به گزارش خبرنگار دانشگاه خبرگزاری دانشجو، هفته پایانی آذرماه هر سال به عنوان هفته پژوهش نام گذاری شده است، اگر آموزش عالی را به پرنده‌ای تشبیه کنیم یک بال آن آموزش و بال دیگر آن پژوهش است. هفته پژوهش بهانه‌ای است که به نهادینه سازی فرهنگ پژوهش و توجه به تولید علم در کشور بپردازیم.

چرا هفته آخر آذر هفته پژوهش است؟

بر اساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، روز ۲۵ آذر به عنوان «روز پژوهش» نام‌گذاری شده و به همین دلیل، هفته‌ای که این روز در آن قرار دارد به عنوان هفته پژوهش و فناوری شناخته می‌شود.

هدف از نامگذاری هفته پژوهش این است که دستاورد‌های علمی و پژوهشی نهاد آموزش عالی معرفی شود تا ادامه این مسیر با انگیزه بیشتر برای دانشجویان، پژوهشگران و اساتید دانشگاه پر قدرت‌تر پیش برود. دلیل اینکه هفته پایانی آذرماه هفته پژوهش و روز ۲۵ آذر به عنوان روز پژوهش نامگذاری شده شاید به این دلیل است که این زمان ایام پایانی نیمسال اول دانشگاه‌هاست و به نوعی فرصت خوبی برای جمع بندی و ارائه دستاورد‌های پژوهشی در این ایام وجود دارد.

جایگاه ایران در زمینه تولید مقاله

ایران در سال ۱۹۸۰ رتبه ۵۰ تولید علم را داشت، اما در سال‌های اخیر توانسته است خود را در رتبه زیر ۲۰ قرار دهد؛ سهم ایران از تولید علم جهانی نیز از ۰/۱ درصد در سال ۱۹۹۷ به حدود ۲/۶ درصد در سال ۲۰۱۸ رسیده است که آمار خوبی به شمار می‌رود.

منبع: ISC

طبق آخرین آمار ارائه شده پژوهشگران ایرانی با نوشتن ۷۵۹۲۸ مقاله در سال ۲۰۲۴ توانسته‌اند پس از ترکیه رتبه دوم را در بین کشور‌های اسلامی بدست بیاورند همچنین ایران در سال ۲۰۲۲ با رکودشکنی بی سابقه ۷۸۰۰۰ مقاله را چاپ کرد و توانست رتبه ۱۷ جهان را در این زمینه بدست بیاورد؛ رتبه ایران در پنج ساله اخیر طبق آمار‌های اسکاپوس (Scopus) به عنوان یکی از نمایه‌های استنادی معتبر و شناخته شده در دنیا معمولا بین رتبه ۱۵ تا ۱۹ بوده است که دستاوردی مهمی است.

منبع: ISC

آیا تعداد مقاله به تنهایی کافیست؟

حضور ایران در زمره ۲۰ کشور نخست جهان از نظر کمیت تولید مقاله نشان دهنده ظرفیت بالای علمی جوانان و دانشگاه‌های کشور است، اما این آمار‌ها به تنهایی نمی‌تواند معیار برتری علمی ایران در همه زمینه‌ها باشد، زیرا که تا این تولید علم به تولید راه حل و حل مسائل کشور منجر نشود، نمی‌توان گفت که این علم کاربردی است.

از سوی دیگر نرخ سرمایه گذاری در تحقیق و توسعه یا همان R&D (Research and development) نسبت به تولید ناخالص داخلی (GDP) نقش کلیدی در تبدیل علم به فناوری و کاربردی شدن علم برای حل مسئله را دارد که طبق آمار‌های رسمی بانک جهانی این رقم در ایران به حدود ۷۳/۰ درصد می‌رسد؛ رقمی که به طور محسوسی از کشور‌های صنعتی پایین‌تر است.

به عنوان مثال این نرخ در کره جنوبی ۸/۴ درصد، در ژاپن ۳/۳ درصد، در آلمان ۳ درصد و در آمریکا ۷/۲ درصد است و این بدین معناست که این کشور‌ها حدود ۴ تا ۷ برابر ایران بیشتر برای پژوهش هزینه می‌کنند البته که تمام بار این هزینه نیز نباید بر دوش دولت و دانشگاه قرار بگیرد، زیرا که در همین کشور‌های صنعتی که نام برده شد بین ۶۰ تا ۷۰ درصد هزینه R&D را بخش خصوصی پرداخت می‌کند، اما در ایران به دلیل ریسک بالای سرمایه گذاری در حوزه پژوهش این اتفاق کمتر می‌افتد و همین مسئله باعث می‌شود پژوهش به مقاله دانشگاهی محدود شود.

پژوهش برای حل نیاز‌های واقعی

رهبر معظم انقلاب بار‌ها در دیدار‌های مختلف به لزوم رشد علمی کشور در همه زمینه‌ها اشاره کردند؛ ایشان در ابلاغ سیاست‌های کلی برنامه هفتم نیز بر افزایش شتاب پیشرفت و نوآوری علمی نیز تاکید کردند.

در فصل ۲۰ و ماده ۹۴ برنامه هفتم پیشرفت نیز به جهت دهی فعالیت‌های پژوهشی کشور و حرکت آن به سمت نیاز‌های واقعی و افزایش اثربخشی اشاره شده است و تکلیف نهاد‌های آموزش عالی تا پایان برنامه هفتم مشخص شده است که حداقل ۵۰ درصد منابع عمومی مربوط به تحقیقات در پژوهش‌های مربوط به اولویت‌های نقشه جامع علمی کشور هزینه شود.

اهداف کمی سنجه‌های عملکردی ارتقای علمی، فناوری و پژوهشی در برنامه هفتم پیشرفت

جایگاه ایران در زمینه تولید مقالات نمایه بین المللی در ۲۰ کشور اول جهان رتبه مناسبی است، اما اینکه ایران در زمینه اختراعات و شاخص‌های نوآوری هنوز نتوانسته عملکرد مناسبی داشته باشد نشان می‌دهد که این حجم بالای مقالات بیشتر از اینکه به حل مسائل کشور کمک کند، نشریات خارجی را پر بارتر کرده است که در این زمینه طبق اسناد بالادستی نیاز است که تغییر سیاست از سوی وزارت علوم و بهداشت و دیگر نهاد‌های آموزش عالی صورت بگیرد تا زمینه سازی کاربردی کردن پژوهش‌ها انجام شود و اگر قرار است «دانشگاه جدی» را برای حل مسائل اساسی کشور پیگیری کنیم باید ساختار‌های پژوهشی از سوی نهاد‌های سیاستگذار علم اصلاح شود تا زمینه رشد واقعی علمی را فراهم کند.