در بستر بحران‌های انرژی، نوسانات اقتصادی و فشارهای زیست‌محیطی، نقش دانشگاه‌ها از صرفاً آموزش‌دهنده و پژوهشگر فراتر رفته و به عنوان بازیگران کلیدی در گذار به اقتصاد پایدار تبدیل شده است. در این میان، دانشگاه آزاد اسلامی با بهره‌گیری از گستردگی جغرافیایی، ظرفیت‌های فناورانه و چابکی ساختاری، گامی اساسی در جهت بازتعریف نقش خود برداشته است: از یک مصرف‌کننده بزرگ انرژی به یک تولیدکننده هوشمند، پایدار و مولد ارزش. این تحول، صرفاً یک اصلاح فنی نیست؛ بلکه بازسازی معماری اقتصاد آموزش عالی بر پایه‌های تاب‌آوری، خودکفایی و مسئولیت ملی است.

وی ادامه داد: سند تحول و تعالی دانشگاه آزاد اسلامی تصریح می‌کند که دانشگاه باید از یک ساختار «هزینه‌محور» به «مولد ارزش» تبدیل شود. این تحول بدون بازنگری در مدل انرژی دانشگاه ممکن نیست. انرژی در دانشگاه یک هزینه جاری نیست؛ یک عنصر کلیدی در تاب‌آوری مالی، مدیریت دارایی‌ها و ایفای نقش توسعه‌ای است. به همین دلیل، اصلاح معماری انرژی، بخشی جدایی‌ناپذیر از اصلاح معماری اقتصاد آموزش عالی محسوب می‌شود.

رئیس مرکز توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و اقتصاد پایدار در پاسخ به اینکه چرا دانشگاه باید از مصرف‌کننده انرژی به تولیدکننده انرژی تبدیل شود عنوان کرد: دو الزام سند تحول این ضرورت را روشن می‌سازد. نخست، دانشگاه باید «مسئله‌محور» و «تقاضامحور» عمل کند. ناترازی انرژی یکی از مسائل اصلی بسیاری از استان‌های کشور است و دانشگاه آزاد باید به‌عنوان یک نهاد علمی، فناورانه و گسترده جغرافیایی، در پاسخ به این مسئله نقش‌آفرینی کند.

ممبینی ادامه داد: دوم، سند تحول بر «هم‌افزایی شبکه‌ای» میان ۵۰۰ واحد دانشگاه آزاد تأکید دارد. این شبکه گسترده، امکان ایجاد یک زیرساخت ملی تولید انرژی پراکنده را فراهم می‌کند. چنین زیرساختی می‌تواند در سطح محلی، بخشی از فشار شبکه را کاهش داده و به حل مسائل انرژی استان‌ها کمک کند.

وی افزود: وقتی دانشگاه وارد تولید انرژی‌های تجدیدپذیر می‌شود، سه پیامد کلیدی ایجاد می‌شود، کاهش هزینه‌های عملیاتی، پاسخ‌گویی به نیازهای واقعی استان‌ها، و ایجاد مهارت‌های فناورانه برای دانشجویان. این تلاقی، نقطه اتصال «اقتصاد پایدار»، «گذار انرژی»، و «ماموریت توسعه‌ای دانشگاه» است.

رئیس مرکز توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و اقتصاد پایدار درباره راهبرد دانشگاه آزاد اسلامی در این حوزه بیان کرد: تأسیس «مرکز توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و اقتصاد پایدار»، مصداق اجرایی و مستقیم سند تحول است. این مرکز سه محور راهبردی را دنبال می‌کند، محور اول: استقرار اقتصاد پایدار دانشگاه است. سند تحول به‌صراحت خواستار کاهش اتکا به شهریه، افزایش بازده دارایی‌ها و کنترل هوشمند هزینه‌هاست. این مرکز با تبدیل اراضی، پشت‌بام‌ها و فضاهای بلااستفاده به دارایی مولد، دانشگاه را از یک ساختار هزینه‌محور به یک ساختار تاب‌آور و درآمدزا هدایت می‌کند. مدیریت هوشمند انرژی، ترکیب فناوری‌های نو و کاهش هزینه‌های پایدار را به‌طور هم‌زمان ممکن می‌سازد.

وی محور دوم را توسعه فراگیر انرژی‌های تجدیدپذیر عنوان کرد و گفت: ایران ظرفیت کم‌نظیری در خورشید، باد، زیست‌انرژی و بازیافت انرژی دارد. شبکه ۵۰۰ واحدی دانشگاه آزاد، یک بستر ملی برای استقرار پروژه‌های انرژی پراکنده و کم‌تلفات فراهم می‌آورد. این مدل علاوه بر کاهش فشار شبکه و پشتیبانی از صنایع محلی، فرصت‌های گسترده اشتغال فناورانه برای دانشجویان ایجاد می‌کند. دانشگاه در این الگو فقط آموزش‌دهنده نیست؛ بلکه به یک بازیگر فعال در فرآیند گذار انرژی تبدیل می‌شود.

ممبینی محور سوم را حکمرانی شبکه‌ای و کنترل راهبردی قلمداد کرد و افزود: سند تحول بر یکپارچگی، شفافیت و پایش مبتنی بر داده تأکید دارد. در این ساختار، هر واحد دانشگاهی نقش «قرارگاه منطقه‌ای توسعه انرژی» را بر عهده دارد و ستاد مرکزی نیز به‌عنوان PMO ملی، استانداردسازی، مدیریت ریسک و کنترل راهبردی را تضمین می‌کند. داشبوردهای ملی انرژی، ارزیابی دقیق، مقایسه عملکرد واحدها و تصمیم‌گیری سریع مدیریتی را امکان‌پذیر می‌سازد.

رئیس مرکز توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و اقتصاد پایدار در پاسخ به اینکه سند تحول چگونه موفقیت پروژه‌های انرژی را ارزیابی می‌کند، بیان کرد: چند شاخص کلیدی سند تحول ارتباط مستقیم با پروژه‌های انرژی دارند: افزایش درآمدهای غیرشهریه‌ای، کاهش نسبت هزینه به درآمد، ارتقای بهره‌وری دارایی‌ها و تقویت هم‌افزایی شبکه‌ای. به‌عبارت دقیق‌تر، بخش مهمی از تحقق سند تحول از طریق پروژه‌های انرژی و اقتصاد پایدار ممکن می‌شود؛ زیرا این پروژه‌ها به‌طور همزمان هزینه را کاهش، درآمد را افزایش و دارایی‌ها را مولد می‌کنند.

ممبینی در پاسخ به اینکه پیامدهای این معماری برای کشور چیست، گفت: این تحول فقط یک برنامه داخلی دانشگاهی نیست؛ یک مداخله ملی است. گذار انرژی در شبکه دانشگاه آزاد، اقتصاد آموزش عالی را از فشار شهریه رها می‌کند، تاب‌آوری مالی ایجاد می‌کند، فرصت‌های اشتغال فناورانه فراهم می‌سازد و به کاهش بحران انرژی در استان‌ها کمک می‌کند. همچنین اثرات زیست‌محیطی آن—از کاهش آلایندگی تا بهبود کیفیت زندگی—قابل توجه است. در نتیجه، دانشگاه آزاد نه‌تنها مصرف‌کننده منابع نیست، بلکه به یک پیشران ملی در مسیر گذار انرژی و اقتصاد پایدار تبدیل می‌شود.

رئیس مرکز توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و اقتصاد پایدار در جمع‌بندی گفت: سند تحول دانشگاه آزاد اسلامی پیام روشنی دارد: دانشگاه باید مولد ارزش باشد و در توسعه ملی نقش‌آفرین. پروژه انرژی و اقتصاد پایدار، بزرگ‌ترین فرصت دانشگاه برای تحقق این پیام است. شبکه ۵۰۰ واحد دانشگاه آزاد می‌تواند به ۵۰۰ پیشران گذار انرژی و ۵۰۰ مرکز تولید ارزش پایدار تبدیل شود. این مسیر فقط اصلاح یک هزینه نیست؛ بازتعریف جایگاه دانشگاه در آینده توسعه ایران است.