگهای مدرن، میدان نبرد تنها خاکریز نیست.
مصاحبه با زنان فعال در عرصه رسانه، فرهنگ و هنر نشان میدهد که چگونه یک مجسمه ساز، یک خبرنگار یا یک فعال اجتماعی، ابزار کار خود را به سلاح تبدیل میکند. این رویکرد، مفهوم کنشگری را از انحصار مردان نظامی خارج کرده و به ساحت عمومی جامعه و به ویژه زنان تعمیم میدهد.
ریتم و تدوین؛ بازتاب نبض تند بیروت
تدوین این مستند با کاتهای سریع و جابهجایی مداوم میان مکانها و شخصیتها، دو کارکرد دارد:
- مخاطب ناخودآگاه تنش و سرعت تحولات در منطقه را حس میکند.
- حجم بالای مصاحبهها اجازه نمیدهد روایت در یک نقطه راکد بماند و مدام وجوه مختلفی از ماجرا را آشکار میکند.
نمایش عاطفه به جای شعار
در حالی که بسیاری از آثار مشابه گرفتار شعارزدگی میشوند، «میریام» بر احساسات وطندوستانه تمرکز میکند. وقتی زنی از خاک لبنان یا فلسطین با بغض یا غرور صحبت میکند، این حس بدون واسطه به مخاطب منتقل میشود. فیلمساز اجازه داده است تا «زن بودن» و «مادر بودن» با «مبارز بودن» ترکیب شود و معجونی قدرتمند از عشق و حماسه بسازد.
علی صدرینیا در «میریام» ثابت کرد که برای روایت جنگ، همیشه نیاز نیست به خط مقدم آتش رفت؛ گاهی خط مقدم واقعی در نگاه زنی است که در قلب بیروت، با قلم یا هنر خود، ایستادگی را مشق میکند. این مستند، ادای دینی است هنرمندانه به زنانی که در هیاهوی جنگ، پاسداران هویت و امید هستند.