دونالد ترامپ، رئیس جمهور ایالات متحده روز پنجشنبه ۲۰ نوامبر با اعزام یک هیئت عالیرتبه به اوکراین، طرح صلحی ۲۸ مادهای را به مقامهای ارشد این کشور ارائه کرد که بر اساس آن از کییف خواسته میشد از بخشهایی از خاک خود چشمپوشی کند و بسیاری از شروط مطرح شده توسط روسیه را بپذیرد تا جنگ اوکراین پایان یابد. آمریکاییها همچنین با ارائه ضربالاجلی یک هفتهای به اوکراین و تهدید به قطع کامل کمکهای اقتصادی و نظامی از کییف خواستند هرچه سریعتر این طرح ۲۸ مادهای را بپذیرد.
هرچند با فشار اروپا و تلاش دیپلماتیک دولت اوکراین طرح ۲۸ مادهای ایالات متحده تعدیل و با حذف برخی از بندها به طرحی ۲۰ مادهای بدل شد اما عدم تعیین تکلیف کلیدیترین موضوعات جنگ از جمله مسائل سرزمینی باعث شده تا نگرانیها در کییف درباره آینده همچنان پابرجا باشد؛ نگرانیای که البته بیجا هم نیست.
این طرح که از نظر بسیاری از ناظران «طرح تسلیم اوکراین» بود، در شرایطی مطرح شد که اوکراین با یک واقعیت دردناک مواجه است: کاهش حمایتهای غرب و به ویژه ایالات متحده از کییف، کاهش حمایت افکار عمومی در اوکراین از ادامه جنگ و مشکل بزرگ تأمین نیروی انسانی برای دفاع از کشور باعث شده تا اوکراین در لبه پرتگاهی قرار گیرد که سقوط از آن ممکن است به قیمت موجودیت این کشور تمام شود.
در همین راستا، آیا اروپا بدون پشتیبانی آمریکا توانایی استمرار حمایت از اوکراین برای ایستادگی در مقابل روسیه دارد؟ این مخالفتها تا چه اندازه میتواند جلوی اجرای این طرح را بگیرد یا موجب تغییر موضع آمریکا شود؟ با توجه به مخالفت اروپا، در کنار مشروط بودن موافقت مسکو و کییف، طرح ترامپ تا چه اندازه شانس موفقیت دارد؟
به همین منظور خبرگزاری خبرآنلاین، در گفتگو با مرتضی مکی، تحلیلگر مسائل اروپا به بررسی این سوالات و جزئیات ایت اتفاق پرداخته است.
در ادامه مشروح گفتگوی «خبرآنلاین» را با مرتضی مکی را میخوانید.
اروپایی ها به دنبال امتیاز گرفتن از ترامپ در طرح صلح اوکراین هستند
*** چرا اروپاییها با طرح صلح ترامپ برای جنگ اوکراین مخالفت کردهاند؟
واقعیت این است که جنگ اوکراین همانقدر که برای پوتین جنبه حیثیتی پیدا کرده است و به عنوان یکی از استراتژیک ترین مناطق حوزه نفوذش بعد از فروپاشی شوروی است، برای اتحادیه اروپا نیز یک جنبه تهدید امنیتی جدی محسوب میشود و هر گونه امتیاز دهی به روسیه برای پایان دادن به این جنگ، به منزله مواجه کردن روسیه با تهدیدهای امنیتی جدی و به چالش کشیدن معماری امنیتی اروپاییها پس از جنگ سرد محسوب شود. ضمن این که این مخالفت نشان میدهد که تهدیدات امنیتی که آمریکا و اروپا را پس از جنگ جهانی دوم به تشکیل پیمان ناتو مجبور کرد، با پذیرش طرح صلح ترامپ در خصوص پایان دادن به جنگ اوکراین با مابه ازای صلح در برابر زمین، اروپا و آمریکا را از هم جدا میکند و عملا موجودیت ناتو را به چالش میکشد. چرا که تعریف و برداشتی که آمریکاییها از تهدیدات امنیتی جدید دارند، خیلی متفاوت از تعریف تهدیدات امنیتی است که اروپاییها از جانب روسیه احساس میکنند.
همگرایی امنیتی، معمولا عالیترین شکل همگرایی در جهان است. کشورها پس از این که توانستند به همکاری اقتصادی و تجاری و سیاسی دست پیدا کنند، در نهایت میتوانند به یک همگرایی امنیتی دست پیدا کنند. این اتفاقی بود که بعد از جنگ جهانی دوم بین اروپا و آمریکا افتاد. اکنون که اروپاییها پس از شکل گیری دولت دوم ترامپ با یک معمای جدی امنیتی روبرو میشوند که میتواند اروپا را از نظم جهانی جدید به حاشیه براند، به همین دلیل تلاش میکنند با طرح صلح ترامپ به گونه ای برخورد کنند که نقشی برای اوکراین و اروپا نیز در این طرح دیده شود و اگر این اتفاق بیافتد، امکان توافق میان دولت آمریکا با دولت پوتین را دشوار میکند.
این یکی از جنبههای مهمی است که باعث شده اروپاییها با نگرانی و استیصال نسبت به روند مذاکرات ترامپ با پوتین در خصوص پایان جنگ اوکراین نگاه کنند. چرا که اروپاییها به خوبی میدانند که اوکراین بدون کمک های نظامی آمریکا، توان مواجهه با تهدیدات روسیه را ندارد و اگر بخواهند تهدیدات ترامپ را بدون دستکاری و به همین شکلی که ارائه شده است بپذیرند، از طرف دیگر با چالشهای جدی پس از صلح اوکراین مواجه خواهند شد. چالش هایی که اروپاییها را در وضعیت امنیتی دشواری قرار خواهد داد.
آینده اوکراین تیره و تار است/ اوکراین ناچار به پذیرش صلح است
*** با توجه به مخالفت اروپا، در کنار مشروط بودن موافقت مسکو و کییف، طرح ترامپ تا چه اندازه شانس موفقیت دارد؟
آخرین مذاکرات و اطلاعات و اخباری که از این مذاکرات بین ویتکاف و پوتین منتشر شده است، این است که هنوز طرفین به یک جمع بندی در خصوص این طرح نرسیده اند. ولی نوع مواضعی که زلنسکی و برخی مقامات اروپایی بخصوص وزیر خارجه آلمان در روزهای گذشته داشته اند نشان میدهد که طرح صلح ترامپ، خیلی به پایان جنگ اوکراین نزدیک است. این موضوعی است که زلنسکی اعلام کرده است. طرحی که وزیر خارجه آلمان اعلام کرده است که احتمال برگزاری همه پرسی وجود دارد، نشان میدهد که میخواهد به نوعی به طرح صلح ترامپ مشروعیت سیاسی از داخل اوکراین بدهند تا اگر این طرح اجرا شد، حداقل دولت اوکراین با کمترین چالش روبرو شود.
همانطور که زلنسکی درمورد طرح ترامپ گفت که بین عزت و حفظ نزدیک ترین متحد قرار گرفته است، ظاهرا این طرح آسیب جدی به حفظ روحیه ملی اوکراینیها وارد خواهد کرد. در حالی که چشم انداز جنگ اوکراین هم بسیار تیره و تار است و اگر توافق صلحی صورت نگیرد، معلوم نیست چه سرنوشتی در انتظار اوکراین خواهد بود. ولی باتوجه به مجموع موضع گیری ها، احتمال تحقق طرح صلح ترامپ قابل توجه است. این که پوتین تغییرات آن را بپذیرد، بیش از گذشته به تحقق نزدیک است.
تغییرات جدی در طرح ترامپ ایجاد نخواهد شد/ اروپا راهحل جایگزین ندارد
*** این مخالفتها تا چه اندازه میتواند جلوی اجرای این طرح را بگیرد یا موجب تغییر موضع آمریکا شود؟
اروپاییها در یک سال گذشته تلاش کرده اند تا به همان اندازه که ترامپ، زلنسکی را تحقیر میکند و تحت فشار سیاسی قرار میدهد، از زلنسکی حمایت کنند و به همان اندازه کوشیدند تا کمکهای مالی و نظامی بیشتری در اختیار اوکراین قرار دهند. ولی پس از انتشار طرح ۲۸ ماده ای ترامپ و نوع موضع گیری هایی که دولتها و مقامات اروپایی و اتحادیه اروپا داشته اند، نشان میدهد که آنها هم بر سر یک دوراهی قرار گرفته اند و راه حل جایگزین برای پایان دادن به جنگ اوکراین ندارند و از طرفی دیگر، توانایی مالی و نظامی بالایی برای پر کردن خلا لغو کمکهای نظامی آمریکا به اوکراین نخواهند داشت. آنها هم بر سر یک دوراهی قرار گرفته اند و به نظر میرسد طی مدتی که از انتشار طرح ۲۸ ماده ای اوکراین میگذرد، مجموعه موضع گیری هایی که دولتهای اروپایی و مقامات اتحادیه اروپا انجام دادند، نشان دهنده نوعی استیصال و درماندگی است، آرام آرام این را میپذیرند که شاید با کم و کیف و شکل و شمایل دیگری، ولی باید جنگ اوکراین را با طرح صلح ترامپ پایان دهند. انتظار نمیرود تغییرات جدی و اساسی در طرح صلح ترامپ ایجاد شود.
یکی از محوری ترین موضوعات مطرح شده در طرح صلح ترامپ، واگذاری سرزمینهای تصرف شده اوکراین به روسیه است. این موضوعی است که اروپاییها تقریبا در حال پذیرش آن هستند. شاید در موضوع تضمینهای امنیتی، اروپاییها و آمریکاییها مقداری با جدیت بیشتری به اوکراین اعتماد لازم را بدهند. هرچند موضوع پیوستن اوکراین در پیمان ناتو یکی از پیش شرط هایی است که پوتین مطرح کرده است. برخی از دولتهای عضو ناتو به صراحت با پذیرش اوکراین در پیمان ناتو مخالفت کرده اند. به نظر میرسد پیرامون این موضوع هم میان اعضای اروپایی در خصوص نپذیرفتن اوکراین در پیمان ناتو به نتیجه رسیده اند. ولی احتمالا به شمایل دیگری، تضمینهای امنیتی را به اوکراین خواهند داد. ولی این تضمینهای امنیتی نمیتواند به منزله پر کردن خلاء عدم عضویت اوکراین در ناتو باشد.
اروپا بدون کمک آمریکا، توان دفاع از اوکراین را ندارد چون...
*** آیا اروپا بدون پشتیبانی آمریکا توانایی استمرار حمایت از اوکراین برای ایستادگی در مقابل روسیه دارد؟
کشورهای اروپایی تا یک سال گذشته پس از این که آمریکاییها تلاش کردند تا با فشار سیاسی به اروپایی ها، آنها را وادار کنند تا هزینههای سیاسی بیشتری را در جهت تامین بودجه دفاعی خودشان به خصوص در ناتو افزایش بدهند. روند خود اتکایی امنیتی کشورهای اروپایی در چند ماه گذشته دیده میشود و گام هایی در جهت امضای تفاهم نامههای نظامی و دفاعی بین اعضای تروئیکا اروپا بخصوص بین آلمان و فرانسه و انگلیسدیده میشود. ولی این که آیا این میزان تلاشها و تحرکات نظامی و دفاعی کشورهای اروپایی برای تقویت سپر دفاعی و نظامی خود در قبال تهدیدات نظامی تا چه حد میتواند به اوکراین به عنوان جدی ترین جبهه مقابله با روسیه کمک کند، واقعیت این است که اروپاییها باید در این عرصه گامهای بزرگ تری بردارند.
حداقل در یک دهه آینده نزدیک به ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ میلیارد یورو باید در این زمینه هزینه کنند تا خلا امنیتی آمریکا و چتر نظامی ناتو را در اروپا را تامین کنند. وجهههای اقتصادی و مالی اتحادیه اروپا نیز چنین اجازه ای نمیدهد که بخواهند چنین هزینه نظامی کلانی را پرداخت کنند. بخصوص در شرایطی که با یک بحران انرژی جدی مواجه شده اند و پر کردن خلا انرژی برای آنها خیلی پر هزینه شده است و از طرفی رقابت اقتصادی و تکنولوژی جدی با چین دارند و از طرفی دیگر تحت فشارهای تعرفههای مالی آمریکا قرار دارند و این محدودیت هایی است که اروپاییها برای افزایش بودجه نظامی با آن مواجه هستند. به نظر من اروپاییها در خصوص جایگزینی کمکهای مالی و نظامی آمریکا به اوکراین، چارهای ندارند. به همین دلیل تلاش میکنند در پایان جنگ اوکراین، یک همراهی و همسویی با آمریکا داشته باشند.
∎