خلیج گرگان با مساحت ۴۰۰ کیلومتر مربع و عمق متوسط ۳.۵ متر، زیستگاه پرندگان مهاجر و ماهیان خاویاری بود و نقش کلیدی در اقتصاد دریا محور استان داشت، اما از سال ۱۳۸۰ با کاهش تراز آب دریای خزر و سدسازیهای روسیه روی رودخانه ولگا که ۸۵ درصد آب خزر را تأمین میکند، روند خشکیدگی شتاب گرفت.
بر اساس گزارشهای سازمان حفاظت محیط زیست، شوری خلیج از ۲۰ هزار در سال ۱۳۹۸ به ۳۲ تا ۳۳ هزار واحد در سال جاری رسیده و بهرهبردار خاویار از ۵۰ تن به کمتر از یک تن کاهش یافته است.
لایروبی کانال آشوراده به طول ۱۱.۵ کیلومتر در اسفند ۱۴۰۰ با دستور رئیسجمهور وقت آغاز شد و با ۳۵۰ میلیارد تومان اعتبار از سازمان مدیریت بحران و ۱۵۰ تا ۲۰۰ میلیارد تومان از منابع سازمان بنادر، در آبان ۱۴۰۲ به اتمام رسید و شوری را از ۵۰ به ۲۸ واحد کاهش داد، اما کارشناسان محیط زیست میگویند بدون اقدامات تکمیلی، خشکیدگی کامل ظرف سه سال آینده رخ خواهد داد.
خلیج گرگان اکنون در آستانه تبدیل شدن به کانون ۶۰ هزار هکتاری ریزگرد شور قرار دارد و مسئولان گلستان میگویند لایروبی کانال آشوراده در سال ۱۴۰۲ تنها فرصت سه تا چهار ساله ایجاد کرد و تکمیل طرح ۱۶ گانه علاجبخشی به تصویب ردیف اعتباری ملی در بودجه ۱۴۰۵ وابسته است.
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار گلستان گفت: کاهش ۴۸ درصدی بارش نسبت به میانگین بلندمدت و ۴۰ درصدی نسبت به سال گذشته همراه با ساخت ۱۸ سد توسط روسیه روی رودخانه ولگا که ۸۵ درصد آب دریای خزر را تأمین میکند و افزایش میانگین دما، خلیج را به نقطه بحرانی رسانده است.
سیدمهدی مهیایی با اشاره به دو بعد زیستمحیطی و اقتصادی بحران افزود: خشک شدن کامل خلیج گرگان میتواند ریزگردهای شور را به شهرهای شمالی و جنگلهای هیرکانی برساند و اقتصاد دریا محور استان شامل آبزیپروری، تجارت دریایی و گردشگری را نابود کند.
وی یادآور شد: استحصال خاویار از ۵۰ تن در دهههای گذشته به کمتر از یک تن کاهش یافته و عمق آب برای پهلوگیری کشتی در بندر گز و بندر ترکمن دیگر کافی نیست.
معاون استاندار گلستان لایروبی ۱۱.۵ کیلومتری کانال آشوراده در سال ۱۴۰۲ با ۳۵۰ میلیارد تومان اعتبار از سازمان مدیریت بحران و ۱۵۰ تا ۲۰۰ میلیارد تومان از منابع داخلی سازمان بنادر و کشتیرانی را تنها اقدام نجاتبخش تا امروز دانست و گفت: این عملیات شوری را از ۵۰ به ۲۸ واحد کاهش داد و فرصت سه تا چهار ساله ایجاد کرد اما بدون اقدامات تکمیلی، خشکیدگی کامل حتمی است.
مهیایی پیشرفت زهکشی ۲۸۰ هکتار اراضی منتهی به خلیج را ۵۰ درصد و اجرای آبیاری نوین در بالادست برای کاهش مصرف آب و افزایش حقآبه را ۳۰ تا ۳۵ درصد اعلام کرد و افزود: لایروبی ۱۸۰ کیلومتر انهار اصلی و فرعی و ۵۰۰ کیلومتر رودخانههای قرهسو و گرگانرود و تکمیل تصفیهخانههای فاضلاب شهرهای ساحلی مانند کردکوی با ۴۰ درصد پوشش، بندرگز با ۸۰ درصد و بندرترکمن با ۳۵ درصد از دیگر برنامههای ضروری است.
وی با بیان اینکه تخصیص اعتبارات عمرانی گلستان تا امروز زیر ۲۰ درصد بوده تأکید کرد: همه پروژهها ملی هستند و به دلیل تحریمها و عدم بازگشت درآمد نفت، پیشرفت کند است.
مهیایی گفت: پیگیریها برای سفر رئیسجمهور در اوایل دیماه به استان انجام شده و نامه رسمی رئیس مجلس برای تخصیص هزار میلیارد تومان در سال ۱۴۰۵ دریافت شده اما سازمان برنامه و بودجه هنوز ردیف اعتباری را نهایی نکرده است.
نماینده غرب گلستان در مجلس نیز با انتقاد از نبود مدیریت واحد و مرکزی برای اجرای طرح جامع نجات خلیج و تالاب میانکاله گفت: همه چیز به مطالعات بیپایان منوط شده و دستگاهها یکدیگر را مقصر میدانند.
عبدالجلال ایری لایروبی کانال آشوراده را بر اساس مطالعات سازمان محیط زیست بهترین اقدام دانست و افزود: این اقدام شوری را بیش از ۵۰ درصد کاهش داد اما بدون پمپاژ آب تازه از بالادست، مشکل حل نمیشود.
وی ایدهآل را ورود آب شیرین با شوری زیر ۲۰ واحد دانست و گفت: حتی آب با شوری ۲۰ هزار واحد دریای خزر هم قابل قبول است.
نماینده غرب گلستان در مجلس با اشاره به هدررفت حجم قابل توجهی از آب خروجی نیروگاه برق نکا که هماکنون مستقیم به دریای خزر میریزد پیشنهاد داد: با اجرای طرح انتقال، این آب به خلیج گرگان هدایت شود.
ایری تأکید کرد: این اقدام نه تنها هزینه چندانی ندارد و عمدتاً مدیریتی است، بلکه میتواند بهطور قابل توجهی شوری خلیج را کاهش دهد و حقآبه طبیعی آن را تأمین کند.
وی افزود مطالعات اولیه این طرح آماده است و در صورت تصویب در سفر رئیسجمهور، میتواند یکی از سریعترین و کمهزینهترین راهکارهای علاجبخشی خلیج گرگان باشد.
مدیرکل حفاظت محیط زیست گلستان با ارائه آمار دقیق از پایشهای سالانه گفت: در شهریور ۱۴۰۲ پیش از لایروبی کانال آشوراده، شوری آب خلیج در برخی نقاط به بالای ۵۰ گرم در لیتر رسیده بود اما پس از تکمیل عملیات در آبان همان سال، این عدد تا پایان آذر به کمتر از ۲۸ گرم در لیتر کاهش یافت و این نشان داد ارتباط مستقیم با دریای خزر تأثیر فوری و چشمگیری دارد.
قدیر حسنزاده افزود: در سال ۱۴۰۳ با کاهش مجدد تراز آب خزر و نبود لایروبی جدید، شوری دوباره به ۳۲ تا ۳۳ گرم در لیتر رسیده و این روند صعودی ادامه دارد.
وی تأکید کرد: ایدهآل برای احیای کامل، ورود آب شیرین با شوری زیر ۲۰ هزار واحد از رودخانههای بالادست است اما در شرایط فعلی حتی تأمین آب با شوری ۲۰ هزار واحد دریای خزر نیز میتواند حیات خلیج و تالاب میانکاله را حفظ کند.
مدیرکل محیط زیست گلستان با اشاره به خطر جدی تبدیل ۶۰ هزار هکتار پهنه آبی به کانون ریزگرد شور گفت: همه دستگاههای اجرایی باید هماهنگ شوند و خلیج گرگان را بهعنوان اولویت ملی پیگیری کنند تا از تکرار تجربه دریاچه ارومیه و تالاب گاوخونی در گلستان جلوگیری شود.