به گزارش خبرنگار خبرگزاری آنا ـ محمدمهدی سیدناصری حقوقدان، مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بینالملل کودکان: در عصر حاضر، اطلاعات به سرعت نور در فضای دیجیتال جریان دارد و مرز میان حقیقت و شایعه در هم تنیده شده است. کودکان، بهعنوان نسلی که همواره در این زیستبوم دیجیتال حضور دارند، نه تنها مصرفکننده محتوا نیستند، بلکه کاربران فعال و در معرض بمباران اطلاعاتیاند.
در چنین شرایطی، حق بنیادین آنان بر دسترسی به اطلاعات درست و متناسب با سن، و همزمان حق بر آرامش روانی، بیش از پیش اهمیت مییابد. شایعات مجازی، اخبار نادرست و محتوای ترسافزا، بهطور مستقیم بر رشد هیجانی، امنیت روانی و اعتماد کودک به جهان پیرامون تأثیر میگذارند. بر اساس مواد ۱۳ و ۱۷ کنوانسیون حقوق کودک، دولتها موظفاند کودکان را از اطلاعات مضر محافظت کنند و دسترسی آنان به منابع معتبر و متناسب را تضمین نمایند. فقدان چنین سیاستگذاریها، در ایران و بسیاری کشورها، موجب شده کودکان در معرض پیامدهای جدی روانی، اجتماعی و فرهنگی قرار گیرند و آسیبپذیری آنان در برابر شایعات روزبهروز افزایش یابد.
پیامدهای روانی و اجتماعی شایعات مجازی برای کودکان
۱. اضطراب و ترس ماندگار:
کودکانی که بارها در معرض اخبار ترسناک، شایعات جنگ، بیماری یا بحران اقتصادی قرار میگیرند، بهتدریج حالت «انتظار فاجعه» را تجربه میکنند. این اضطراب ماندگار، با افسردگی خفیف، بیخوابی، کاهش اعتماد به محیط و ترس از آینده همراه است.
۲. اختلال در رشد هیجانی و اجتماعی:
نبود امنیت اطلاعاتی و مواجهه با شایعات، اعتماد کودک به محیط و دیگران را کاهش میدهد و روابط اجتماعی او را مختل میکند. این کودکان تمایل کمتری به تعامل دارند و گاه رفتارهای تدافعی یا تهاجمی از خود نشان میدهند.
۳. کاهش حس امنیت روانی و شکلگیری جهانبینی منفی:
مطالعات نشان دادهاند کودکانی که مکرراً در معرض اطلاعات ترسزا قرار میگیرند، جهان را مکانی خطرناک، خشن و غیرقابل اعتماد تصور میکنند. این نگاه منفی، زمینهساز بدبینی، انزوا و کاهش سرمایه اجتماعی در آینده است.
بر اساس نظریههای ژان پیاژه، کودکان در سنین دبستان و پیشدبستان هنوز به توانایی تحلیل انتقادی کامل و تمییز منبع اطلاعات نرسیدهاند. شایعات مجازی که به ظاهر رسمی یا معتبر جلوه میکنند، در ذهن کودک تثبیت شده و واقعیت تلقی میشوند. پژوهشهای دانشگاه استنفورد در سال ۲۰۲۳ نشان دادهاند ۷۰ درصد نوجوانان توانایی تمییز اخبار جعلی از واقعی را ندارند و این آسیب در کودکان خردسال بسیار شدیدتر است.
مسئولیت دولت و سیاستگذاری رسانهای چیست؟
مطابق ماده ۱۷ کنوانسیون حقوق کودک، دولتها موظفاند:
۱. دسترسی کودکان به اطلاعات مفید، دقیق و متناسب با سن را تضمین کنند؛
۲. کودکان را در برابر اطلاعات گمراهکننده و مضر محافظت نمایند؛
۳. نهادهای نظارتی برای پالایش و طبقهبندی محتوا ایجاد کنند.
در ایران، نبود سیاستهای پیشگیرانه، ضعف سواد رسانهای مدارس و خانوادهها و خلأ نهاد تخصصی برای کودک در شورای عالی فضای مجازی، موجب شده کودکان در معرض بمباران شایعات قرار گیرند. کشورهای پیشرفته، با روشهایی مانند Prebunking، کودکان را پیش از مواجهه با شایعات آموزش میدهند تا مقاومت ذهنی و توانایی تحلیل را بیاموزند.
وظایف کلیدی والدین، آموزش و رسانهها در این میان چگونه است؟
۱. والدین: گفتوگو با کودک درباره محتوای مجازی، آموزش تمییز شایعه از واقعیت و نظارت فعالانه بر اخبار دریافتی.
۲. نظام آموزشی: گنجاندن سواد رسانهای و تحلیل منبع در برنامه درسی، ایجاد کارگاههای مشاوره روانی و آموزش مقابله با اضطراب خبری.
۳. رسانهها: تولید برنامههای مخصوص کودک برای تحلیل خبرها، جلوگیری از بازنشر محتوای ترسزا یا مبهم در حضور کودکان.
۴. سیاستگذاران: تدوین قوانین برای طبقهبندی اخبار بر اساس سن مخاطب، ایجاد نهاد ملی «حفاظت رسانهای از کودک» در چارچوب شورای عالی فضای مجازی.
کودکان، اولین قربانیان خاموش جنگ اطلاعاتی در فضای مجازی هستند. شایعات و اخبار نادرست نه تنها آرامش روانی آنان را تهدید میکند، بلکه رشد هیجانی، اجتماعی و فرهنگی آینده کشور را نیز دچار خطر میسازد. دولت، خانواده، نظام آموزشی و رسانهها، باید بهصورت یکپارچه و پیشگیرانه عمل کنند و کودکان را در برابر اطلاعات گمراهکننده سپر نمایند. بیتوجهی به این موضوع، خیانتی به نسل آینده و تهدیدی جدی برای سلامت روان و سرمایه اجتماعی ایران است. حمایت هدفمند، آموزش سواد رسانهای، پالایش محتوا و ایجاد بستر امن دیجیتال، تنها راهی است که کودکان امروز بتوانند فردایی امن، مطمئن و با اعتماد به جهان پیرامون خود تجربه کنند.
انتهای پیام/