به گزارش خبرنگار سیاسی ایرنا؛ زمزمههای برگزاری انتخابات تناسبی چندسالی است در کشور به گوش میرسد و تا پیش از این بنا بود این نظام تناسبی جایگزین نظام اکثریتی در انتخابات مجلس شورای اسلامی شود اما در نهایت قانونگذاران به نتیجه رسیدند نظام تناسبی را ابتدا برای هفتمین دوره انتخابات شورای شهر تهران به صورت پایلوت برگزار کنند و درصورتی که به نتیجه مطلوب رسیدند در شهرهای بالای ۵۰۰ هزار نفر و انتخابات مجلس شورای اسلامی نیز آن را اجرایی کنند.
هر چند این شیوه انتخاباتی در بسیاری از کشورهای جهان مرسوم است اما در ایران به دلیل عواملی از جمله عدم شکلگیری احزاب قدرتمند، تاکنون آزموده نشده است با این حال انتخابات پیشروی شوراها در اردیبهشت ۱۴۰۵ سنگ محک خوبی برای سنجش این آمادگی در میان احزاب و تشکل های سیاسی کشور است؛ از این جهت انتخابات شوراها در کانون توجه افکار عمومی قرار گرفته است.
با این حال به علت برگزاری زودهنگام انتخابات ریاستجمهوری در تابستان ۱۴۰۳، این بار دیگر انتخابات شوراها برخلاف ادوار گذشته همزمان با انتخابات ریاستجمهوری برگزار نخواهد شد و همین امر نگرانیهایی را در زمینه میزان مشارکت مردم بوجود آورده است. البته حامیان انتخابات تناسبی بر این باور هستند که این شیوه انتخابات میتواند اعتماد مردم برای حضور در پای صندوقهای رای را فراهم کند اما منتقدان میگویند آلوده شدن شوراها به امور سیاسی و بازماندن اعضای این نهاد از وظایف خدماترسانی و مدیریت شهری، در انگیزه مردم برای مشارکت تاثیر منفی دارد.
در ادامه گفتگو با مسعود زریبافان، دبیرکل جمعیت یاران انقلاب اسلامی و محمدمهدی تندگویان عضو شورای چهارم شهر تهران را در زمینه ارزیابی نقاط مثبت و منفی برگزاری انتخابات تناسبی در تهران و ضرورت چارهاندیشی برای بازگشت شوراها به امر خدمترسانی و آسیبهای کشیده شدن این نهاد به ورطه امور سیاسی را میخوانید:
بر اساس قانون اساسی حوزه فعالیت شوراها باید کاملا غیرسیاسی باشد
زریبافان که عضویت در دوره دوم شورای شهر تهران را در کارنامه خود دارد، درباره جایگاه و اهمیت شوراها در ساختار حکمرانی کشور،گفت: قانون اساسی در ۸ اصل (اصل ۷ و اصول ۱۰۰ تا ۱۰۶) به اهمیت، وظایف و اختیارات شوراها پرداخته و این نشان از اهمیت این نهاد در نظام مقدس جمهوری اسلامی دارد. شوراها که مستقیما توسط مردم انتخابات میشوند از نمادهای مردمسالاری دینی نظام هستند و از پایینتر سطح که روستا است تا بالاترین سطح که کشوری است (شورای عالی استانها)، در حوزه های مختلف از قبیل اجتماعی، اقتصادی، عمرانی، بهداشتی، فرهنگی، آموزشی و رفاهی و در زمینههای تقنینی، اجرایی و نظارتی و اقشاری شامل کارگران، کشاورزان، کارمندان، فرهنگیان و غیره مسئولیت و اختیار دارند و از این لحاظ میتوان گفت از مهمترین نهادهای نظام جمهوری اسلامی ایران محسوب میشوند.
در اصل ۱۰۰ قانون اساسی، وظیفه شوراها در حوزههای اجتماعی، اقتصادی، عمرانی، بهداشتی، فرهنگی، آموزشی و رفاهی است.
دبیرکل جمعیت یاران انقلاب اسلامی در پاسخ به این پرسش که چه عاملی باعث شده تا شوراها از وظایف اصلی خود در زمینه خدماترسانی به مردم غفلت و به سوی فعالیتهای سیاسی سوق پیدا کنند؟ اظهار داشت: در هیچکدام از اصول ذکر شده در قانون اساسی مربوط به شوراها، وظیفهای سیاسی برای اعضای این نهاد تعریف نشده بلکه در اصل ۱۰۰ صراحتا به حوزههای اجتماعی، اقتصادی، عمرانی، بهداشتی، فرهنگی، آموزشی و رفاهی برای فعالیت های این نهاد اشاره شده است.
سیاسی شدن شوراها نقطه آسیبپذیری آنها است
زریبافان در ادامه افزود: به این ترتیب میتوان گفت که حوزه فعالیت شوراها کاملا غیرسیاسی است. تجربه هم نشان داده است که سیاسیشدن شوراها نه تنها مزیتی برای آنها ایجاد نمیکند بلکه معمولا نقطه آسیبپذیری آنها نیز است. بخصوص آن جا که برخی افراد شورا را پلکانی برای به دست آوردن جایگاه بالاتر قرار دادهاند و رویکردشان از خدماتی به سیاسی تغییر کرده است.
این فعال سیاسی بر این باور است که در انتخابات هفتم شوراها که انتخابات تناسبی به صورت پایلوت در تهران اجرا میشود با توجه به اینکه محور اصلی انتخابات، احزاب، جبههها و ائتلافات سیاسی هستند، حاصل آن شورایی میشود که محل تاخت و تاز احزاب و جریانات سیاسی خواهد شد.
برخی افراد شورها را پلکان برای به دست آوردن جایگاه بالاتر قرار دادهاند و رویکردشان از خدماتی به سیاسی تغییر کرده است.
وی در ارزیابی خود از تناسبی شدن انتخابات شورای شهر تهران گفت: اگر با تناسبی شدن صرفا افراد متکثر و متنوع سیاسی و با تعصبات حزبی و غیرمتخصص وارد شورای شهر تهران شوند، قطعا برای انتخاب شهردار بویژه فردی که از موقعیت شهرداری قصد پرش به جایگاه بالاتری از جمله ریاستجمهوری را دارد با مشکل اساسی مواجه خواهند شد. اگر حتی بتوانند شهردار هم انتخاب کنند بعید میدانم که شهردار مقتدر و کارآمدی بتوانند انتخاب کنند. مگر اینکه احزاب و جریانهای سیاسی کسانی را در فهرست خود قرار بدهند که اولا تخصص لازم برای اداره شهر را داشته باشند. ثانیا سابقه آنها نشان دهد همواره مسئول خدومی برای مردم بوده و قصدشان برای عضویت در شورا صرفا خدمت به مردم باشد و به دنبال کسب مقام و جایگاه بالاتر و مالاندوزی نباشد.
دبیرکل جمعیت یاران انقلاب اسلامی در پاسخ به پرسشی در زمینه عملکرد و میزان موفقیت شوراها در تحقق اهداف در نظر گرفته شده برای این نهاد در ایران اظهار داشت: با توجه به اختیارات و امکانات بالقوه و بالفعلی که بخصوص شوراهای شهر به تبع از شهرداریها دارند، به جز موارد محدود، در مجموع معتقدم شوراهای شهر و روستا کارنامه موفقی در خدمت شایسته به مردم نداشته و نهاد پرهزینه و کمفایده بودهاند و بعضا هم دچار مشکلات عدیدهای شدهاند که شایسته جایگاه شوراها، نیست.
انتخابات تناسبی موجب افزایش مشارکت مردم میشود
زریبافان در توضیح تاثیر تناسبی شدن انتخابات بر میزان مشارکت بیان کرد: به طور کلی در انتخابات تناسبی هر فهرستی دارای اشتراک صفر با فهرست دیگر است و هر کاندیدا فقط در یک فهرست میتواند حضور داشته باشد بنابراین خود به خود احزاب و جریانهای سیاسی ناگزیر خواهند بود تا از نیروهای بیشتری دعوت به همکاری نمایند. بنابراین افراد ذینفع در انتخابات زیاد شده و این کاندیداهای متکثر برای رایآوری تلاش خواهند کرد تا همه ظرفیتهای خود را برای جلب رضایت و کسب رای مردم به صحنه آورند و نتیجه آن افزایش مشارکت مردم در انتخابات خواهد بود. البته در این دوره همراه نشدن انتخابات شوراها با انتخابات ریاستجمهوری که معمولا با دو قطبی شدن موجب افزایش مشارکت مردم میشد، ممکن است کاهش مشارکت بویژه در شهرهای بزرگ مانند تهران را در پی داشته باشد.
در انتخابات تناسبی کاندیداهای متکثر برای رایآوری مجبور میشوند تا همه ظرفیتهای خود را به صحنه آورند و نتیجه آن افزایش مشارکت مردم در انتخابات خواهد بود.
دبیرکل جمعیت یاران انقلاب اسلامی در تحلیل تاثیر انتخابات تناسبی در میزان پاسخگو شدن احزاب به مردم گفت: تعداد زیاد و درهم شدن احزاب متکثر باعث میشود تا فرافکنی و تقصیرها را به گردن هم انداختن، رواج پیدا کند. بنابراین پاسخگویی در شوراها رخ مثبتی نشان نخواهد داد مگر اینکه احزاب کوچک و متکثر تجمیع و تبدیل و به احزاب محدود و مقتدر شوند تا بتوانند در برابر مردم پاسخگو باشند.
زریبافان در توضیح برنامههای حزب متبوعش برای هفتمین دوره انتخابات شورای تهران گفت: جمعیت یاران انقلاب اسلامی در صدد است تا همچون انتخابات مجلس یازدهم با حضور در ائتلافی مانند «ائتلاف مردمی نیروهای انقلاب» (امنا) و با معرفی افراد متخصص و متدین در حد وسع خود به برگزاری انتخابات پرشور و پر مشارکت کمک کند.
شورای شهر یک نهاد خدماتی است و به تخصص نیاز دارد نه احزاب
محمدمهدی تندگویان که یکی از مخالفان برگزاری انتخابات شوراهای شهر بر اساس نظام تناسبی است در توضیح دلایل مخالفتش گفت: شیوه انتخابات تناسبی ممکن است برای انتخابات مجلس کارآمد باشد اما به چند دلیل موافق برگزاری این شیوه برای شوراها نیستم؛ اساسا تناسب در حوزه احزاب ما معنی ندارد زیرا تاکنون تحزبگرایی را تمرین نکردهایم تا به یک بلوغی برسیم و حالا بخواهیم برای حضور آنها در پایگاهی مانند شورای شهر که یک پایگاه سیاسی نیست، سهمیهبندی در نظر بگیریم.
وی با بیان اینکه شورای شهر یک نهاد خدماتی است و به تخصصهای خاص نیاز دارد نه احزاب خاص، اظهار داشت: در ایران حدود ۴۰ الی ۵۰ حزب داریم اما ۹۰ درصد مردم این احزاب را نمیشناسند و صرفا با دو جریان اصلاحطلب و اصولگرا آشنا هستند و این دو جریان نیز تاکنون برای انتخابات شوراها صرفا لیستهایی را ارائه کردهاند که هر کدام تبعات خود را داشتهاند. بنابراین انتخابات تناسبی اگر به معنای سهمیهبندی برای احزاب باشد معنا ندارد زیرا مردم ما اصلا با احزاب ارتباطی ندارند. اگر هم بنا باشد باز هم همان دو جریان مذکور لیست ارائه کنند تغییر چندانی رخ نمیدهد بنابراین تصور نمیکنم کمکی به افزایش مشارکت مردم در انتخابات کند.
باید تناسب از حوزه احزاب به حوزه تخصصها منتقل شود
تندگویان با تاکید بر اینکه شورای شهر محلی برای فعالیتهای تخصصی است بنابراین سهمیهبندی و تناسب باید از حوزه احزاب به حوزه تخصصها منتقل شود، اظهار داشت: هدفگذاری سهمیهبندی در انتخابات شوراها به شکل کنونی اشتباه است، به عنوان مثال به جای شیوه فعلی باید مشخص شود یک شورا به چند نفر متخصص مدیریت شهری، عمران و موضوعات مرتبط با شهرسازی و ... بر اساس نیازهای شهر نیاز دارد. علاوه بر این باید تناسب بین مناطق شهری نیز مورد توجه قرار گیرد یعنی باید گفته شود چند درصد افراد منطقه ۱۵ یا ۱۷ تهران میتوانند عضو شورای شهر شوند؟ برای من به عنوان یک شهروند این سوال مطرح است که چرا همه اعضای شورای شهر تهران عضو منطقه ۱ هستند؟ آیا افراد ساکن این منطقه مشکلات ساکنان سایر مناطق تهران را درک میکنند تا بخواهند درباره آن تصمیم بگیرند؟
چرا همه اعضای شورای شهر تهران عضو منطقه ۱ هستند؟ آیا افراد ساکن این منطقه مشکلات ساکنان سایر مناطق تهران را درک میکنند تا بخواهند درباره آن تصمیم بگیرند؟
عضو شورای چهارم شهر تهران با اشاره به ضرورت توجه به نقش انجمنهای تخصصی در مدیریت شهری گفت: اگر میخواهیم نهاد شورا را به سمت کارآمدی ببریم و از این وضعیت سیاسی که به آن دچار شده نجات دهیم، باید انجمنهای شهرسازی، مهندسان مشاور و رشتههای تخصصی که مرتبط با شهر و شهرسازی هستند برای راهیابی به شورا تناسب داشته باشند؛ به این ترتیب با توجه به آنچه گفته شد موضوع «تناسب» در انتخابات شوراها معنا پیدا میکند. اما اختصاص سهمیه به احزاب نه تنها آمار مشارکت انتخابات شوراها را بالا نمیبرد بلکه تاثیری در خروجی اداره شهر و خدماترسانی به شهروندان هم نخواهد داشت.
شهرداری که با نگرش سیاسی حاکم شود، هوس میکند رئیسجمهور شود
وی با تاکید براین که شهردار تهران باید فردی خدماتی باشد نه یک فرد سیاسی، فرهنگی، هنری یا ورزشی تصریح کرد: فعالیت اصلی شهردار خدماترسانی به مردم مانند بهینهسازی زیرساختهای حمل و نقل شهری، ساماندهی جمعآوری زبالهها، مدیریت مبلمان شهری، تیلیغات شهری و ... است. بنابراین ضرورت دارد تا شهردار علاوه بر برخورداری از تخصصهای لازم اهل خدمت کردن به مردم نیز باشد. شهرداری که با نگرش سیاسی حاکم شود ممکن است هوس کند رئیسجمهور شود پس شهرداری را به سکوی پرش خود تبدیل میکند و نمونه آن اتفاقاتی است که تاکنون در شهرداری تهران افتاده و همه مردم نیز شاهد آن هستند.
عضو شورای چهارم شهر تهران با اشاره به مدیریت غیرتخصصی پایتخت گفت: تهران را بدون ساماندهی مناسب، خامفروشی کردهاند و جمعیتپذیری نامعقولی در آن صورت گرفته است به طوری که از حالت کلانشهر نیز خارج شده به یک ابرشهر بیمعنی تبدیل شده است که دیگر به راحتی قابل مدیریت نیست. مردم برخی مناطق شهر حتی از روستاها نیز محرومتر هستند و دسترسی مناسبی به فضاهای آموزشی و بهداشتی ندارند؛ تمام این مشکلات ناشی از برخورد سیاسی با مسائل تخصصی شهری است و نتیجه آن نیز کاهش مشارکت مردم در انتخابات میباشد.
مردم برخی مناطق تهران از روستاها نیز محرومتر هستند و تمام این مشکلات ناشی از برخورد سیاسی با مسائل تخصصی شهری است.
تندگویان در ادامه افزود: اگر یک طیف سیاسی بدون تخصصهای لازم در شوراها حاکم شود سپس شهردار را از میان افراد وابسته به همان طیف انتخاب میکند و این فرد ممکن است تخصصهای لازم برای اداره شهر را نداشته باشد اما شورا به دلیل این وابستگی حزبی، از نظارتهای لازم و کافی بر وی چشمپوشی میکند و به این ترتیب شورا درگیر یک روند سیاسی آسیبزا برای شهر خواهد شد.
عضو شورای چهارم شهر تهران در انتقاد از عدم تناسب تعداد اعضای کنونی شورای شهر تهران و جمعیت آن گفت: تهران در حالی ۲۱ عضو شورای شهر دارد که در برخی کشورهای همسایه مانند پاکستان شورای شهر پایتخت حدود ۲۳۰ الی ۲۴۰ عضو دارد که بر اساس تناسب منطقهای و تخصصی انتخاب شدهاند. قانونگذاران باید بررسی کنند آیا برای کلان شهری مانند تهران با این جمعیت و ۲۲ منطقه شهری، صرفا ۲۱ عضو شورا کافی است یا این شورا به اعضای بیشتری نیاز دارد؟
تندگویان در پایان گفت: پس از ۴۰ سال هنوز نتوانستهایم کوچکترین وظیفه شهرداری یعنی جمعآوری زباله، تفکیک آن از مبداء و ایجاد ارزش افزوده برای این طلای سیاه را انجام دهیم و صرفا با کودکان کار و زبالهگردهای غیرقانونی طرف هستیم و واقعا هم تفاوتی ندارد که کدام جریان سیاسی تاکنون در شهرداری یا شورای شهر حاکم بوده است. هرچند سالهاست یک جریان سیاسی در شورای تهران حاکم است و خروجی آن به عنوان مثال آلودگی هوایی است که در حال حاضر گریبانگیر مردم تهران شده است زیرا زیرساختهای حمل و نقل عمومی توسعه نیافته و قربانی رفتارهای سیاسی، غیرعلمی و غیرکارشناسی شده است.