شفقنا- روزنامه فرهیختگان نوشت: فرض کنیم شما تازه کنکور دادهاید و قرار است با انبوهی از کتابهای کمکدرسی رهسپار میدان انقلاب شوید و با فروش کمکدرسیها کتابهای دانشگاهیتان را تهیه کنید. از قضا درست در همان زمانی که شما در حال خریدن کتاب دانشگاهی هستید، یک دانشآموز طبقه متوسطی، آن هم در آن سر کشور (مثلاً شما فرض را بگذارید اهل اصفهان است که دانشآموز طبقه متوسطیمان بیجاومکان نباشد) قصد خرید کتابهای کمکدرسی کرده. او با چه قیمتی کتاب میخرید و شما با چه قیمتی؟ حالا یک سؤال دیگر اگر شما و آن پسربچه اصفهانی و طبقه متوسطیمان بخواهد در مهر 1402 دست به خرید کتاب بزند چطور؟ آن وقت قیمت کتاب چطور است؟ اگر شما مهر 1402 میخواستید میانگین قیمت یک کتاب کمکدرسی و دانشگاهی را با هم مقایسه کنید، خیلی دو عدد با هم فاصله نداشتند.
بنا بر آمار خانه کتاب، میانگین قیمت یک کتاب دانشگاهی (از رشتههای مختلف) به عدد 157 هزار و 500 تومان در مهر 1402 میرسد و این رقم برای کتابهای کمکدرسی حدود 15 هزار تومان بیشتر است و به عدد 172 هزار تومان میرسد. این رقم 157 هزار تومان برای کتابهای دانشگاهی در مهر 1403 به 218 هزار تومان میرسد و حدود 61 هزار تومان افزایش پیدا کرده و میزان افزایش درصدی آن در یک سال به حدود 39 درصد میرسد، عددی نزدیک به میانگین تورم سالانه در کشور. بااینهمه اوضاع درباره کتابهای کمکدرسی به طور کل متفاوت است. مهر 1404 کمکدرسیها تورمی 60 درصدی تجربه میکنند و میانگین قیمتشان به حدود 276 هزار تومان میرسد. این یعنی کمکدرسیها بیست درصد بیشتر از کتابهای دانشگاهی افزایش قیمت تجربه میکنند. حالا اگر بخواهیم میزان افزایش قیمت کتابهای دانشگاهی و کمکدرسی را از مهر 1402 تا مهر 1404 محاسبه کنیم، به چه میزان افزایشی میرسیم؟ برای رسیدن به تحلیل دقیق باید چند عدد را کنار هم بگذاریم.
118 در برابر 72 درصد
حدود یک ماه قبل و درست همان زمانی که زهران ممدانی در آمریکا برنده انتخابات شد، رئیس سندیکای کاغذ در ایران با فرهیختگان گفتوگو کرد و گفت: «من مخالف گرفتن کاغذ یارانهای توسط تولیدکنندگان کتابهای کمکدرسی هستم.» حرف آقای رئیس، منطقاً درست به نظر میرسید. بخشی که خصوصی است و موازی با سیستمآموزی کشور حرکت میکند، اصولاً نباید کاغذ دولتی دریافت کند. بااینهمه، اَبَر نشرهای کتاب کمکدرسی بنا بر گفتههای رئیس سندیکای کاغذ، نهتنها کاغذ یارانهای دریافت میکنند، بلکه 40 درصد بیش از کتابهای دانشگاهی افزایش قیمت دارد. نکته عجیب ماجرا اینجاست که برخی کتابهای با قطع جیبی این تولیدکنندگان، از برخی کتابهای دانشگاهی با قطع رقعی و وزیری، گرانتر است. این نشان میدهد، افزایش قیمت کمک درسیها هیچ منطقی را دنبال نمیکند و با میانگین تورم کشور هم پیش نمیرود.
بنا بر آمار و دادهها کتابهای کمکدرسی از مهر 1402 تا امروز چیزی نزدیک به 118 درصد افزایش قیمت داشته است و این درحالیست که قیمت کتابهای دانشگاهی افزایشی 72 درصدی داشته که البته همین مقدار هم باعث تغییرات جدی در چاپ و مصرف کتاب دانشگاهی شده است.
شکاف در شمارگان محسوستر است
نمودار قیمتی شکاف بین کتابهای دانشگاهی و کمکدرسی را تا حدودی شفاف میکند؛ اما وقتی دوربین را به سمت میانگین شمارگان ببریم اوضاع و شکافهای بین این دودسته بیشتر میشود؛ شمارگان کتابهای دانشگاهی از مهر 1402 تا مهر 1404 حدود 100 نسخه پایین آمده است و این یعنی جامعه دانشجوی کشور با وجود آنکه از نظر جمعیت روندی افزایشی داشته و بنا بر آمار معاون وزیر علوم و رئیس مؤسسه پژوهش و برنامهریزی آموزش عالی از سال 1402 تا 1403 حدود 100 هزار نفر افزایش پیدا کرده است. بااینهمه روند خرید کتاب دانشگاهی بین دانشجویان به شکل واضح و ملموسی پایین آمده. درست در نقطه مقابل این عدد، در کتابهای کمکدرسی رشد را تجربه کردند. مهر 1402 میانگین شمارگان این دست کتابها، روی عدد 1477 ایستاده و در مهر 1404، روی رقم 1682 میایستد و این یعنی افزایش 200 نسخهای. این یعنی هرقدر هم که قیمت کاغذ و البته قیمت کتاب افزایش نجومی پیدا کرده، باز هم میزان شمارگان و چاپ پایین نیامده است.
سلام بر جزوه، درود بر پیدیاف
افزایش قیمت کتابهای دانشگاهی روی عدد 72 درصد ایستاده است و خرجهای تحصیل و زندگی در شهرهایی که دانشگاهها در آن تجمع دارند، به شکل صعودی در حال افزایش است. در چنین وضعی، آخرین خرجی که یک دانشجوی خوابگاهی و یا حتی غیرخوابگاهی، در لیست مخارج خود قرار میدهد، کتاب باشد. در این شرایط، جانشین کتاب درسی، ناگهان، کتاب دیجیتال میشود و این موضوع از اساس بازار کتاب دانشگاهی و چرخه تولیدات علمی کشور را دچار تغییرات جدی میکند. یکی دیگر از بازتابهای خارج شدنِ کتابهای آموزشی از سبد مصرفی دانشجو را میتوان در نمایشگاه کتاب چند سال اخیر دید؛ تقریباً در 10 کتاب پرفروش چند سال اخیر نمایشگاه کتاب، بخش کمفروغ نمایشگاه را تشکیل میدهند و آمارها هم در بین 10 کتاب پر تیراژ و پر مخاطب اثری از کتابهای دانشگاهی نشان نمیدهند. آمارهای مربوط به شمارگان نیز به شکل واضحی خبر میدهند که دانشجویان از اساس خریداری کتاب را از دستور کار خارج کردهاند و استفاده از پیدیاف برایشان منطقیتر به نظر میرسد. این وضعیت کتاب دانشگاهی را برای دانشجو بدل به کالای لوکس میکند.
از طرف دیگر اگر شما دانشجویی باشید که به خریدن نسخه فیزیکی اهمیت میدهد، استفاده از نسخه دسته دوم یک کتاب با 50 تا 70 درصد کمتر قیمت برایتان صرفه اقتصادی بیشتری دارد. صرفهای که به قیمت کند شدن چرخه نشر علمی و دانشگاهی کشور تمام میشود.
یک تصمیم قدری پیچیده!
اجازه بدهید دوباره همان فرض ابتدایی را طرح کنیم، شما یک تازه دانشجو هستید و میخواهید کتابهای کمکدرسی را بفروشید. بنا بر نرخ انقلاب اگر خیلی کتابها را سیاه نکرده باشید به قیمت 50 درصد کمتر، توان فروش کمک درسیها را دارید. حالا یک سؤال، شما آن پولِ به دست آمده را (که بنا بر آمار همان قیمت خرید دو یا سه سال پیش است) در جیب مبارک میگذارید یا آن را دوباره خرج کتاب میکنید و برای دانشگاه مصرف میکنید؟ اگر سراغ همان مغازه نسبتاً نویی میروید که روی کاغذ کتابهایش خاک نشسته، باید خدمتتان بگوییم که –بنا بر آمار- تعداد آدمهای مثل شما در حال کاهش است.