در سرزمینی که امام رضا(ع) خود «چشمه نور و معرفت» خوانده شدهاند، برگزاری آیینهای علمی، ادامه تبار دانشی است که از قرنها پیش تا امروز در حرم مطهر رضوی جریان داشته است. وقتی پایاننامهای در سایه گنبد طلایی و در مدرسهای با پیشینه کهن علمی دفاع میشود، علم رنگ ارادت میگیرد و پژوهش، تسبیحی برای نزدیک شدن به صاحب این بارگاه میشود.
دفاع از علم در آغوش نور
صبح شانزدهم آذر ماه، مدرسه دودر حرم مطهر رضوی که از گذشتههای دور یکی از پایگاههای مهم تعلیم و تعلم در جوار مضجع شریف امام رضا(ع) بوده و سالها فقه، حدیث، علوم عقلی و ادبیات در حجرههایش تدریس شده است، حالوهوای دیگری داشت. در روز دانشجو، این مدرسه میزبان رخدادی تازه، یعنی آیین دفاع از پایاننامه کارشناسی ارشد سیده معصومه صنعتی در دارالقرآن حرم مطهر رضوی بود. محمد مقومی، سرپرست اداره دارالقرآن حرم مطهر رضوی با اشاره به تأکید تولیت معزز آستان قدس رضوی بر احیای ظرفیتهای علمی حرم مطهر میگوید: «یکی از اقداماتی که پس از بازگشایی دارالقرآن ابلاغ شد، این بود که دفاع از رسالههای دکترا و پایاننامههای ارشد در فضای معنوی حرم مطهر برگزار شود. مدرسه دودر از گذشته پایگاه علم بوده و طبیعی است که برنامههای دفاع به این مکان مقدس بازگردد». مقومی بیان میکند: نخستین آیین دفاع در ۳۰ مهرماه برگزار شد که مربوط به یک رساله دکترا در حوزه علوم قرآنی بود. امروز دومین مراسم است که همزمان با روز دانشجو برگزار شد و این تقارن را بسیار مبارک میدانیم.
«رسم ارادت به زبان علم»، یک حرکت فرهنگی تازه
سرپرست اداره دارالقرآن درباره فلسفه نامگذاری این برنامه توضیح میدهد: «عنوان این حرکت را رسم ارادت به زبان علم گذاشتهایم و باور داریم که علمآموزی و پژوهش در کنار مضجع امام رضا(ع) نوعی اظهار ارادت است؛ ارادتی که به زبان تحقیق و پژوهش بیان میشود». او تأکید میکند این رویدادها مقطعی نیست و قرار است بهصورت مستمر ادامه یابد. مقومی در ادامه به توسعه این برنامه اشاره میکند: «در ابتدا قرار بود فقط رسالههای دکترا در این مکان دفاع شود، اما با توجه به اینکه دانشگاه علوم اسلامی رضوی و دانشگاه امام رضا(ع) مجموعههای منتسب به آستان قدس رضوی هستند، تصمیم بر این شد پایاننامههای کارشناسی ارشد این دو دانشگاه نیز بتواند در دارالقرآن دفاع شود». به گفته او، این امکان برای دانشجویان دیگر دانشگاههای استان نیز در نظر گرفته شده است: «هماهنگیهایی با نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها انجام شده و فراخوان داده میشود تا دانشجویان دکترا از دانشگاههای مختلف آزاد، فردوسی و... تقاضای برگزاری دفاع در این مجموعه را ارائه کنند. یک انجمن علمی برای بررسی محتوایی تشکیل میشود و در صورت تأیید، دانشجو به دارالقرآن معرفی خواهد شد».
او با اشاره به ظرفیتهای معنوی مدرسه دودر میافزاید: «نزدیکی این فضا به مضجع نورانی امام رضا(ع) معنویت جلسه را دوچندان میکند و همه دانشجویان از این حضور بهره میبرند. تا امروز هم دانشجویانی که اینجا دفاع کردهاند، با نمرات عالی پذیرفته شدهاند و این را نشانه برکت مجلس میدانیم».
پژوهشی در پناه امام
به سراغ چهره اصلی آیین دفاع، یعنی سیده معصومه صنعتی میروم که با شوق، خستگی سالهای تحصیل و لبخندهای آرامِ بعد از اعلام نمره، تصویر اصلی قاب میشود. سیده معصومه صنعتی، خادم حرم مطهر، سخنران مذهبی، پژوهشگر نسخههای خطی و از نخستین ورودیهای زن به دانشگاه علوم اسلامی رضوی است. زندگیاش از ریاضیات تا علوم حوزوی و از فعالیت رسانهای تا تحقیق در نسخههایی چندصد ساله امتداد دارد و امروز، پایاننامهاش درباره مقتل امام رضا(ع) در همان جایی دفاع میشود که موضوع پژوهش او به آن تعلق دارد. سیده معصومه صنعتی، دانشجوی کارشناسیارشد زبان و ادبیات عربی دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مسیر علمی خود را از رشته ریاضی در دانشگاه فردوسی آغاز کرده و پس از گرفتن لیسانس، وارد حوزه علمیه شده است. او همزمان با تحصیل دروس حوزوی، سطح ۲ و ۳ را پشت سر گذاشته و ادامه مسیرش را در مقطع کارشناسیارشد دانشگاه رضوی دنبال کرده است. صنعتی که از سخنرانان حرم مطهر و فعال در حوزههای فرهنگی و روشنگری نیز به شمار میآید، میگوید ورودش به دانشگاه رضوی در سال ۹۸ همزمان با پذیرش نخستین گروه بانوان در این دانشگاه بوده و با وجود شرایط ناشی از کرونا، تحصیل خود را ادامه داده است. او این سالها را «زیر سایه امام رضا(ع)» توصیف میکند و دفاع از پایاننامه در حرم مطهر را تحقق یکی از آرزوهای علمی و معنوی خود میداند.
از انتخاب نسخه تا احیای یک متن رضوی
موضوع پایاننامه او بررسی و تحقیق یک نسخه خطی درباره زندگی و شهادت امام رضا(ع) است؛ متنی با عنوان «مُثیرُ الحُزنِ الکامِن فی مَقتلِ الإمام الثامِن(ع)» که بهگفته صنعتی، انتخاب آن پس از مشورتهایی صورت گرفت. او کار روی نسخههای خطی را «احیای میراثی فراموششده» توصیف میکند؛ متنی که از ولادت و سیره اخلاقی امام رضا(ع) آغاز میشود و در ادامه به روایت مسمومیت و شهادت آن حضرت میپردازد. بخش پایانی نسخه نیز شامل مجموعهای از اشعار در مدح امام، برخی سروده مؤلف و برخی برگرفته از شاعران برجسته عرب است. صنعتی این نسخه را از حیث محتوای فقهی، ادبی و تاریخی واجد اهمیت میداند و امیدوار است با تکمیل اصلاحات و افزودن نکات علمی، زمینه چاپ آن در قالب اثری پژوهشی در حوزه مطالعات رضوی فراهم شود.
پایانی خوش برای مسیری سرشار از برکت و هدایت
در پایان، صنعتی با رضایت از مسیری که پشت سر گذاشته سخن میگوید. او به ارتباط سازنده میان دانشگاه علوم اسلامی رضوی و معاونت علمی آستان قدس اشاره میکند؛ همکاریهایی که به گفته او میتواند افق تازهای برای توسعه تولیدات پژوهشی در حوزه مطالعات رضوی بگشاید. وی برگزاری نخستین جلسه دفاع دانشجویی از دانشگاه رضوی در دارالقرآن حرم مطهر را نیز اتفاقی مهم و امیدبخش میداند و امیدوار است این روند در آینده ادامه یابد و به سنتی علمی و اثرگذار تبدیل شود.
همزمانی دفاع پایاننامه با هفته بزرگداشت مقام زن و ایام ولادت حضرت زهرا(س) برای او معنایی ویژه داشته است؛ اتفاقی که آن را «توفیقی مضاعف» و نشانهای از لطف و همراهی اهلبیت(ع) میبیند. صنعتی با لبخند میگوید همیشه آرزو داشته مسیر علمیاش «مستقیم زیر سایه امام رضا(ع)» پیش برود و امروز احساس میکند این آرزو رنگ واقعیت گرفته است. این پایاننامه که حاصل تلاشهای پژوهشی و کار دقیق نسخهشناسانه او است، در نهایت موفق شد نمره عالی ۵/۱۹ را کسب کند؛ پایانی خوش برای مسیری که صنعتی آن را سراسر «برکت و هدایت» مینامد.