به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، دیوان حافظ با نسخه کامل کهن و تصحیح رشید عیوضی؛ پس از سالها از سوی انتشارات امیرکبیر دوباره به بازار نشر آمده است تا بار دیگر جایگاه ویژه خود را در میان علاقهمندان شعر فارسی تثبیت کند.
این نسخه که بر پایه بررسی و تحلیل 9 نسخه کهن از دیوان حافظ متعلق به قرن نهم هجری تدوین شده است، بهدلیل دقت در تصحیح و بازآفرینی متنی نزدیک به اشعار اصلی حافظ، از زمان انتشار اولیه خود تاکنون جایگاه ویژهای در میان پژوهشگران و علاقهمندان به ادب فارسی داشته است.
نسخه مرحوم عیوضی برای اولینبار در سال 1385 روانه بازار نشر شد، پس از آنکه به دلیل عدم تجدید چاپ، نسخهای نایاب بود و در بازار موازی کتاب با قیمتهای نجومی، حتی تا 15 میلیون تومان، نیز عرضه میشد.
رشید عیوضی در این نسخه، با بیش از 80 اصلاح در واژگان، ترکیبات و ساختار شعری، نسخهای قابل اعتماد و علمی از دیوان حافظ را ارائه کرده است. افسوس که استاد زنده نماند تا نسخه 801 را نیز به کار برد.
حسین متقی، پژوهشگر ادبیات کلاسیک فارسی و یکی از شاگردان نزدیک زندهیاد رشید عیوضی، در گفتوگو با خبرنگار تسنیم، درباره روششناسی تصحیح دیوان حافظ توسط مرحوم عیوضی گفت: نسخه موجود از این تصحیح، ویراست نهایی استاد عیوضی و سومین تصحیح کامل او از دیوان حافظ است که بر مبنای 9 نسخه کامل خطی انجام شده است. نسخهای که در این چاپ برای نخستینبار به کار گرفته شد، نسخه قونیه (مکتوب 819 ق) است که پیشتر در هیچ تصحیح معتبری استفاده نشده بود.
وی افزود: استاد عیوضی نسخههای مورد استفاده خود در تصحیح حافظ را به سه دسته تقسیم کرد؛ دسته اول، که نسخههای اقدم و معتبرتر بودند، شامل نسخه «آ» (مکتوب به سال 813 قمری، ایاصوفیه)، نسخه «هـ» (818 قمری) و نسخه متعلق به سال 824 قمری میشد. دسته دوم شامل نسخه «مک» (822 قمری) و نسخه «خ» (827 قمری، معروف به نسخهٔ خلخالی) بود و دسته سوم را نسخه قونیه (819 قمری) و نسخه «میم» (821 قمری، همان نسخه میشیگان) تشکیل میداد. او به طور عمده طرف نسخه ایاصوفیه (813 ق) را گرفت و در چینش ابیات بیش از 200 غزل را بر مبنای همین نسخه تنظیم کرد.
به گفته او؛ هر تغییری تنها در صورتی اعمال شد که گروه دوم نیز آن را تأیید کند و گزارش کامل در صفحه مقابل آمده است. خلاف برخی تصحیحهای دیگر که انتخاب ضبطها در آنها گاهی سلیقهای به نظر میرسد، این روششناسی شفاف و قابل ردیابی است،
این پژوهشگر در ادامه به اهمیت پایبندی به متن در تصحیح اشاره و اضافه کرد: جابجایی حتی یک بیت میتواند آرایههای ادبی مانند ردّالقافیه را آشکار یا پنهان کند. نمونهاش را میتوان در غزلهای معروف «دوش میآمد و رخساره برافروخته بود» یا «من و انکار شراب این چه حکایت باشد» دید.
متقی در پاسخ به این پرسش که آیا تصحیح رشید عیوضی تعریف تازهای از شخصیت حافظ ارائه میدهد یا خیر، گفت: داده تاریخی جدیدی که شخصیت حافظ را به کلی دگرگون کند، در این تصحیح دیده نمیشود. آنچه در دوره قاجار به عنوان اشعار شیعی یا مدح ائمه(ع) به دیوان اضافه شده بود، پیشتر در تصحیح علامه قزوینی و دکتر غنی حذف شده و شخصیت تاریخیتر حافظ آشکار شده بود. این تصحیح نیز همان مسیر را با دقت بیشتر ادامه داده است.
دیوان خواجه شیراز طی سدههای متمادی با الحاقیات و نقل قولهای متعددی همراه بوده است؛ چنانکه در آثار برخی دیگر از بزرگان شعر فارسی. از جمله این اقوال، شایعه انتساب بیت نخست دیوان حافظ (الا یا ایهاالساقی ...) به یزید بن معاویه است. این پژوهشگر درباره این موضوع نیز توضیحاتی داد و افزود: این ادعا کاملا بی اساس است. خطاب به ساقی، موتیفی پربسامد در شعر عرب و فارسی است و هیچ سند معتبری برای نسبت دادن آن به یزید وجود ندارد.
شاگرد رشید عیوضی ادامه داد: استاد عیوضی شاگرد مستقیم دکتر خانلری نبود. اما روششناسی او ادامه و تکمیل مسیر علمی خانلری است. صفحهآرایی، چینش غزل در سمت راست و گزارش اختلاف نسخ در سمت چپ، دقیقاً از دیوان خانلری الگوبرداری شده است.عرضه این چاپ تصحیح رشید عیوضی با گزارش کامل نسخهبدلها برای پژوهشگران ادبیات فارسی، برای حافظشناسان و دانشجویان نقد ادبی ضروری و واجب است.
وی افزود: اما پیشنهاد میکنم برای عموم فارسیزبانان که دیوان حافظ را در خانه دارند و در شب یلدا، لحظه تحویل سال یا مجلس عقد به آن رجوع میکنند، نسخهای جداگانه و بدون نسخهبدل - مشابه آنچه بهاءالدین خرمشاهی انجام داد - منتشر شود تا هر خانه ایرانی با متنی معتبر و اصیل از حافظ مواجه باشد، نه دیوانهای بازاری که گاهی غزل یا بیت جعلی دارند.
به گفته او؛ ضرورت انتشار مجدد و بهروزرسانی چنین تصحیحهایی برای نسل جوان، در پاکسازی ذهن جامعه از ضبطهای غلطِ عادتی است. نمونه بارز این مساله هم تغییر واژه «اثر» به «سبب» در بیت «تیمار غریبان اثر ذکر جمیل است» و حذف ابیات زنستیزانه جعلی در شاهنامه فردوسی (تصحیح خالقیمطلق) است. روش استاد عیوضی در این تصحیح دیوان حافظ، شیوه بینابین است؛ یعنی ترکیبی از تصحیح انتقادی و التقاطی با تکیه بر نسخههای قدیمی و دستهبندی شده. این روش به دلیل نزدیکی بسیار زیاد نسخهها به زمان حیات حافظ و ویرایش مداوم اشعار توسط خود حافظ، منحصربهفرد است. قدیمیترین نسخه کامل تنها 10 سال پس از درگذشت این شاعر عرضه شده است. امیدوارم شیوه دستهبندی نسخهها و شفافیت گزارش اختلافات در تصحیح دکتر عیوضی، الگویی برای تصحیحهای آینده شود.
رشید عیوضی متولد بهمن 1307 و درگذشته به سال 1370، پس از تحصیل در تبریز، به فعالیت در مطبوعات و چاپخانهها پرداخت و از نوجوانی با ادبیات پیوند پیدا کرد. به جز تالیفات و تصحیحات، جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران در سال 1376 (بخش تحقیق و پژوهش ادبی) و جایزه قلم زرین در سال 1385 از جمله افتخارات زنده یاد عیوضی هستند.
انتهای پیام/