به گزارش گروه رسانهای شرق،
فریدون علیمازندرانی . حسن فتاحی . مصطفی روستایی: ما ایرانیها در پدافند از کشورمان در برابر دشمنان این سرزمین یک خاطره شیرین داریم و یک خاطره تلخ. خاطره شیرین مربوط به جنگنده اف14 است که در جنگ هشتساله با عراق در کنار دو سرباز شیردل نیروی هوایی ایران یعنی فانتوم و تایگر، تا عمق خاک عراق عملیات میکردند. اف14 تامکت، پادشاه حراست از آسمان میهن بود. از نقش بیبدیل اف14 در جنگ هشتساله بسیار گفته شده و مغرضانی بودند که میگفتند و میگویند این جنگنده به کار نیامد! در مقابل، در جنگ 12روزه و تجاوز آشکار اسرائیل و آمریکا علیه ایران و بمباران مراکز هستهای و نظامی و شهری کشورمان که البته با پدافند جانانه دلیرمردان نیروهای نظامی کشور هم روبهرو شد، خاطره تلخی از جنگندههای اف35 بر جای ماند. ما در این مقاله بدون ورود به جزئیات سیاسی، کوشیدهایم نشان دهیم که نخست چگونه یک ابداع فناورانه پیشرفته مانند اف35 میتواند سرنوشت جنگها را قم بزند، بلکه اساسا دکترین سیاسی کشور سازنده را به دیگران دیکته هم میکند. به زبان ساده چگونه اف35 شمشیری در دست آمریکاییهاست که با آن در میدان جنگ و میز سیاست و باجه پول نمایش قدرت میدهند. باور نویسندگان این مقاله چنین است که ایران باید قوی شود و این قدرت باید در تمام ارکان اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و نظامی دیده شود. یکی از ارکان قدرت، شناخت بدون روتوش داشتههای دشمن است و اف35 فعلا یکی از آنهاست؛ بنابراین در این مقاله نگاهی ژرف انداختهایم به این جنگنده، با این آرزو که روزی فرا برسد که جوانان ایرانی با جنگندههایی اینچنین که کشورمان هم سهمی بسزا در ساختن آن دارد، پرواز کنند و به پابرجایی ایران کمک کنند.
بخش اول: جنگنده اف35 و تغییر دینامیکهای نظامی، سیاسی و ژئوپلیتیکی در قرن ۲۱
جنگنده لاکهید مارتین F-35 لایتنینگ II بهعنوان یکی از مهمترین نوآوریهای نظامی قرن ۲۱ ظاهر شده است و نمادی از جهش در فناوری نبرد هوایی و قابلیتهای چندمنظوره رزمی محسوب میشود. این برنامه که بهعنوان یک جنگنده رادارگریز نسل پنجم با قابلیت چندمنظوره طراحی شده است، مرکز تلاشهای نوسازی نظامی آمریکا بوده و ابزار مهمی در شکلدهی به سیاست و ژئوپلیتیک جهانی به شمار میرود. طراحی چندمنظوره، سیستمهای پیشرفته ناوبری و ویژگیهای رادارگریزی آن، اف35 را به یک دارایی قدرتمند تبدیل کرده است؛ نهتنها برای ایالات متحده، بلکه برای متحدانش نیز. حضور این جنگنده در درگیریهای عمده، بهویژه جنگ 12روزه اخیر بین اسرائیل و ایران، اعتبار عملیاتی و ارزش استراتژیک آن را بیش از پیش تثبیت کرده است. در این مقاله، تحلیل جامعی از جنگنده اف35 ارائه میشود؛ تاریخچه آن را از مرحله ایده تا استقرار دنبال میکند، تحولات سیاسی، نظامی و ژئوپلیتیکی ناشی از آن را بررسی میکند و به دینامیکهای اقتصادی پشت فروش جهانی آن میپردازد. این بحث همچنین پیامدهای گسترده ادغام اف35 در زرادخانه کشورهای متعدد را مورد توجه قرار میدهد و نقش آن را بهعنوان نماد و ابزار قدرت ایالات متحده و مدیریت اتحادها ارزیابی میکند. با توجه به آخرین تحولات و بررسی تأثیرات اف35، این مقاله قصد دارد نشان دهد چگونه این جنگنده پیشرفته، مرزهای جنگ معاصر و روابط بینالملل را بازتعریف کرده است.
بخش دوم: مروری بر تاریخچه برنامه اف35 ریشهها و توسعه
ریشههای برنامه اف35 به اواخر دهه ۱۹۹۰ بازمیگردد؛ زمانی که وزارت دفاع ایالات متحده تصمیم گرفت خانوادهای از هواپیماهای نسل آینده را طراحی کند که نیازهای نیروی هوایی، نیروی دریایی و سپاه تفنگداران دریایی را برآورده کند. رقابت جنگنده ضربتی مشترک (JSF) برای انتخاب طراحیای آغاز شد که هم مقرونبهصرفه باشد و هم از نظر فناوری پیشرفته و پاسخگوی چند شاخه نظامی. نمونه اولیه X-35 شرکت لاکهید مارتین در نهایت برنده این رقابت شد و منجر به تولد اف35 لایتنینگ II شد. این برنامه به صورت یک تلاش چندملیتی طراحی شد و مشارکت درخور توجهی از کشورهای متحد مانند بریتانیا، ایتالیا، هلند، استرالیا، کانادا، دانمارک، نروژ و ترکیه در مراحل اولیه داشت. هدف تنها کاهش هزینه هر فروند هواپیما از طریق اقتصاد مقیاس نبود، بلکه ارتقای قابلیت همکاری نیروهای هوایی ناتو و متحدان را نیز مدنظر داشت. فرایند توسعه با چالشهای فنی، افزایش هزینه و تأخیرهای درخور توجهی همراه بود؛ زیرا برنامه باید در یک بدنه هواپیما، تعادل میان رادارگریزی، سرعت، مانورپذیری، ادغام حسگرها و انعطافپذیری چندمنظوره را برقرار کند.
نوآوریهای فناوری
اف35 چندین فناوری پیشرفته را معرفی کرد. طراحی رادارگریز آن سطح مقطع راداری را کاهش داده و امکان عملیات در فضاهای هوایی پرخطر با کاهش ریسک کشف را فراهم میکند. سیستم پیشرفته ناوبری و ادوات الکترونیکی آن شامل ادغام دادههای حسگرها (Sensor Fusion) است که اطلاعات را از منابع متعدد جمعآوری کرده و به خلبان آگاهی بینظیری از وضعیت میدان نبرد ارائه میدهد. سیستم Distributed Aperture System، رادار Active Electronically Scanned Array و قابلیتهای پیشرفته جنگ الکترونیک، امکان شناسایی، ردیابی و درگیرکردن تهدیدات در فاصلههای طولانی را فراهم میآورند، درحالیکه بهطور گسترده شناسایی نمیشوند.
اف35 در سه نسخه طراحی شده است:
F-35A: برخاست و فرود معمولی
F-35B: برخاست کوتاه و فرود عمودی
F-35C: عملیات بر روی ناو هواپیمابر
این ماژولار بودن به جنگنده اجازه میدهد تا نیازهای متنوع شاخههای نظامی و کشورهای متحد را برآورده کند و انعطافپذیری عملیاتی و جذابیت جهانی آن را افزایش دهد.
بلوغ عملیاتی و استقرار
پس از سالها آزمایش و توسعه فشرده، اف35 در سال ۲۰۱۵ از طرف سپاه تفنگداران دریایی ایالات متحده به قابلیت عملیاتی اولیه (IOC) رسید و سپس نیروی هوایی در ۲۰۱۶ و نیروی دریایی در ۲۰۱۹ آن را دریافت کردند. از آن زمان، این جنگنده بهتدریج وارد نیروهای هوایی کشورهای متحد شد و نرخ تولید برای پاسخگویی به تقاضای بینالمللی افزایش یافت. استقرار عملیاتی اف35 نشان داده که در طیف وسیعی از نقشها ازجمله برتری هوایی، حمله به اهداف زمینی، شناسایی و نظارت (ISR) و جنگ الکترونیک مؤثر است. عملکرد آن در نبردهای واقعی، بهویژه جنگ 12روزه اسرائیل و ایران، توانایی این جنگنده در ضربهزدن به اهداف باارزش در محیطهای پردفاع را نشان داد و برتری فناوری و عملیاتی آن را تأیید کرد.
بخش سوم: تحولات سیاسی ناشی از اف35 تقویت رهبری آمریکا
برنامه اف35 بهعنوان ابزار قدرتمندی برای نفوذ سیاسی ایالات متحده عمل کرده است. با ارائه دسترسی به پیشرفتهترین جنگنده جهان، آمریکا رهبری خود را در ناتو و میان شرکای استراتژیک کلیدی تقویت کرده است. مشارکت در برنامه اف35 اغلب شامل همکاریهای دفاعی عمیقتر، اشتراک اطلاعات و قابلیت همکاری عملیاتی بیشتر است و کشورها را با دکترین نظامی و اهداف استراتژیک آمریکا همسو میکند. حضور کشورهای متحد در توسعه، تولید و نگهداری اف35، روابط فراآتلانتیکی را تقویت کرده و شبکهای از وابستگیها ایجاد کرده است. کشورهایی که در این برنامه سرمایهگذاری کردهاند -مانند بریتانیا، ایتالیا و استرالیا- نهتنها نیروهای هوایی خود را مدرن کردهاند، بلکه یکپارچگی سیاسی و نظامی عمیقتری با آمریکا یافتهاند. این همسویی تأثیرات مهمی بر امنیت جمعی، پاسخ به بحرانها و انسجام بلندمدت اتحادها دارد.
مدیریت اتحادها و رقابتها
قدرت سیاسی ناشی از اف35 به مدیریت اتحادها و شکلدهی معماری امنیت منطقهای نیز تسری یافته است. دسترسی به این هواپیما اغلب بهعنوان تشویق برای همسویی استراتژیک و بهعنوان یک ابزار بازدارنده در برابر رفتارهایی که با منافع آمریکا ناسازگار است، استفاده میشود. برای مثال، حذف ترکیه از برنامه اف35 پس از خرید سامانه دفاع هوایی روسی S-400، پیامدهای انحراف از هنجارهای امنیتی ناتو را نشان داد و شرطیبودن سیاسی در انتقال تسلیحات پیشرفته را برجسته کرد. در مقابل، فروش اف35 به شرکای جدید -مانند ژاپن، کره جنوبی و اسرائیل- شبکههای امنیتی منطقهای را تقویت کرده و تعهد قوی آمریکا به دفاع از متحدان کلیدی را نشان میدهد. حضور این هواپیما در این کشورها نهتنها توانمندیهای فردی آنها را افزایش میدهد، بلکه بازدارندگی در برابر دشمنان منطقهای را نیز تقویت و نظم امنیتی تحت هدایت آمریکا را تثبیت میکند.
ابعاد سیاسی داخلی
در داخل آمریکا، برنامه اف35 کانون بحثهای سیاسی بوده است و مسائل گستردهتری ازجمله هزینههای دفاعی، سیاست صنعتی و نوسازی نظامی را منعکس میکند. هزینههای بالا و چالشهای فنی مداوم این برنامه، توجه قانونگذاران و نهادهای نظارتی را جلب کرده و خواستار پاسخگویی و کارآمدی بیشتر شده است. با این حال، گستردگی صنعتی این برنامه -با بیش از هزارو 400 تأمینکننده در ۴۵ ایالت- اشتغال گسترده و منافع اقتصادی درخور توجهی ایجاد کرده است که حمایت دوحزبی را جلب کرده و برنامه را در برابر کاهش بودجه محافظت میکند. نقش این جنگنده بهعنوان نمادی از توانایی فناوری و برتری نظامی آمریکا، اهمیت سیاسی آن را افزایش داده است. سیاستگذاران اغلب اف35 را بهعنوان نمونهای از نوآوری و رهبری مداوم آمریکا در مواجهه با رقابت قدرتهای بزرگ معرفی میکنند و سه مورد را به وضوح نام میبرند:
1. قدرت نرم و نفوذ سیاسی: اف35 فراتر از ابزار نظامی، بهعنوان اهرمی برای تحکیم روابط سیاسی و همسویی استراتژیک متحدان عمل میکند.
2. بازدارندگی و شرایط سیاسی: سیاست فروش یا محدودیت دسترسی به اف35، ابزاری برای مدیریت اتحادها و کنترل رفتار کشورهاست.
3. تأثیر داخلی: این برنامه علاوه بر بُعد بینالمللی، تأثیر اقتصادی و سیاسی درخور توجهی در داخل آمریکا دارد و حمایت دوحزبی را جذب میکند.
بخش چهارم: نوآوریهای نظامی و تغییرات دکترینهای رزمی
بازتعریف نبرد هوایی
ورود اف35 به میدان نبرد، بهطور بنیادین روش اجرای نبرد هوایی را تغییر داده است. ترکیب رادارگریزی، حسگرهای پیشرفته و قابلیتهای جنگ شبکهمحور به این جنگنده امکان میدهد تا بهعنوان ضریب نیروی افزایشی (Force Multiplier) عمل کند و میدان نبرد را به صورتی شکل دهد که جنگندههای قدیمی قادر به انجام آن نیستند. توانایی اف35 در نفوذ به سامانههای دفاع هوایی یکپارچه، جمعآوری و انتشار اطلاعات به صورت لحظهای و هماهنگی عملیاتهای پیچیده مشترک، نقشها و مأموریتهای نیروی هوایی تاکتیکی را بازتعریف کرده است. بهویژه ادغام دادههای حسگرها و قابلیتهای لینک دادهای اف35 آن را به یک گره اطلاعاتی (Information Node) تبدیل میکند، بهطوری که ورودیها از دیگر هواپیماها، داراییهای زمینی و مراکز فرماندهی ترکیب شده و تصویر عملیاتی جامعی ایجاد میکند. این قابلیت به فرماندهان امکان تصمیمگیری سریعتر و آگاهانهتر و هماهنگی اثرات در چند حوزه عملیاتی را میدهد. مفهوم «کشتار توزیعشده»
(Distributed Lethality) -که در آن «اف35»ها در گشتهای پراکنده فعالیت میکنند و دادههای هدفگیری را به اشتراک میگذارند و حملات را هماهنگ میکنند- به هسته دکترین مدرن هوایی تبدیل شده است.
عملیات چندحوزهای (Multi-Domain Operations)
فراتر از حوزه هوایی، قابلیتهای اف35 شامل پشتیبانی از عملیات زمینی و دریایی نیز میشود. سیستمهای هدفگیری پیشرفته آن، حملات دقیق به مرکز فرماندهی و کنترل دشمن، سامانههای دفاع هوایی و زیرساختهای حیاتی را امکانپذیر میکند. در عملیات مشترک، اف35 بهعنوان توانمندساز نیروهای دیگر عمل میکند، اهداف را برای مهمات دورایستا یا دادههای هدفگیری برای کشتیها و باتریهای موشکی زمینی فراهم میکند. ادغام اف35 در مفاهیم عملیات چندحوزهای، بازتابدهنده تغییرات گستردهتر در تفکر نظامی است که بر هماهنگی بیوقفه بین هوا، زمین، دریا، فضا و سایبر تأکید دارد. قابلیت همکاری این جنگنده با سامانههای متحدان، توانمندیهای جنگ ائتلافی را افزایش داده و تمرینات مشترک و عملیات واقعی را تسهیل میکند.
عملکرد رزمی: جنگ 12روزه اسرائیل و ایران
جنگ 12روزه اخیر بین اسرائیل و ایران نقطه عطفی برای اف35 بود. جنگندههای اف35 نیروی هوایی اسرائیل، مجموعهای از حملات علیه زیرساختهای نظامی ایران، مراکز فرماندهی و سایتهای پرتاب موشک انجام دادند و اغلب بدون شناسایی وارد فضای هوایی ما شدند. قابلیتهای رادارگریزی و جنگ الکترونیک این هواپیما، رادار و سامانههای دفاع هوایی ایران را تحت تأثیر قرار داد، در حالی که مجموعه حسگرها اطلاعات لحظهای برای پشتیبانی از عملیات هوایی و زمینی ارائه داد. موفقیت این مأموریتها، توانایی اف35 در تحقق اثرات استراتژیک در محیطهای پرخطر را نشان داد و کاربرد آن را بهعنوان یک پلتفرم حمله اولیه و ضریب نیروی افزایشی تأیید کرد. این جنگ همچنین تأثیر روانی اف35 را آشکار کرد؛ زیرا گزارشهای مربوط به حضور غیرقابل شناسایی آن، عدم قطعیت و بازدارندگی در طرف مقابل ایجاد کرد.
آموزش، نگهداری و پشتیبانی
فناوری پیشرفته اف35 نیازمند تغییرات اساسی در آموزش خلبانان، نگهداری و پشتیبانی بوده است. شبیهسازهای پرواز و محیطهای آموزشی غوطهور، نقش مرکزی در آمادهسازی خلبانان برای سیستمهای پیچیده و عملیات با سرعت بالا ایفا میکنند. سیستم Autonomic Logistics Information System) ALIS) که اکنون به Operational Data Integrated Network) ODIN) منتقل میشود، نگهداری و برنامهریزی مأموریت را بهینه میکند و با استفاده از تحلیل دادههای بزرگ، خرابی قطعات را پیشبینی و آمادگی عملیاتی را بهبود میبخشد. با وجود این پیشرفتها، برنامه با چالشهایی مانند هزینههای پشتیبانی، دسترسی به قطعات یدکی و ادغام نرمافزارها مواجه بوده است. پرداختن به این مسائل برای تضمین اثربخشی عملیاتی بلندمدت و مقرونبهصرفه بودن برنامه حیاتی است.
بخش پنجم: تأثیرات ژئوپلیتیکی اف35
تغییر توازنهای منطقهای
گسترش استفاده از اف35 در میان متحدان آمریکا، توازنهای نظامی منطقهای را بهطور درخور توجهی تغییر داده است. در خاورمیانه، مالکیت این جنگنده توسط اسرائیل، برتری کیفی درخوری نسبت به دشمنان بالقوه فراهم کرده و توانایی آن را در بازدارندگی و انجام حملات پیشدستانه افزایش داده است. در آسیا، استقرار اف35 توسط ژاپن و کره جنوبی، مواضع دفاعی آنها را در برابر کره شمالی و چین تقویت کرده و همزمان هماهنگی عملیاتی عمیقتر با نیروهای آمریکایی را ممکن کرده است. حضور این جنگنده در منطقه، تعهد ملموس آمریکا به امنیت متحدانش و منافعش را نشان میدهد و به بازدارندگی گسترده و ثبات منطقهای مورد نظر آمریکا کمک میکند.
رقابت قدرتهای بزرگ
اف35 به نقطه کانونی رقابت بین آمریکا و رقبای قدرت بزرگ آن، بهویژه چین و روسیه، تبدیل شده است. هر دو کشور، توسعه جنگندههای نسل پنجم خود، به ترتیب J-20 و Su-57 را برای پاسخ به تهدید تصورشده توسط اف35 سرعت بخشیدهاند. با این حال، توانایی آمریکا در بهکارگیری و صادرات اف35 در مقیاس وسیع، مزیت کمی و کیفی درخور توجهی برای آن فراهم کرده است. قابلیت همکاری اف35 با نیروهای متحد، برنامهریزی رقیبان را پیچیدهتر کرده و چین و روسیه را مجبور میکند با یک ائتلاف شبکهمحور از هواپیماهای پیشرفته مقابله کنند، نه صرفا با نیروهای هوایی ملی محدود. این دینامیک، اهمیت اتحادها و امنیت جمعی را در محیط استراتژیک معاصر برجسته میکند.
مسابقه تسلیحاتی و نگرانیهای اشاعه
گسترش اف35 نگرانیهایی درباره مسابقه تسلیحاتی منطقهای و اشاعه فناوریهای نظامی پیشرفته ایجاد کرده است. دشمنان بالقوه در تلاش برای توسعه یا خرید سامانههای مقابلهای، ازجمله سامانههای پیشرفته پدافند هوایی، قابلیتهای جنگ الکترونیک و رادارهای کشف رادارگریز هستند. ایالات متحده تلاش کرده است با کنترل صادرات اف35 و تطبیق فناوریها با نیازها و اعتمادپذیری کشورها، این خطرات را مدیریت کند. همزمان، زنجیره تأمین جهانی و همکاریهای صنعتی اف35، وابستگیها و آسیبپذیریهای جدیدی ایجاد کرده است که پرسشهایی درباره امنیت فناوری و تابآوری شبکههای تولید دفاعی مطرح میکند.
بخش ششم: اقتصاد و فروش اف35
هزینههای برنامه و منافع صنعتی
برنامه اف35، گرانترین سامانه تسلیحاتی تاریخ است و هزینههای پیشبینیشده عمرانه آن بیش از ۱.۵ تریلیون دلار برآورد میشود. این هزینهها شامل تحقیق و توسعه، خرید، عملیات و نگهداری در طول عمر مفید جنگنده است. هزینه هر فروند هواپیما -که در ابتدا بیش از صد میلیون دلار تخمین زده میشد اما با افزایش تولید روند نزولی داشته است- همواره موضوع بحث و جدل بوده است. با وجود این چالشها، برنامه تولید و ساخت این جنگنده منافع اقتصادی قابل توجهی ایجاد کرده است. زنجیره تأمین جهانی صدها هزار شغل در آمریکا و کشورهای شریک ایجاد کرده و نوآوری فناوری و توسعه صنعتی را تحریک کرده است. کشورهای مشارکتکننده، قراردادهای سهم تولید (Workshare) دریافت کردهاند و صنایع داخلی آنها قادر به تولید قطعات و زیرسیستمهای لازم برای ناوگان جهانی اف35 شدهاند.
دینامیک صادرات و شراکتهای استراتژیک
صادرات اف35 بخش مهمی از دیپلماسی دفاعی و سیاست صنعتی آمریکا شده است. ارائه دسترسی به این جنگنده، آمریکا را قادر میکند متحدان نزدیک را پاداش دهد و دیگران را تشویق به تعمیق روابط استراتژیک کند. فروش اف35 معمولا شامل قراردادهای بلندمدت برای آموزش، نگهداری و پشتیبانی است که پیوندهای اقتصادی و امنیتی پایدار میان آمریکا و کشورهای دریافتکننده ایجاد میکند. مقیاس برنامه همچنین مزیت رقابتی در بازار جهانی جنگندهها ایجاد کرده و رقبا را کنار زده و برتری آمریکا در بخش هواپیمایی نظامی پیشرفته را تثبیت کرده است. پذیرش گسترده اف35، آن را به استاندارد عملیاتی جنگندههای نسل پنجم تبدیل کرده و مسیر نوسازی نیروی هوایی در سطح جهانی را شکل میدهد.
چالشهای مقرونبهصرفه بودن و نگهداری
با وجود منافع، برنامه اف35 همواره با پرسشهایی درباره قابلیت پرداخت و پشتیبانی طولانیمدت مواجه بوده است. هزینههای بالای عملیاتی، تأخیر در نگهداری و مشکلات ادغام نرمافزار، بودجه آمریکا و کشورهای متحد را تحت فشار قرار داده است. تلاشها برای کاهش هزینههای چرخه عمر از طریق ارتقای بلوکها، مدیریت بهتر زنجیره تأمین و سیستمهای نگهداری دیجیتال ادامه دارد اما موفقیت در این زمینه هنوز ناپایدار است. محاسبه اقتصادی مالکیت اف35 تنها به هزینه خرید محدود نمیشود، بلکه شامل آموزش، زیرساخت و پشتیبانی بلندمدت نیز هست. کشورهایی که قصد خرید این جنگنده را دارند، باید این عوامل را در مقابل اولویتهای دفاعی و محدودیتهای مالی خود بسنجند.
بخش هفتم: اف35 بهعنوان ابزار قدرت آمریکا
نمایش قدرت و بازدارندگی
در دستان آمریکا، اف35 بهعنوان ابزاری قدرتمند برای نمایش قدرت و بازدارندگی عمل میکند. شبکه استقرار جهانی آن -شامل اسکادرانهای مستقر در اروپا، خاورمیانه و منطقه هند-اقیانوس آرام- امکان واکنش سریع به تهدیدها و بحرانهای فوری را فراهم میکند. قابلیتهای رادارگریزی و برد بلند این جنگنده، آمریکا را قادر میکند تا اهداف مدنظر را در معرض تهدید قرار دهد، برنامهریزی طرف مقابل را پیچیده کرده و انعطاف استراتژیک را افزایش دهد. ادغام اف35 در عملیات مشترک و ائتلافی، ارزش بازدارندگی آن را چند برابر میکند. با عملکردن در کنار نیروهای متحد، این جنگنده اعتبار تضمینهای امنیتی آمریکا را تقویت کرده و معماری گستردهتر دفاع جمعی را حمایت میکند.
قدرت سیاسی و مدیریت اتحادها
قراردادهای صادرات و پشتیبانی اف35 به آمریکا قدرت سیاسی قابل توجهی نسبت به کشورهای دریافتکننده میدهد. دسترسی به بهروزرسانیهای نرمافزاری، قطعات یدکی و خدمات نگهداری حیاتی اغلب منوط به ادامه همسویی با منافع استراتژیک آمریکاست. این قدرت میتواند برای تشویق به تقسیم بار هزینهها، جلوگیری از خرید سامانههای رقیب و تقویت پایبندی به تعهدات اتحادها مورد استفاده قرار گیرد. ساختار برنامه همچنین همکاری دفاعی بلندمدت را تقویت میکند؛ با تمرینات مشترک منظم، تبادل آموزشی و همکاری فنی. این امر قابلیت همکاری و درک متقابل را افزایش داده و اثربخشی عملیات چندملیتی را بهبود میبخشد.
شکلدهی آینده نبرد
فراتر از اثر عملیاتی مستقیم، اف35 استاندارد توسعه هواپیماهای رزمی آینده را تعیین کرده است. تأکید آن بر رادارگریزی، ادغام حسگرها و جنگ شبکهمحور، طراحی و نیازهای نسل بعدی جنگندهها در آمریکا، اروپا و آسیا را تحت تأثیر قرار داده است. معماری مبتنی بر نرمافزار و سیستمهای باز آن، امکان ارتقای مستمر را فراهم کرده و اطمینان میدهد که این جنگنده در مواجهه با تهدیدها و فناوریهای نوظهور همچنان مرتبط خواهد بود. اف35 همچنین بهعنوان سکوی آزمایشی برای مفاهیم نوظهور مانند همکاری انسان و پهپاد، برنامهریزی مأموریت با هوش مصنوعی و عملیات توزیعشده عمل میکند. قابلیت سازگاری و ارتقاپذیری آن، جایگاه آن را بهعنوان ستون اصلی نیروی هوایی آمریکا و متحدان برای دهههای آینده تثبیت میکند.
بخش هشتم: پیامدهای گسترده و مسیرهای آینده اف35
انتشار فناوری و اقدامات مقابلهای
استفاده گسترده از اف35، انتشار فناوریها و مفاهیم عملیاتی پیشرفته را در میان نیروهای متحد تسریع کرده است. هرچه کشورها این جنگنده را در نیروهای خود ادغام میکنند، بهترین روشها در آموزش، نگهداری و بهرهبرداری گسترش مییابد و استاندارد کلی توان ائتلاف هوایی افزایش مییابد. همزمان، رقیبان تلاش خود را برای توسعه اقدامات مقابلهای افزایش دادهاند، ازجمله سامانههای دفاع هوایی یکپارچه پیشرفته، رادارهای ضد رادارگریز و توانمندیهای سایبری که شبکهها و نرمافزار اف35 را هدف قرار میدهند. این رقابت مداوم بین فناوریهای رادارگریزی و کشف، شکل آینده نبرد هوایی را تعیین خواهد کرد و نوآوری مستمر را در هر دو طرف تحمیل میکند.
استقلال استراتژیک و وابستگی
در حالی که اف35 توانمندیهای متحدان را افزایش میدهد، وابستگیهای استراتژیک جدیدی به آمریکا ایجاد میکند. دسترسی به بهروزرسانی نرمافزار، قطعات یدکی و دانش فنی حیاتی بهطور دقیق کنترل میشود و استقلال عملیاتی کشورها را محدود میکند. این موضوع بحثهایی در اروپا و سایر مناطق درباره نیاز به جایگزینهای بومی و حاکمیت بیشتر در خریدهای دفاعی ایجاد کرده است. تلاشها برای توسعه جنگندههای نسل ششم و پلتفرمهای جایگزین -مانند پروژه مشترک فرانسه، آلمان و اسپانیا Future Combat Air System) FCAS) و برنامه بریتانیایی Tempest- بازتابدهنده این نگرانیها و همچنین تمایل به حفظ رقابتپذیری فناوری و ظرفیت صنعتی است.
ملاحظات اخلاقی و استراتژیک
قابلیتهای پیشرفته اف35، پرسشهای اخلاقی و استراتژیک مهمی را ایجاد کرده است. توانایی آن در انجام حملات دقیق با حداقل خسارات جانبی اغلب بهعنوان پیشرفت انساندوستانه مطرح میشود، اما استفاده از آن در عملیات پیشدستانه یا مخفی، بحثهایی درباره خطر تشدید تنش و تضعیف هنجارهای سنتی استفاده از نیرو ایجاد کرده است. ادغام هوش مصنوعی، سیستمهای خودکار و جنگ شبکهمحور، فضای اخلاقی را پیچیدهتر کرده و پرسشهایی درباره پاسخگویی، تصمیمگیری و خطر پیامدهای غیرمنتظره مطرح میکند. با توجه به اینکه اف35 بهطور فزایندهای در عملیات نظامی محوری میشود، پرداختن به این مسائل برای استفاده مسئولانه و مؤثر ضروری است.
جان کلام
جنگنده اف35 لایتنینگ II بهعنوان نیرویی تحولآفرین در امور نظامی، سیاسی و ژئوپلیتیکی معاصر عمل میکند. تاریخچه آن چالشها و دستاوردهای یک برنامه چندملیتی بلندپروازانه را بازتاب میدهد. تأثیر این جنگنده فراتر از میدان نبرد است و اتحادها را بازتعریف کرده، توازنهای منطقهای را تغییر داده و نوآوری فناوری را در سطح جهانی پیش میبرد. از نظر سیاسی، اف35 رهبری آمریکا و مدیریت اتحادها را تقویت کرده و ابزارهای قدرتمندی برای پاداش و اجبار فراهم میکند. از نظر نظامی، نبرد هوایی را بازتعریف، عملیات چندحوزهای را ممکن و استانداردهای جدیدی برای پلتفرمهای آینده تعیین کرده است. از نظر ژئوپلیتیکی، گسترش آن رقابت قدرتهای بزرگ، امنیت منطقهای و مسابقات تسلیحاتی را تغییر داده و وابستگیها و آسیبپذیریهای جدید ایجاد کرده است. از نظر اقتصادی، برنامه اف35 توسعه صنعتی، اشتغال با مهارت بالا و برتری آمریکا در بازار جهانی جنگندهها را تقویت کرده اما چالشهای هزینه، پشتیبانی و مقرونبهصرفه بودن را نیز برجسته کرده است. در آینده، میراث اف35 توسط سازگاری با تهدیدهای نوظهور، ادغام در مفاهیم عملیاتی در حال تحول و نقش آن در تقویت همکاری و رقابت میان قدرتهای نظامی جهان شکل خواهد گرفت. بهعنوان ستون اصلی نیروی هوایی آمریکا و متحدان، اف35 همچنان جهتگیری امنیت بینالمللی و توازن قدرت جهانی را برای دههها تعیین خواهد کرد.
آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.