به گزارش گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو،  کامران فانی (۲۵ فروردین ۱۳۲۳ – ۲۲ آذر ۱۴۰۴)، پژوهشگر، کتابدار و مترجم فقید ایرانی، نه تنها با ترجمه‌های درخشانش از ادبیات جهان، بلکه با فعالیت‌های بنیادی‌اش در سازماندهی دانش و فرهنگ‌نامه‌نویسی، تأثیری عمیق بر تاریخ فرهنگ و اندیشه در ایران بر جای گذاشت. میراث او را می‌توان در دو حوزه کلیدی دید: آثار مرجع و ترجمه‌های ادبی.

بخش عمده‌ای از نفوذ فانی در حوزه اندیشه و معارف اسلامی، نه از طریق تألیفات نظری، بلکه از مسیر ساماندهی دانش‌های مرجع و زیرساخت‌های پژوهشی تحقق یافت.

دائرةالمعارف تشیع یکی از ماندگارترین پروژه‌های فرهنگی و دانشنامه‌نگاری در ایران معاصر است که به تدوین نظام‌مند تاریخ، معارف، فقه، کلام، فلسفه و رجال شیعه می‌پردازد. کامران فانی به عنوان یکی از سه سرپرست اصلی و ویراستار این مجموعه عظیم، نقشی حیاتی و محوری در موفقیت و اعتبار این اثر ایفا کرد.

انتقال دانش کتابداری به دانشنامه‌نگاری

تأثیر کامران فانی بر این اثر نه صرفاً در نگارش مقالات، بلکه در بُعد نظارت علمی، سازماندهی ساختاری و تعیین استانداردها نمود پیدا کرد. فانی که یک کتابدار و فهرست‌نویس برجسته (خالق «سرعنوان‌های موضوعی فارسی») بود، تجربه و مهارت بی‌بدیل خود در علوم اطلاع‌رسانی و مرجع‌شناسی را به این پروژه منتقل کرد:

• استانداردسازی اطلاعات: فانی با وسواس و دقت علمی خود، به مقالات دانشنامه نظم، دقت و استنادپذیری بخشید. او به عنوان یک کتابدار مرجع، بر ضرورت تدوین مدخل‌ها بر اساس اصول علمی و یکسان‌سازی ارجاعات و منابع تأکید داشت.

• بنیان‌گذاری نظام‌مند: او به همراه دیگر سرپرستان، چارچوب لازم برای پوشش حدود بیست هزار مقاله تألیفی در حوزه‌های مختلف شیعی را فراهم کرد؛ از شرح مفاهیم کلیدی قرآن و حدیث تا اصطلاحات منطقی و فلسفی و معرفی رجال و حوادث تاریخی مهم شیعی.

تأثیر بر مطالعات تاریخ و فلسفه اسلامی (شیعی)

نقش فانی در دائرةالمعارف تشیع، تأثیری عمیق بر مطالعات اسلامی در ایران گذاشت:

• مرجع‌سازی تاریخ و کلام: دائرةالمعارف تشیع با هدایت افرادی چون فانی، توانست تاریخ و کلام شیعی را به صورت متمرکز و مستند در اختیار محققان قرار دهد. این امر به نوعی خلاصه‌سازی و سازماندهی انبوه دانش پراکنده شیعه بود که مطالعه تخصصی تاریخ و فرق شیعی را بسیار تسهیل کرد.

• ثبت و تثبیت فلسفه و عرفان شیعی: این دانشنامه با گنجاندن مقالاتی تخصصی در مورد اصطلاحات فلسفی و عرفانی (مانند حکمت متعالیه، اشراق و عوالم غیب) و زندگی‌نامه فلاسفه بزرگ شیعی، یک زیربنای اطلاعاتی مطمئن برای پژوهشگران فراهم آورد و به این حوزه‌ها اعتبار آکادمیک و مرجعیت علمی بخشید.

در نهایت، حضور کامران فانی به عنوان یک متخصص علم اطلاعات در رأس یک پروژه عظیم دانشنامه‌نگاری دینی، ترکیبی نادر و ارزشمند را ایجاد کرد که حاصل آن، ارائه اثری با دقت علمی غربی و محتوای غنی شرقی بود. این تلاش، دائرةالمعارف تشیع را به یکی از مهم‌ترین منابع مکتوب در حوزه ایران‌شناسی اسلامی تبدیل کرده است.

واکنش‌ها به درگذشت کامران فانی

خبر درگذشت کامران فانی با واکنش‌های گسترده‌ای در محافل علمی، فرهنگی و ادبی ایران مواجه شد که عمده آن بر دقت، وسواس علمی و خلوص نیت او در کار تأکید داشت:

• فرهنگستان زبان و ادب فارسی: فرهنگستان که فانی عضو پیوسته آن بود، از او به عنوان "یکی از برجسته‌ترین کتابداران، پژوهشگران و مترجمان معاصر" یاد کرد و خدمات او به زبان فارسی و ساماندهی دانش را بی‌نظیر دانست.

• اهالی کتابداری و اطلاع‌رسانی: این قشر از او به عنوان "پدر علم کتابداری نوین ایران" و "مبتکر اصلی سرعنوان‌های موضوعی فارسی" یاد کردند. تأکید بر تأثیر او در تأسیس زیرساخت‌های علمی در کتابخانه‌های ملی و دانشگاهی از نکات محوری این واکنش‌ها بود.

• همکاران دائرةالمعارف تشیع: همکاران فانی در این پروژه از او به عنوان "تضمین‌کننده دقت و اعتبار" مجموعه یاد کردند. بسیاری اشاره کردند که سخت‌گیری‌های روش‌شناختی او بود که مانع از ورود مطالب سست و غیرمستند به این مرجع مهم شیعی شد.

• مترجمان و ادیبان: جامعه مترجمان ایران، فقدان او را ضایعه‌ای برای انتقال ادبیات جهان به فارسی دانستند و از فصاحت و تعهد او در ترجمه آثار کلیدی چخوف، گراس و داستایوفسکی تجلیل کردند.

  جایگاه دائرةالمعارف تشیع پس از فانی

اگرچه کامران فانی در سال‌های اخیر عمر خود از نظر جسمی با مشکلاتی روبرو بود، اما میراث روش‌شناختی او در دائرةالمعارف تشیع همچنان جاری است.

• تداوم مرجعیت: دائرةالمعارف تشیع، با وجود درگذشت فانی و دیگر سرپرست فقید آن، بهاءالدین خرمشاهی، همچنان به عنوان یک مرجع حیاتی و موثق در مطالعات شیعه‌شناسی در داخل و خارج از کشور شناخته می‌شود.

• تضمین روش‌شناسی: شالوده‌ای که فانی در دقت علمی، مستندسازی و نظام‌مندی در این اثر پایه‌گذاری کرد، تضمین‌کننده این است که جلدهای بعدی نیز بر همان اساس و کیفیت منتشر شوند. در حقیقت، فانی "روش" را برای این دائرةالمعارف به یادگار گذاشت.

• افزایش ارزش تاریخی: این اثر اکنون به عنوان محصول تلاش فکری چندین نسل از عالمان و پژوهشگرانی چون فانی، که خود عمرشان را صرف دقت در جزئیات علمی کردند، ارزش و اعتبار مضاعفی یافته است.