به گزارش خبرنگار دانش و فناوری گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، بارورسازی ابرها بهعنوان یکی از ابزارهای مدیریت منابع آب، همچنان در کانون توجه کشورهایی است که با تنش آبی روبهرو هستند. این فناوری که بر اساس تزریق مواد تحریککننده بارش—مانند یدید نقره یا نمک—به ساختار ابرها عمل میکند، اثربخشی محدودی دارد و تنها در حضور ابرهای مناسب میتواند نتیجهبخش باشد. کارشناسان تأکید میکنند که این روش باید بهعنوان ابزار مکمل در کنار سایر سیاستهای آبی استفاده شود، نه جایگزین آن.
بررسیهای تاریخی نشان میدهد در دهههای اولیه توسعه این فناوری، برخی کشورها از توپها و گلولههای انفجاری برای پخش مواد بارورساز استفاده میکردند. این شیوهها بیشتر جنبه آزمایشی داشتند و بهدلیل دقت پایین، ایمنی کم و عدم کنترل ارتفاع انتشار مواد، در نهایت کنار گذاشته شدند.
امروزه عملیات بارورسازی با هواپیماهای ویژه و پهپادهای مجهز انجام میشود. هواپیماها امکان تزریق دقیق مواد در لایههای فعال ابر را فراهم میکنند و پهپادها نیز با هزینه کمتر و ریسک پایینتر، در ارتفاعات مشخص بهکار گرفته میشوند. برخی طرحهای نوین نیز استفاده از شارژ الکتریکی توسط پهپاد را برای افزایش برخورد قطرات آب آزمایش میکنند.
سماوات به دل آسمان زد
پهپاد سماوات اولین بار در نمایشگاه دستاوردهای سپاه در بیرجند به نمایش درآمد. این پهپاد معادل پهپاد شاهد-۱۶۱ بوده و برای بارورسازی ابرها به خدمت گرفته میشود. بارورسازی ابرها علاوه بر اینکه برای افزایش باران کاربرد دارد برای جلوگیری از بارش تگرگ نیز مورد استفاده قرار میگیرد. نحوه استفاده از سماوات برای باروری ابرها به این صورت است که در انتهای پهپاد و دو طرف موتور جایگاههایی برای قرار گرفتن میلههای یدید نقره قرار دارد، که با قرار دادن میلههای یدید نقره در آن و شروع سوختن آنها در درون ابر علاوه بر پایین آمدن دمای داخل ابر امکان ایجاد بلورهای برف و یا تجمیع آب بر روی ذرات نیز فراهم میشود که در نهایت موجب ریزش باران خواهد شد.
بر اساس اطلاعات منتشر شده، پهپاد سماوات قابلیت بهکارگیری برای ماموریتهای مراقبتی و رزمی را نیز دارا میباشد و به همین منظور امکان جدا کردن میلههای نگهدارنده یدید نقره از روی پهپاد فراهم شده است. بهجز طول بدنه ۱/۷ متر که در بنر سماوات آورده شده مابقی مشخصات شباهت زیادی به شاهد-۱۶۱ دارند.
بارورسازی چگونه انجام میشود؟
بارورسازی ابرها یکی از راهکارهای علمی مدیریت منابع آب است که با هدف افزایش احتمال بارش در شرایط مناسب جوی انجام میشود. اساس این فناوری بر تزریق مواد خاص به ابرها و تغییر ساختار ریزقطرات یا بلورهای یخ استوار است. بارورسازی بهطور کلی در دو دسته اصلی «بارورسازی سرد» و «بارورسازی گرم» انجام میشود. در روش سرد، که برای ابرهای زیر صفر بهکار میرود، موادی مانند یدید نقره یا یخ خشک بهعنوان هستههای یخزا عمل کرده و قطرات فوقسرد را به بلورهای یخ تبدیل میکنند.
این بلورها با سقوط به لایههای گرمتر به قطرات باران یا برف تبدیل میشوند. در مقابل، بارورسازی گرم برای ابرهایی انجام میشود که دمای آنها بالاتر از صفر است و از نمک یا ذرات مشابه بهعنوان هسته چگالش استفاده میشود؛ این ذرات رطوبت را جذب کرده و فرایند برخورد و ادغام قطرات را سرعت میبخشند و در نهایت رشد و سنگین شدن قطرات و بارش را محتملتر میکنند.
در سالهای اخیر، پژوهشگران به سمت روشهای نوینتری مانند تحریک الکتریکی ابرها رفتهاند. در این شیوه، پهپادهایی مجهز به الکترود، با ایجاد میدان الکتریکی، بار ریزقطرات موجود در ابر را تغییر میدهند و احتمال برخورد و ادغام آنها را افزایش میدهند. این فناوری هنوز در مرحله آزمایشی است، اما نتایج اولیه آن در برخی کشورها امیدبخش بوده است.
اجرای این روشها معمولاً با سه ابزار اصلی انجام میشود: هواپیماهای مجهز به پخشکننده مواد بارورساز، پهپادهای بالدلتایی و چندموتوره که امکان پرواز در ارتفاعات مختلف و نقاط صعبالعبور را دارند، و ژنراتورهای زمینی که با سوزاندن مواد بارورساز و انتقال بخار آنها به لایههای بالایی جو، ابرهای عبوری را تحت تأثیر قرار میدهند. با این حال، موفقیت عملیات بارورسازی به شدت وابسته به شرایط جوی است؛ وجود ابر مناسب، رطوبت کافی، جریانهای صعودی و زمانبندی دقیق از عوامل تعیینکننده در نتیجه کار محسوب میشوند.
کارشناسان تأکید میکنند که بارورسازی ابرها راهحلی معجزهگر نیست، اما در کنار مدیریت صحیح منابع آب، میتواند بهعنوان ابزاری مکمل برای افزایش بارش در دورههای خشکسالی مورد استفاده قرار گیرد.