پرکاری تیروئید به معنای تولید بیش از حد هورمون‌های تیروئید توسط غده تیروئید است که تقریبا بر همه ارگان‌های حیاتی بدن تأثیر منفی می‌گذارد. سطوح بالای هورمون‌های تیروئید، متابولیسم بدن را به شدت بالا می‌برد و علائمی مانند تپش قلب، لرزش، کاهش وزن و اضطراب ایجاد می‌کند. درمان قطعی این وضعیت اهمیت بسیاری دارد؛ زیرا کنترل ضعیف یا درمان ناقص پرکاری تیروئید به عوارض جدی و تهدیدکننده زندگی مانند طوفان تیروئیدی، مشکلات حاد قلبی - عروقی (مانند نارسایی قلبی و فیبریلاسیون دهلیزی)، پوکی استخوان شدید و حتی نابینایی (در بیماری گریوز) منجر می‌شود.

روش‌های درمان پرکاری تیروئید

روش‌های متعددی برای درمان پرکاری تیروئید وجود دارد که به جز یک مورد، بقیه صرفا این وضعیت را کنترل می‌کنند. بهترین گزینه برای هر فرد با در نظر گرفتن چندین فاکتور مشخص می‌شود. عواملی نظیر سن، وضعیت کلی سلامتی، علت اصلی پرکاری تیروئید و شدت بیماری، همگی در تصمیم ‌گیری پزشک دخیل هستند. لازم به ذکر است که پیروی از رژیم غذایی مناسب و پرهیز از غذاهای ممنوع در پرکاری تیروئید می‌تواند اثربخشی درمان‌های انتخابی را به طور چشمگیری افزایش دهد؛ اما این کار جنبه تکمیل کننده دارد و نباید به عنوان جایگزین درمان اصلی مورد استفاده قرار گیرد. به طور کلی روش‌های اصلی درمان پرکاری تیروئید شامل موارد زیر هستند:

داروهای ضد تیروئید:

داروهایی مانند متی‌مازول با مسدود کردن توانایی غده تیروئید در ساخت هورمون‌ها عمل می‌کنند. این قرص رایج‌ترین درمان دارویی پرکاری تیروئید است. بهبود علائم ناراحت‌ کننده‌ای مانند تپش قلب و لرزش معمولاً در عرض چند روز تا چند هفته پس از شروع دارو مشاهده می‌شود؛ اما کنترل و تنظیم عملکرد کلی تیروئید توسط متی‌مازول حدود دو تا سه ماه طول می‌کشد.

درمان با ید رادیواکتیو:

این روش شامل مصرف یک دوز خوراکی از ید رادیواکتیو است که به طور اختصاصی سلول‌های تیروئید را هدف قرار می‌دهد و آنها را تخریب می‌کند. درمان با RAI معمولاً به تخریب دائمی غده تیروئید و کنترل طولانی ‌مدت پرکاری تیروئید منجر می‌شود. اغلب افرادی که این درمان را دریافت می‌کنند، باید برای جبران کم‌کاری تیروئید ناشی از آن تا آخر عمر داروی جایگزین هورمون تیروئید (لووتیروکسین) مصرف کنند.

مسدود کننده‌های بتا:

این داروها به طور مستقیم بر سطح هورمون‌های تیروئید تأثیری نمی‌گذارند؛ اما برای مدیریت و کنترل علائم آزاردهنده پرکاری تیروئید ضروری هستند. بتابلاکرها به کاهش علائمی مانند تپش قلب سریع، بی قراری و لرزش دست‌ها کمک می‌کنند تا وضعیت بیمار پایدار شود. پزشک معمولاً این داروها را به عنوان درمان حمایتی در کنار یک روش درمانی اصلی‌ تجویز می‌کند.

جراحی تیروئید

جراحی تیروئید شامل برداشتن تمام یا قسمتی از غده تیروئید از طریق عمل تیروئیدکتومی است که به سرعت پرکاری تیروئید را اصلاح می‌کند. این روش درمانی سریع است؛ اما تقریباً همیشه به کم‌ کاری تیروئید (هایپوتیروئیدی) منجر می‌شود. بنابراین فرد برای حفظ تعادل هورمونی بدن خود پس از جراحی نیازمند مصرف مادام‌العمر قرص لووتیروکسین خواهد بود.

به گفته دکتر سید احمد فنایی جراح تیروئید و پاراتیروئید و عضو انجمن تیروئید آمریکا، جراحی تیروئید بهترین درمان تیروئید پرکار است. ایشان که به جراح تیروئید پنجه طلا معروف‌اند، تیروئیدکتومی را به صورت تخصصی و با استفاده از به روزترین تجهیزات پزشکی مانند دستگاه عصب سنج، هارمونی و... برای جلوگیری از عوارض جراحی انجام می‌دهند.

تیروئیدکتومی، درمان قطعی پرکاری تیروئید

تیروئیدکتومی، اصطلاحی است که برای جراحی تیروئید به کار برده می‌شود. در این روش، جراح (با توجه به شرایط بیمار و شدت پرکاری) بخشی از غده تیروئید یا تمام آن را در طی بیهوشی کامل از گردن خارج می‌کند. دو نوع اصلی جراحی تیروئید وجود دارد: تیروئیدکتومی کامل (برداشتن کل غده) و جزئی (برداشتن بخشی از آن).

تیروئیدکتومی کامل به عنوان درمان قطعی تیروئید پرکار شناخته می‌شود؛ زیرا با حذف تمامی بافت غده، ریسک عود پرکاری تیروئید را از بین می‌برد. با این حال در جراحی جزئی، احتمال بازگشت بیماری در بافت باقی ‌مانده (حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد غده) وجود دارد. بنابراین برای اطمینان از درمان قطعی (یعنی عدم بازگشت پرکاری) معمولاً تیروئیدکتومی کامل توصیه می‌شود؛ خصوصا برای بیماری‌هایی مانند گریوز (شایع‌ترین علت پرکاری تیروئید).

مزایای تیروئیدکتومی نسبت به سایر روش‌ها

درمان پرکاری تیروئید با جراحی نسبت به سایر روش‌های درمان با مزایای قابل‌توجهی همراه است؛ از جمله:

درمان سریع و قطعی:

تیروئیدکتومی کامل با حذف فیزیکی تمام بافت تیروئید، پرکاری را تقریباً بلافاصله درمان می‌کند و برخلاف داروهای ضد تیروئید که نرخ عود بالایی دارند، احتمال بازگشت بیماری را به صفر می‌رساند. بدین ترتیب سطح هورمون‌ها به سرعت متعادل می‌شود؛ البته فرد باید تا پایان عمر داروی لووتیروکسین مصرف کند.

اجتناب از عوارض درمان دارویی:

با تیروئیدکتومی کامل دیگر نیازی به مصرف طولانی مدت متی مازول نیست. متی‌مازول می‌تواند عوارض جانبی بسیار جدی مانند کاهش شدید گلبول‌های سفید (آگرانولوسیتوز) یا آسیب‌های کبدی ایجاد کند. در مقابل، داروی جایگزین هورمونی لووتیروکسین که پس از جراحی برای بیمار تجویز می‌شود، یک هورمون طبیعی بدن (T۴) را جایگزین می‌کند و در دوز مناسب، عوارض جانبی متی‌مازول را ندارد. بنابراین زندگی باکیفیت‌تر و قابل پیش‌بینی‌تری را برای بیمار فراهم می‌آورد.

حذف مشکلات ساختاری و گره‌های مشکوک:

جراحی تیروئید (تیروئیدکتومی) علاوه بر درمان قطعی پرکاری، یک مزیت تشخیصی و ساختاری نیز ارائه می‌دهد. این عمل امکان برداشتن همزمان ناهنجاری‌های فیزیکی مانند گواتر بزرگ را فراهم می‌کند؛ این گواترها اغلب با فشار آوردن بر نای یا مری، مشکلاتی جدی در تنفس یا بلع ایجاد می‌کنند که با جراحی برطرف می‌شوند. همچنین اگر در غده تیروئید گره‌هایی وجود داشته باشند که پزشک به سرطانی بودن آنها مشکوک است، بافت برداشته شده برای آسیب ‌شناسی و تشخیص قطعی به آزمایشگاه پاتولوژی ارسال می‌شود. بدین ترتیب هر گونه ریسک بالقوه بدخیمی، در یک مرحله درمانی و به طور کامل حذف می‌شود.

ایمنی در شرایط خاص (بارداری)

جراحی یک گزینه درمانی ایمن و مناسب برای زنانی است که در آینده نزدیک قصد بارداری دارند یا در دوران بارداری و شیردهی به سر می‌برند. تیروئیدکتومی بر خلاف ید رادیواکتیو، هیچ خطری از نظر تابش پرتو برای مادر و جنین نوزاد ایجاد نمی‌کند.

بهبود یا تثبیت علائم چشمی در گریوز:

در بیمارانی که پرکاری تیروئید آنها به دلیل بیماری گریوز است، جراحی یک مزیت مهم دارد. شواهد نشان می‌دهد که تیروئیدکتومی در مقایسه با ید رادیواکتیو (RAI) به بهبود علائم چشمی شدید (افتالموپاتی گریوز) کمک کرده یا حداقل از بدتر شدن آنها جلوگیری می‌کند.

بهبود وضعیت قلبی عروقی طولانی‌ مدت:

با توجه به بررسی‌های انجام شده، بیمارانی که تحت عمل تیروئیدکتومی قرار می‌گیرند، در مقایسه با دریافت‌ کنندگان ید رادیواکتیو (RAI) در معرض ریسک کمتری برای مرگ و میر ناشی از مشکلات قلبی و عروقی قرار دارند. این امر تأثیر مثبت و محافظتی تیروئیدکتومی را بر سلامت قلب بیماران پرکاری تیروئید در درازمدت نشان می‌دهد.