فرمان تأسیس مجلس شورای ملی
در ۱۴ مرداد ۱۲۸۵ خورشیدی، با امضای فرمان مشروطه توسط مظفرالدین شاه قاجار، اولین مجلس شورای ملی ایران کار خود را آغاز کرد. این مجلس که یکی از نخستین پارلمانهای جهان در خارج از قاره اروپا محسوب میشد و ایران شاهد جنبشی عظیم برای محدود کردن قدرت مطلقه شاه و و تلاش برای ستقرار حاکمیت قانون بود.
تجربه تلخ شکستهای متعدد ایران از روسیه تزاری و واگذاری اراضی حاصلخیز ایران ، توجه به کشورهایی که به سرعت راه توسعه را طی کرده و احساس جا ماندن از این روند رو به رشد کشور ها از جمله عوامل اصلی شکلگیری جنبش مشروطه بود. در این میان، نقش روحانیون آگاه و روشنفکران در هدایت این جنبش مردمی بسیار حائز اهمیت است .
شیخ فضلالله نوری؛ چهره مغفول مانده مشروطه
در کنار چهرههای سرشناس مشروطه، شیخ فضلالله نوری از علمای برجسته تهران، در ابتدا از حامیان مشروطه بود اما به تدریج با مشاهده انحرافات موجود در جریان مشروطهخواهی، به منتقد جدی آن تبدیل شد. وی با شعار مشروطه مشروعه خواهان حفظ جایگاه اسلام در قانوناساسی شد.
شیخ فضلالله در اعتراض به سکولاریسم فزاینده در جنبش مشروطه : ما مملکت اسلامی هستیم. قانون اساسی باید بر اساس شریعت محمدی(ص) باشد. متأسفانه این موضع گیری صریح، به قیمت جان او تمام شد و در نهایت در میدان توپخانه تهران به دار آویخته شد. این واقعه تلخ، زنگ خطری برای روحانیون و عموم متدینین بود.
شکل گیری مجلس اول و نقش آفرینی روحانیون
نمایندگان مردم در اولین مجلس شورای ملی، که از میان علما، بازرگانان، اصناف و زمینداران انتخاب شده بودند، موفق به تدوین قانون اساسی و متمم آن شدند. دوره اول مجلس شورای ملی، ۱۵۶ نماینده از سراسر کشور حضور داشتند که ۹۶ نفر از آنان از جمله سیدحسن مدرس، از روحانیون تاثیرگذار بودند.
مدرس؛ اسطوره مبارزه پارلمانی با استبداد
در این میان، نام آیتالله سیدحسن مدرس به عنوان نماد مبارزه پارلمانی با استبداد در تاریخ ایران به چشم میخورد. این مجتهد آگاه که به نمایندگی از علما در مجلس شورای ملی حضور یافت، به چهرهای اثرگذار و ماندگار در تاریخ پارلمانسازی ایران تبدیل شد.
مدرس در سال ۱۲۴۹ در شهرستان زواره متولد شده بود، پس از تحصیلات حوزوی در اصفهان و نجف اشرف، به تهران آمد و به عنوان یکی از پنج مجتهد منتخب علما وارد مجلس شد. وی در طول حضورش در مجلس، سعی در مبارزه با طرز فکر استعماری رضاشاه داشت .
نطق تاریخی مدرس در مخالفت با جمهوری جعلی رضاخان در سال ۱۳۰۲، که در آن گفت: من با این جمهوری مخالفم، چرا که این جمهوری، جامهای است که بر قامت استبداد دوختهاند، نشان از شجاعت، آیندهنگری این مجتهد مبارز داشت.
مدرس در سخنرانی دیگه با صراحت اعلام کرد: قدرت باید مقید به قانون باشد و قانون باید برگرفته از شرع انور باشد.مقاومتهای مدرس در برابر سیاستهای استبدادی، سرانجام به تبعید و شهادت او در سال ۱۳۱۶ در خواف انجامید.
تأثیر مدرس بر انقلاب اسلامی و مجلس شورای اسلامی
شهید مدرس نه تنها در زمان خود، که بر کل جریان مبارزات ضداستبدادی در ایران اثرگذار بود .امام خمینی(ره) بارها در سخنرانیهای خود به مدرس و راه او اشاره کرده و او را الگوی مبارزه با ظلم رژیم پهلوی دانستند. ایشان در یکی از سخنرانیهای خود بیان کردند : مدرس آن طلبه مبارزی بود که در مقابل استبداد ایستاد و با شهادت خود، راه آزادی را برای ما هموار کرد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، مجلس شورای اسلامی در ۷ خرداد ۱۳۵۹ با هویتی نو کار خود را آغاز کرد. این مجلس، وارث راه و اندیشه شهید مدرس و ادامهدهنده مسیر مجلس مشروطه با رویکردی اسلامی بود.
در قانون اساسی جمهوری اسلامی، با الهام از تجربه تاریخی مدرس و شیخ فضلالله، مکانیسمهای مختلفی برای حفظ استقلال مجلس پیشبینی شده است. نظارت شورای نگهبان، شرط اجتهاد برای فقهای این شورا و اختیارات گسترده مجلس در نظارت بر قوه مجریه، از جمله این موارد است