علی خیرآبادی: وقتی درباره قدرت انرژی صحبت میکنیم، اغلب ذهنها سراغ نفت میرود، اما در دهه اخیر گازهم به یک بازیگر اصلی ژئوپلیتیک تبدیل شده است و در کنار نفت از عناصر ارزشمند برای کشورها در معادلات جهانی به شمار میرود.
برای برخی از کشورها، گاز تنها یک منبع انرژی نیست، بلکه ستون اقتصادی است. به همین دلیل است که اعداد مربوط به ذخایر گاز، امروز بیش از هر زمان دیگری معنا پیدا کردهاند.
روسیه با حدود ۱۶۵۰ تریلیون فوت مکعب ذخایر گاز، مثل کوهی از انرژی در شرق اروپا ایستاده است. این عدد فقط یک آمار نیست؛ پشتش دههها حفاری در سرمای سیبری، هزاران کارگر، و شبکهای از خطوط لوله است که از میان یخها و جنگلها عبور کردهاند.
روسیه با این ذخایر، از دوران جنگ سرد تا امروز بخش مهمی از معادلات انرژی جهان را شکل داده است. پس از جنگ اوکراین و تحریم از سوی اروپا، سهم بازار روسیه در آسیا بیشتر شده است. البته اخیراً مجارستان پس از دریافت معافیت یکساله از سوی آمریکا برای ادامه استفاده از انرژی روسیه با وجود مخالفت اتحادیه اروپا قرار است که واردات گاز خود از روسیه را بیشتر کند؛ اتفاقی که قطعا موجب رشد اقتصاد روسیه خواهد شد.
در صورت پایان یافتن جنگ اوکراین و لغو تحریمهای اتحادیه اروپا علیه گاز روسیه احتمال دارد صادرات گاز این کشور افزایش یابد، هرچند بازگشت کامل به سطح پیش از ۲۰۲۲ قطعی نیست.
ایران و قطر؛ دو شریک بر سر یک منبع مشترک
میدان عظیم پارس جنوبی در ایران یا گنبد شمالی در قطر، تنها یک مخزن انرژی نیست، بلکه نقطه تلاقی سرنوشت دو همسایه و قلب تپنده انرژی جهان است.
ایران با ذخیره حدود ۱۲۰۰ تریلیون فوت مکعب و قطر با حدود ۸۵۰ تریلیون فوت مکعب، به ترتیب بر جایگاه دوم و سومین دارندگان بزرگترین ذخایر گاز جهان تکیه زدهاند.
در حالی که این میدان میراثی مشترک است، قطر با تغییر استراتژی از نفت به گاز، سهم خود از این گنجینه که حدود ۱۴ درصد ذخایر گاز جهان را شامل میشود به موتور محرک اقتصادش تبدیل کرده است. این کشور با تأمین ۹۹.۲٪ انرژی داخلی خود از گاز و تکیه بر ۶۰٪ تولید ناخالص داخلی از این راه، توانست در سال ۲۰۰۶ با عبور از رقبا به پادشاه بلامنازع صادرات LNG تبدیل شود.
قطر فراتر از خامفروشی، با بهرهگیری از تکنولوژیهای پیشرفتهای مانند GTL (تبدیل گاز به مایع) در پروژه عظیم مروارید، درآمدزاییهای متنوعی از گاز دارد.
گاز مایعشده قطر، صنایع غولهایی چون ژاپن، کره جنوبی و هند را تغذیه میکند و از طریق خط لوله به همسایگان عرب میرسد. این تسلط به حدی است که قطر میتواند در معادلات ژئوپلیتیک، حتی بازارهای اروپا را تحت تأثیر قرار دهد.
قطر به وضعیت موجود راضی نیست و برای سال ۲۰۲۷ خیز برداشته است تا ظرفیت تولید LNG خود را به ۱۲۶ میلیون تن در سال برساند. اما این توسعه تنها کمی نیست؛ بلکه با نگاهی کیفی و محیطزیستی همراه شده است.
ساخت یکی از بزرگترین تأسیسات جذب کربن خاورمیانه و ایدههای نوآورانه “گاز برای غذا”، نشان میدهد که نگهبانان گنبد شمالی قصد دارند ضمن حفظ تاج و تخت انرژی، ردپای کربنی خود را کاهش دهند و الگویی از توسعه پایدار را در منطقه به یادگار بگذارند.
آمریکا؛ کشوری که با زیرساخت، ضعف ذخایر را تبدیل به قدرت میکند
آمریکا حدود ۶۰۰ تا ۷۰۰ تریلیون فوت مکعب ذخایر گاز دارد. این عدد در مقایسه با روسیه یا ایران کمتر است، اما داستان آمریکا چیز دیگری است؛ داستان کشوری که با اتکا به فناوری و سرمایهگذاری سنگین، بازی را عوض کرده است.
ترمینالهای عظیم صادرات گاز مایع در خلیج مکزیک، هزاران حلقه چاه شیل، و شبکه لولههای گسترده، آمریکا را به بزرگترین صادرکننده گاز مایع جهان تبدیل کردهاند.
آمریکا در نوامبر رکورد صادرات ماهانه LNG خود را شکسته است و طبق دادههای پلتفرم ردیابی کشتی Kpler، حدود ۱۰.۷ تا ۱۰.۹ میلیون تن صادرات LNG داشته است.
طبق گزارشهای بینالمللی، ورود حجم بالای گاز آمریکا باعث شده قیمتهای آتی گاز در اروپا کاهش یابد و در آسیا نیز قیمتها در کمترین سطوح ماههای اخیر قرار بگیرد.
عربستان سعودی: بیداری غول گازی در سایه نفت
عربستان سعودی که دههها به عنوان پادشاه بلامنازع نفت شناخته میشد، اکنون معادلات انرژی را تغییر داده است. این کشور با در اختیار داشتن حدود ۳۳۰ تریلیون فوت مکعب ذخایر گاز، جایگاه یکی از بزرگترین دارندگان منابع گاز طبیعی در جهان را تثبیت کرده است.
تمرکز بر گاز، ستون فقرات برنامه چشمانداز ۲۰۳۰ برای کاهش وابستگی به نفت است. شرکت آرامکو هدفگذاری کرده است که تا سال ۲۰۳۰، تولید گاز خود را حدود ۶۰ درصد نسبت به سال ۲۰۲۱ افزایش دهد. هدف استراتژیک این است که شبکه برق عربستان تا پایان دهه جاری، ۵۰٪ از انرژیهای تجدیدپذیر و ۵۰٪ از گاز طبیعی تأمین شود تا سوزاندن نفت مایع در نیروگاهها که سرمایهای صادراتی است به صفر برسد.
مهمترین پروژه عربستان در این حوزه، توسعه میدان گازی جافوره است که قرار است حجم تولید گاز این کشور را تا ۶۰ درصد نسبت به سال ۲۰۲۱ افزایش دهد. این میدان به تنهایی میتواند بیش از ۳۰۰ هزار بشکه نفت مصرفی در تولید برق را جایگزین کند و پروژههای توسعه دیگر تا پایان دهه، این رقم را به ۵۰۰ هزار بشکه در روز میرساند.
البته این به معنای این نیست که آرامکو قصد صادرات گاز را ندارد. گزارشهای اخیر حاکی از آن است که این شرکت در حال بررسی فرصتهای صادرات گاز طبیعی به بازارهای آسیایی و اروپایی است.
ذخایر یک طرف، بهرهبرداری یک طرف
در معادله پیچیده انرژی جهان، حجم ذخایر تنها یک پتانسیل است، اما قدرت واقعی از آن کسانی است که بر شریانهای انتقال و فناوری تسلط دارند. هژمونی در بازار گاز نه صرفاً با حجم مخازن، بلکه با توسعه زیرساختهای حیاتی (LNG) و خطوط لوله، جذب سرمایه، تکنولوژی پیشرفته و نفوذ ژئوپلیتیک تعریف میشود.