به گزارش خبرگزاری ایمنا، مطالعه و کتاب در زندگی کودکان و نوجوانان امروز با چالشهای جدیدی مواجه است. تغییر سبک زندگی، دسترسی آسان به محتوای دیجیتال و رسانههای تصویری، سهم توجه به کتاب را کاهش داده و پرسشهای جدی درباره جایگاه مطالعه در تربیت و رشد فکری نسل جدید ایجاد کرده است. این تغییرات نه تنها بر میزان خواندن، بلکه بر کیفیت تعامل کودکان با متن و محتوا نیز تأثیر گذاشته و روند شکلگیری مهارتهای شناختی و عاطفی آنها را دچار تحول کرده است.
در این شرایط، پرسش اساسی این است که چگونه میتوان توجه کودکان به کتاب را جلب کرد و مطالعه را به بخشی از زندگی روزمره آنها تبدیل نمود. اهمیت این مسئله فقط محدود به خانوادهها نیست؛ مدارس، ناشران و نهادهای فرهنگی نیز نقش تعیینکنندهای در این مسیر دارند. تحقیقات نشان میدهد که ایجاد تجربههای جذاب و متفاوت، تنوع در قالب کتاب و داستان و توجه به جنبههای روانشناختی و شناختی مخاطب، میتواند اثرگذاری مطالعه را افزایش دهد.
همچنین، روند نشر کتاب کودک در سالهای اخیر با تحولات اجتماعی و اقتصادی گره خورده است. تولید کتابهای با کیفیت، دسترسی مناسب و متنوع و توجه به نیازهای مختلف مخاطب، از جمله مسائل کلیدی است که ناشران و فعالان این حوزه با آن روبرو هستند. پرسشهای مهمی که در این زمینه مطرح میشود عبارتند از: چگونه میتوان مطالعه را در میان رقابت با رسانههای دیجیتال و سرگرمیهای سریع، جذاب نگه داشت؟ نقش خانواده و مدرسه در شکلدهی عادتهای مطالعه چیست؟ و ناشران چگونه میتوانند محصولات خود را به گونهای عرضه کنند که هم از نظر محتوایی و هم از نظر شکل و طراحی، کودک را درگیر کند؟
در همین راستا با سید علی آل صاحب فصول، یکی از مسئولان انتشارات نوشته گفتوگو کردهایم؛ در ادامه مشروح این گفتوگو را میخوانید.
ایمنا: از سابقه فعالیتتان در حوزه کتاب بفرمایید.
صاحب فصول: اگر بخواهم درباره خودم بگویم، از سال ۵۲ تا امروز در کار کتاب بودهام؛ اما اگر منظور انتشارات باشد، از سال ۸۲ تا الان فعال است.
ایمنا: یعنی از سال ۵۲ تا حالا در حوزه کتاب حضور داشتهاید. چه شد که به سمت انتشارات رفتید؟ این یک علاقه شخصی بود؟ به نظرتان انتخاب خوبی بوده است؟
صاحب فصول: بالاخره هر کسی بر اساس علایقش کاری را دوست دارد و انجام میدهد. علاقه و انگیزه شخصی نقش اصلی را داشته است.
ایمنا: تا به حال پیش نیامده پشیمان شوید و بگویید کاش کار دیگری میکردید؟
صاحب فصول: نه، هیچوقت این حس را نداشتهام. ببینید، اینکه پول بیشتری باشد، در بسیاری از شغلها اینطور است، نه فقط شغل ما. من این کار را انتخاب کردم چون دوستش داشتم.
ایمنا: اشتیاق مردم به کتاب از سال ۵۲ تاکنون چگونه تغییر کرده است؟ مطالعه بیشتر شده یا کمتر؟
صاحب فصول: به نظر میرسد میزان مطالعه به دلایل مختلف خیلی کمتر شده است.
ایمنا: منظور از مطالعه، شامل انواع مطالعه از جمله کتاب صوتی هم میشود. از این نظر چه تغییراتی مشاهده کردهاید؟
صاحب فصول: بله، از این نظر اگر حساب کنیم ممکن است وضعیت چندان بد نباشد، چون مردم مطالعه میکنند، منتها مطالعهشان بیشتر گوشدادنی است. این هم نوعی خواندن است که ما مجبوریم به آن توجه بیشتری کنیم. البته من آمار دقیقی ندارم. به طور کلی علاقه به کتاب کاغذی کمتر شده است.
ایمنا: حوزه اصلی انتشار کتابهای شما چیست؟ در سایتتان بیشتر آثار تعلیمی و آموزشی دیده میشود.
صاحب فصول: ما وقتی این انتشارات را تأسیس کردیم، با این هدف بود که آینده ایران را چهطور شکل دهیم. چون بزرگترها دیگر شکل گرفتهاند، تصمیم گرفتیم کتابهای خواندنی برای بچهها و کتابهای مناسب تربیت کودکان برای پدر و مادرها، معلمان، مربیان و مدیران تعلیم و تربیت چاپ کنیم؛ همچنین کتابهایی در حوزه روانشناسی.
ایمنا: یعنی تمرکز اصلی شما بر کودک است، ولی مخاطب آن تنها کودک نیست، بلکه کسانی هستند که با کودکان کار دارند.
صاحب فصول: بله، دقیقاً همینطور است.
ایمنا: به نظرتان در حوزهای که وارد شدید، چقدر موفق بودهاید؟ از نظر فروش یا اشتیاق بچهها و مشاوران. آیا در طول کار تغییر رویکرد هم داشتهاید؟
صاحب فصول: ما فعلاً روی کتابهای چاپی و کاغذی تمرکز کردهایم. در بخش دیگری هم وارد شدیم که بازیهای روانشناسانه برای بچههاست و در آن تنوع ایجاد کردهایم. اما به سمت کتابهای صوتی یا نسخههای غیرچاپی و الکترونیک نرفتهایم. البته بخشی از کتابهایمان را به مؤسساتی واگذار کردهایم که نسخه PDF میفروشند، اما خودمان مستقیم وارد این حوزه نشدهایم.
ایمنا: در مواجهه کودکان با شبکههای اجتماعی، چطور میتوان کتاب را برای آنها جذاب نگه داشت؟
صاحب فصول: این موضوع نیاز به آموزش پدر و مادر دارد. آنها باید برنامهریزی کنند و گوشی را فقط برای سرگرمکردن بچه به دستش ندهند. مردم ما عادت کردهاند بچه را سرگرم کنند تا به کارهای خودشان برسند، درحالیکه باید با بچه کار کنند. در کشورهای دیگر هم تا یک سنی اصلاً موبایل یا تلویزیون نمیدهند، بعد از آن هم زمان استفاده محدود است. آنها برنامه دارند و بچهها عادت مطالعه پیدا میکنند. ما هم نمیتوانیم فشار بیاوریم که حتماً کاغذی بخوانند، اما برای سلامت کودکان، والدین باید مراقب باشند و ناشر هم باید انواع کتابهای جذاب و روانشناختی تولید کند. در ایران در این زمینه ضعف داریم، ولی اکنون توجه بیشتری میشود و کتابهای خواندنی خوبی تولید شدهاند.
ایمنا: ویراستاری و طراحی جلد چقدر در جذب کودک اهمیت دارد؟
صاحب فصول: خیلی زیاد. وقتی پشت ویترین رد میشوید، اگر طرح جلد جذاب باشد نگاهتان جلب میشود، اگر نباشد، رد میشوید. طراحی مناسب و روانشناسی آن بسیار مهم است.
ایمنا: آیا کتاب میتواند به جای متن، بیشتر تصویر داشته باشد؟
صاحب فصول: بله، بعضی کتابها همینطور هستند. برخی بچهها به دلیل مشکلات یا ویژگیهای شخصیتی، تحمل خواندن زیاد ندارند و تصویر برایشان کارسازتر است. این را پدر و مادر یا مربی تشخیص میدهد.
ایمنا: درباره رویدادهای مرتبط با کتاب کودک چه نظری دارید؟ چه نوع رویدادهایی برای ترویج کتاب کودک مناسبتر است؟
صاحب فصول: رویدادها و مناسبتها میتوانند انگیزه و هیجان مطالعه را افزایش دهند. مثلاً اگر در عید نوروز یا مناسبتهای این چنینی خانوادهها و رسانهها به استقبال کتاب بروند، کودکان با شور و شوق بیشتری با کتاب آشنا میشوند. نمایشگاهها، مسابقات کتابخوانی و حتی نمایشهایی که از کتابها اقتباس شده باشند، فرصتهای بسیار خوبی برای جذب کودکان به مطالعه هستند. چنین برنامههایی نه تنها اشتیاق اولیه را ایجاد میکنند، بلکه باعث میشوند کودک تجربههای مثبت و لذتبخش با کتاب داشته باشد، که اثر بلندمدت روی علاقه او به مطالعه خواهد داشت.
ایمنا: یعنی این رویدادها میتوانند عادت کتابخواندن را تثبیت کنند؟
صاحب فصول: بله. وقتی کودک تجربه لذتبخش از کتاب و مطالعه داشته باشد، خودش به سمت آن گرایش پیدا میکند. به همین دلیل لازم است رویدادها متنوع، جذاب و مرتبط با دنیای کودکان باشد و والدین و مدارس از آن حمایت کنند. حتی نمایشها و مسابقات میتوانند باعث شوند کودک درگیر داستان شود و این ارتباط عاطفی با کتاب، در آینده تبدیل به عادت مطالعه شود.
ایمنا: توصیه شما به خانوادهها برای کتابخوان کردن کودکان چیست؟
صاحب فصول: پدر و مادر باید خودشان کتاب بخوانند. وقتی بچه ببیند والدین کتاب میخوانند، خودش هم کتابخوان میشود. این موضوع فقط به خواندن محدود نمیشود، بلکه به ایجاد فرهنگی در خانه کمک میکند که مطالعه جز عادات روزانه باشد. والدین میتوانند برنامهریزی مشخصی داشته باشند؛ مثلاً هر شب ساعت ۸ همه چیز تعطیل شود و خانواده دور هم کتاب بخوانند. این کار علاوه بر تقویت عادت مطالعه، به ایجاد تعامل خانوادگی مثبت، گفتوگوهای مفید و پرورش تفکر خلاق در کودک کمک میکند. عادت کتابخواندن باید از خانه شروع شود و والدین نقش الگو را بر عهده دارند.
ایمنا: نقش مدرسه در این زمینه چیست؟
صاحب فصول: مدارس باید محیطی غنی از کتاب و منابع مطالعه فراهم کنند. کتابخانههای مجهز و متنوع، معلمان فعال و برنامههای منظم میتوانند کودکان را به مطالعه ترغیب کنند. معلمان میتوانند بچهها را به کتابخانه ببرند، مسئلهها را طوری مطرح کنند که کودکان برای یافتن پاسخ به کتابها مراجعه کنند، یا گاهی کلاسها را مستقیماً در کتابخانه برگزار کنند. این کار باعث میشود مطالعه به یک عادت روزانه و طبیعی تبدیل شود و نه یک فعالیت اجباری. نقش مدرسه مکمل نقش خانواده است و هر چه این دو هماهنگتر عمل کنند، اثرگذاری بیشتر میشود. در نهایت، توجه خانواده و مدرسه به همراه برنامهریزی و ایجاد فرصتهای جذاب برای کودکان، نقش بسیار کلیدی در پرورش نسل کتابخوان دارد.