به گزارش خبرگزاری ایمنا، آلودگی هوا شامل ذرات معلق (PM2.5 و PM10)، گازهای سمی مانند دیاکسید نیتروژن و دیاکسید گوگرد و ترکیبات آلی فرار است. این مواد هنگام ورود به بدن، به ویژه از طریق ریه، میتوانند التهاب سیستمیک ایجاد کنند و تحقیقات نشان داده است که تماس طولانیمدت با هوای آلوده خطر بیماریهای قلبی-عروقی، سکته مغزی و حتی دیابت را افزایش میدهد و نشانههای اولیه شامل سرفه، تنگی نفس، تحریک چشم و خستگی زودرس هستند که نشاندهنده واکنش فوری بدن به آلایندهها است.
مطالعات پزشکی نشان میدهند که بیماران مبتلا به آسم، برونشیت مزمن یا بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD) در شرایط آلودگی هوا دچار تشدید علائم میشوند، چراکه ذرات ریز میتوانند به عمق آلوئولهای ریه نفوذ و واکنشهای التهابی را فعال کنند و این واکنشها باعث افزایش ترشح مخاط، تنگی مجاری تنفسی و کاهش ظرفیت تنفسی میشوند و به همین دلیل، سازمان جهانی بهداشت توصیه میکند بیماران تنفسی در روزهای آلوده کمتر در فضای باز حضور یابند و از ماسکهای فیلتردار استفاده کنند.
بعضی گیاهان خانگی مانند سانسوریا، آلوئهورا و نخل اریکا توانایی جذب ترکیبات آلی فرار را دارند و پژوهشهای ناسا در دهه ۱۹۸۰ نشان دادند که گیاهان میتوانند کیفیت هوای داخلی را بهبود دهند، هرچند میزان تأثیر آنها در مقیاس خانگی محدود است و علاوه بر جذب آلایندهها، گیاهان با افزایش رطوبت نسبی هوا و تولید اکسیژن، احساس بهتری در افراد ایجاد میکنند، بنابراین حضور گیاهان در منزل بیشتر اثر روانی و محیطی دارد.
تحقیقات روانشناسی و نوروساینس نشان داده است که قرار گرفتن در معرض هوای آلوده با افزایش سطح هورمونهای استرس مانند کورتیزول و تغییر در فعالیت مغزی مرتبط است. این تغییرات میتوانند باعث کاهش تمرکز، تحریکپذیری و حتی افزایش خطر افسردگی شوند و مطالعات اپیدمیولوژیک در شهرهای بزرگ نشان داده است که میزان مراجعه به روانپزشکان در روزهای آلوده بیشتر میشود، بنابراین آلودگی هوا نهتنها یک تهدید جسمی، بلکه یک عامل مهم در سلامت روان است.
کودکان، سالمندان، زنان باردار و بیماران قلبی-ریوی بیشترین آسیب را از آلودگی هوا میبینند، کودکان به دلیل رشد سریع ریهها و سیستم ایمنی نابالغ حساستر و سالمندان نیز به علت کاهش ظرفیت دفاعی بدن بیشتر در معرض خطر هستند و توصیههای علمی شامل استفاده از ماسکهای استاندارد N95، پرهیز از فعالیت شدید در فضای باز، تهویه مناسب محیط داخلی و مصرف غذاهای غنی از آنتیاکسیدان برای کاهش اثرات آلودگی است و این اقدامات میتوانند تا حدی بدن را در برابر اثرات مخرب هوا مقاوم کنند.
پبرامون تأثیر آلودگی هوا بر بدن و نشانههای آسیبپذیری سلامت، تشدید بیماریهای تنفسی مانند آسم و برونشیت در شرایط آلودگی هوا، نقش گیاهان خانگی در تصفیه هوا و بهبود کیفیت محیط، علائم هشدار اولیه هنگام مواجهه با هوای آلوده، تأثیر آلودگی هوا بر خلقوخو و وضعیت روانی افراد، گروههای آسیبپذیرتر در برابر آلودگی هوا از نگاه طب سنتی، نقش تغذیه و خوراکیهایی مانند شیر و دمنوشها در کاهش اثرات آلودگی و توصیهها و راهکارهای پیشگیرانه طب سنتی برای زندگی در شهرهای آلوده، با بهنام یوسفیان، پزشک و متخصص طب سنتی گفتوگویی داشتیم که شرح آن را در ادامه میخوانید.
ایمنا: آلودگی هوا چه تغییراتی در بدن ایجاد میکند و نشانههای آسیبپذیر شدن سلامت کدام است؟
یوسفیان: در طب سنتی، هوای آلوده بهعنوان هوای فاسد شناخته میشود و به عنوان هوایی است که هوایی که کیفیت طبیعی خود را از دست داده و با مواد زائد و ذرات مضر آمیخته شده است. این هوا وقتی وارد بدن میشود، نخستین اثر آن بر ریهها است، زیرا ریهها محل ورود و پالایش هوا هستند و تغییر در کیفیت هوا میتواند جریان خون را مختل کند و این اختلال به شکل خستگی، سردرد یا کاهش تمرکز بروز میکند.
نشانههای اولیه آسیبپذیری شامل خشکی گلو، سرفههای خفیف، احساس سنگینی در سینه و کاهش انرژی عمومی است. طب سنتی این علائم را هشدار میداند که بدن در حال مقابله با عامل خارجی است و اگر این وضعیت ادامه یابد، ممکن است به تیرگی پوست، ضعف اشتها و حتی تغییر در خلقوخو منجر شود.
از منظر مزاجشناسی، افراد با مزاج خشک یا گرم بیشتر دچار خشکی گلو و تحریکپذیری میشوند، در حالی که افراد با مزاج سرد و تر ممکن است بیشتر دچار تجمع بلغم و احساس سنگینی شوند و این تفاوتها نشان میدهد که آلودگی هوا اثر یکسانی بر همه ندارد و باید مراقبتها بر اساس مزاج فرد تنظیم شود.
طب سنتی توصیه میکند که با اصلاح تغذیه و مصرف غذاهای سبک و رطوبتبخش، استفاده از گیاهان دارویی پاککننده خون و پرهیز از فعالیت سنگین در هوای آلوده، بدن را تقویت کنیم تا از مرحله هشدار به مرحله بیماری نرسد.
ایمنا: چگونه آلودگی هوا میتواند بیماریهای تنفسی مانند آسم و برونشیت را تشدید کند و طب سنتی چه توضیحی برای این فرایند دارد؟
یوسفیان: آلودگی هوا حاوی ذرات ریز و مواد شیمیایی است که میتوانند مجاری تنفسی را تحریک کنند، در طب سنتی، این وضعیت بهعنوان تجمع مواد زائد یا اخلاط فاسد در ریه تعبیر میشود. وقتی این مواد در مجاری باقی بمانند، التهاب و انسداد ایجاد میکنند و بیماریهایی مانند آسم و برونشیت شدت میگیرند.
در بیماران مبتلا به آسم، هوای آلوده موجب افزایش خشکی یا رطوبت غیرطبیعی در ریه میشود و این تغییر مزاجی باعث تحریک بیشتر و حملات شدیدتر میشود. طب سنتی این حالت را به غلبه سودا یا بلغم در مجاری نسبت میدهد که باید با گیاهان نرمکننده و پاککننده تعدیل شود.
برونشیت نیز در نگاه سنتی ناشی از تجمع بلغم غلیظ در مجاری است. آلودگی هوا این تجمع را بیشتر میکند و باعث سرفههای طولانی، خلط غلیظ و احساس سنگینی در سینه میشود و درمان سنتی شامل مصرف دمنوشهای نرمکننده مانند سپستان، عناب و شیرینبیان است که خلط را رقیق میکنند و التهاب را کاهش میدهند.
راهکارهای پیشگیرانه طب سنتی شامل پرهیز از غذاهای سنگین و چرب، استفاده از بخور گیاهان دارویی مانند بابونه و نعناع و تقویت ایمنی بدن با خوراکیهایی مثل عسل و زنجبیل است. این اقدامات میتوانند شدت بیماریهای تنفسی را در شرایط آلودگی هوا کاهش دهند.
ایمنا: کدام گیاهان خانگی در متون طب سنتی یا تجربههای بومی به عنوان تصفیهکننده هوا معرفی شده و چه مکانیسمی برای آنها مطرح است؟
یوسفیان: در فرهنگ ایرانی و طب سنتی، گیاهان نه تنها برای مصرف خوراکی، بلکه برای بهبود کیفیت محیط نیز توصیه شده است و گیاهانی مانند ریحان، نعناع، شمعدانی و مورد به عنوان خوشبوکننده و پاککننده هوا شناخته میشوند. این گیاهان با انتشار اسانسهای طبیعی، هوای محیط را تازه میکنند و اثر آرامبخش بر سیستم عصبی دارند.
ریحان و نعناع نیز به دلیل داشتن ترکیبات معطر، خاصیت ضدعفونیکننده ملایم دارند و حضور این گیاهان در منزل میتواند احساس سبکتر شدن هوا و کاهش بوهای نامطبوع را ایجاد کند. شمعدانی نیز در فرهنگ ایرانی برای ایجاد هوای خوش و کاهش اثرات آلودگی توصیه شده است.
از نگاه طب سنتی، گیاهان معطر با تلطیف هوا و تقویت روح عمل میکنند، یعنی علاوه بر اثر فیزیکی بر هوا، اثر روانی و آرامبخش نیز دارند. این ترکیب باعث میشود افراد در محیطهای آلوده کمتر دچار اضطراب یا بیحوصلگی شوند.
هرچند توضیح علمی مدرن درباره مکانیسم دقیق این گیاهان متفاوت است، اما تجربههای بومی نشان میدهد که حضور گیاهان در منزل میتواند کیفیت زندگی را در شرایط آلودگی هوا بهبود دهد.
ایمنا: طب سنتی چه علائمی را به عنوان هشدار اولیه در مواجهه با هوای آلوده معرفی میکند؟
یوسفیان: نشانههای اولیه شامل خشکی گلو، سرفههای خفیف، سردرد و احساس سنگینی در سر هستند که این علائم نشاندهنده ورود هوای فاسد به بدن است و باید جدی گرفته شوند.
طب سنتی همچنین به تغییر خلقوخو توجه دارد. افراد ممکن است زودتر خسته شوند، بیحوصلگی یا تحریکپذیری بیشتری نشان دهند که این تغییرات به اختلال در جریان روح نفسانی نسبت داده میشود که ناشی از کیفیت پایین هوا است.
کاهش اشتها، تیرگی پوست و ضعف عمومی نیز از علائم هشداردهنده هستند و اینها نشان میدهند که بدن در حال مقابله با اثرات منفی آلودگی است و نیاز به حمایت دارد.
شناخت این علائم به افراد کمک میکند تا زودتر اقدامات پیشگیرانه انجام دهند و اقداماتی مانند مصرف دمنوشهای پاککننده، استفاده از بخور گیاهان یا پرهیز از فعالیت در فضای باز را مد نظر داشته باشند.
ایمنا: آلودگی هوا چگونه میتواند بر خلقوخو و وضعیت روانی افراد اثر بگذارد و طب سنتی چه راهکارهایی برای تعدیل این اثرات دارد؟
یوسفیان: طب سنتی معتقد است که کیفیت هوا به صورت مستقیم بر روح و حالات روانی اثر میگذارد. هوای آلوده میتواند باعث بیحوصلگی، اضطراب و حتی افسردگی شود. این تغییرات خلقی ناشی از اختلال در جریان خون و کاهش کیفیت اکسیژنرسانی به مغز تعبیر میشوند.
افراد در شرایط آلودگی ممکن است احساس سنگینی ذهنی، کاهش تمرکز یا تحریکپذیری داشته باشند که این علائم نشاندهنده تأثیر مستقیم هوا بر روان است.
راهکارهای طب سنتی برای تعدیل این اثرات شامل استفاده از گیاهان آرامبخش مانند بادرنجبویه، سنبلالطیب و گل گاوزبان است و این گیاهان به بهبود خلقوخو کمک میکنند و اثر آرامبخش دارند.
توصیه میشود در روزهای آلوده، محیط خانه با گیاهان خوشبو و بخورهای طبیعی معطر شود تا اثرات روانی کاهش یابد و افراد احساس آرامش بیشتری داشته باشند.
ایمنا: چه گروههایی از نظر طب سنتی در برابر اثرات منفی آلودگی هوا آسیبپذیرتر هستند؟
یوسفیان: کودکان، سالمندان و بیماران مزمن از دیدگاه طب سنتی آسیبپذیرتر هستند و کودکان به دلیل ضعف سیستم ایمنی و ریههای حساس، سریعتر تحت تأثیر قرار میگیرند و علائم شدیدتری نشان میدهند.
سالمندان نیز به علت کاهش توانایی بدن در دفع مواد زائد و ضعف عمومی، بیشتر در معرض خطر هستند و این گروه ممکن است زودتر دچار مشکلات قلبی و تنفسی شوند.
افراد با مزاجهای خاص، مانند کسانی که مزاج خشک دارند، بیشتر دچار خشکی گلو و مشکلات تنفسی میشوند. افراد با بیماریهای قلبی و ریوی نیز آسیبپذیرتر هستند و باید مراقبت بیشتری داشته باشند.
طب سنتی توصیه میکند این گروهها بیشتر مراقبت و از گیاهان دارویی تقویتکننده استفاده کنند و در روزهای آلوده کمتر در فضای باز حضور یابند.
ایمنا: نقش تغذیه در کاهش اثرات آلودگی هوا چیست و چه خوراکیها یا نوشیدنیهایی توصیه میشود؟
یوسفیان: در طب سنتی، تغذیه یکی از مهمترین ابزارهای پیشگیری و درمان است، وقتی بدن در معرض هوای آلوده قرار میگیرد، نیاز به غذاهایی دارد که بتوانند خون را پاکسازی و ریهها را تقویت کنند و التهاب را کاهش دهند. شیر یکی از خوراکیهای توصیهشده است، زیرا خاصیت خنککنندگی دارد و میتواند التهاب ناشی از ذرات آلاینده را تعدیل کند و مصرف شیر تازه و گرم، به ویژه همراه با عسل، در متون سنتی برای تقویت بدن در شرایط سخت توصیه شده است.
علاوه بر شیر، میوههایی مانند سیب، انار و انگور نقش مهمی در پاکسازی خون دارند. سیب به عنوان دوست قلب و ریه شناخته میشود و انار با خاصیت ضدسمی خود میتواند اثرات آلودگی را کاهش دهد و این میوهها همچنین به تقویت ایمنی بدن کمک میکنند.
دمنوشهای گیاهی نیز جایگاه ویژهای دارند و دمنوش عناب، سپستان و گل گاوزبان برای نرم کردن مجاری تنفسی و کاهش خشکی گلو مفید است و این گیاهان علاوه بر اثر جسمی، آرامبخش روانی نیز هستند و میتوانند خلقوخو را در روزهای آلوده بهبود دهند.
از سوی دیگر، طب سنتی هشدار میدهد که مصرف غذاهای سنگین، چرب و سرخکردنی در شرایط آلودگی هوا مضر است، این غذاها بار اضافی بر بدن وارد میکنند و توانایی بدن برای مقابله با آلودگی را کاهش میدهند، بنابراین رژیم غذایی سبک، تازه و متعادل بهترین راهکار برای کاهش اثرات آلودگی هوا است.
ایمنا: مهمترین توصیههای پیشگیرانه طب سنتی برای زندگی در شهرهای آلوده چیست؟
یوسفیان: طب سنتی بر این باور است که پیشگیری همیشه بر درمان مقدم است و در شهرهای آلوده، نخستین توصیه پرهیز از فعالیت سنگین در فضای باز است. ورزش یا کار شدید در هوای آلوده باعث ورود بیشتر ذرات مضر به ریهها میشود و بدن را سریعتر آسیبپذیر میکند.
دومین توصیه استفاده از بخور گیاهان دارویی است؛ بخور بابونه، نعناع یا اکالیپتوس میتواند مجاری تنفسی را پاکسازی و هوای محیط را سبکتر کند و این کار نه تنها اثر جسمی دارد، بلکه آرامش روانی نیز ایجاد میکند.
سومین نکته مربوط به تغذیه است و مصرف غذاهای سبک، نوشیدنیهای آرامبخش و گیاهان تقویتکننده ایمنی مانند عسل، زنجبیل و سیر توصیه میشود. این خوراکیها بدن را مقاومتر میکنند و احتمال ابتلاء به بیماریهای ویروسی را کاهش میدهند.
طب سنتی بر اهمیت آرامش روانی و خواب کافی تأکید دارد، بدن در حالت آرامش بهتر میتواند با اثرات منفی آلودگی مقابله کند، بنابراین مدیریت استرس، استفاده از گیاهان آرامبخش و ایجاد محیطی پاکیزه و خوشبو در خانه از توصیههای کلیدی به شمار میرود.