شفقنا آینده– یک استاد دانشگاه و تحلیلگر مسائل منطقه می گوید: تمرکز کنونی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران همچنان بر اولویت همسایگان است. به نظر میرسد که این رویکرد نیازمند بازنگری جدی است تا از سطح منطقهای فراتر رفته و به سیاست فرامنطقهای ارتقا یابد. ارتباط گستردهتر با کشورهای اروپایی و غربی، رایزنیهای مؤثرتر و ایجاد موازنه قدرت در سطح بینالمللی میتواند جایگاه ایران را تقویت کند. در غیر این صورت، تداوم نگاه محدود به همسایگان ممکن است بار دیگر کشور را در شرایطی قرار دهد که در مواقع حساس، برخی از این همسایگان علیه ایران عمل کرده یا در همکاری با دشمنان جمهوری اسلامی قرار گیرند.
دکتر محمد گل افروز در گفت وگو با خبرنگار شفقنا آینده در پاسخ به این سوال که در شرایط بیثباتی منطقهای و بینالمللی، این سیاست تا چه اندازه توانسته در مسیر کاهش هزینهها، افزایش دسترسیهای اقتصادی و تقویت جایگاه منطقهای حرکت کند و آیا مسیر فعلی ظرفیت بازتعریف دارد یا خیر اظهار داشت: پیش از پاسخ به این پرسش، لازم است نگاهی کلی به وضعیت ایران در غرب آسیا و جهان داشته باشیم. ایران در این منطقه با تنشهای جدی مواجه است؛ بهویژه در ارتباط با محور مقاومت و مقابله با اسرائیل که خود در پی سرکوب این محور در غرب آسیا است. این وضعیت به بروز تنشهای شدید منجر شده و یکی از دشوارترین دورههای سیاست خارجی ایران را رقم زده است. در دوره کنونی، دولت با چالشهای متعددی دست و پنجه نرم میکند و نمونه بارز آن پیامدهای جنگ ۱۲ روزه است که ضعفهایی در حوزه امنیتی و نظامی آشکار ساخت. در واکنش به این شرایط، ایران بهتدریج در مسیر تقویت توان دفاعی و امنیتی خود گام برداشته است.
دستگاه دیپلماسی کشور، اگرچه دستاوردهای محدودی داشته، در شرایط تحریمهای شدید عملکردی قابل توجه نشان داده است
تمرکز صرف بر روابط با همسایگان اهمیت دارد، اما کافی نیست
وی افزود: این روند نشان میدهد که سیاست خارجی ایران در تلاش است با خرید زمان و مدیریت پیامدهای جنگ، فرصت لازم برای تقویت حوزههای نظامی و امنیتی فراهم آورد. دستگاه دیپلماسی کشور، اگرچه دستاوردهای محدودی داشته، در شرایط تحریمهای شدید عملکردی قابل توجه نشان داده است. با این حال، همچنان ظرفیتها و چالشهایی وجود دارد که باید مورد توجه قرار گیرد. تمرکز صرف بر روابط با همسایگان اهمیت دارد، اما کافی نیست؛ زیرا قدرتهای جهانی سیاستهای خود را در همه مناطق دنیا به اجرا میگذارند و ایران نیز ناگزیر است در حوزههای اقتصادی، سیاسی و نظامی با این واقعیت مواجه شود.
تنشهای منطقهای، نشان داده است که در مواقع حساس، همکاری لازم از سوی برخی همسایگان مشاهده نمیشود
وی ادامه داد: ایران در شرایط کنونی با مواضع کشورهای اروپایی با چالشهای جدی مواجه شده است. در این میان، راهکارهایی که برای خروج از وضعیت فعلی سیاست خارجی مطرح میشود، بر دو محور استوار است: نخست، تلاش برای حفظ ارتباط با کشورهای غربی؛ و دوم، گسترش همکاری با کشورهایی که سیاستهای همسو با ایران دارند، همچون روسیه، چین و برخی دیگر از بازیگران در مناطق مختلف جهان. این رویکرد میتواند به کاهش فشارها و ایجاد فرصتهای جدید برای دیپلماسی ایران کمک کند. با این حال، یکی از مسائل مهم در حوزه سیاست خارجی، نحوه تعامل با همسایگان است. تجربههای اخیر، از جمله جنگ ۱۲ روزه و برخی تنشهای منطقهای، نشان داده است که در مواقع حساس، همکاری لازم از سوی برخی همسایگان مشاهده نمیشود. در حالی که سیاست خارجی ایران اولویت خود را بر تقویت روابط با کشورهای همسایه قرار داده، میزان همراهی و همکاری این کشورها در شرایط بحرانی کمتر از انتظار بوده است.
گل افروز با بیان اینکه نمونههایی از این وضعیت را میتوان در عراق مشاهده کرد؛ کشوری که در جریان برخی تحولات، فضای هوایی آن مورد استفاده قرار گرفت و پیامدهایی برای ایران به همراه داشت اظهار داشت: همچنین برخی کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس، مانند امارات متحده عربی، همکاریهای گستردهای با اسرائیل علیه ایران داشتهاند. در شمال غرب نیز گزارشهایی از همکاریهای آذربایجان با طرفهای مخالف ایران منتشر شده است. بر این اساس، سیاست خارجی ایران بر مبنای ضرورت همکاری جدی با همسایگان شکل گرفته است. تقویت این روابط نه تنها در سطح منطقهای بلکه در چارچوبی راهبردی، میتواند به کاهش آسیبپذیری ایران در برابر فشارهای خارجی و ارتقای جایگاه کشور در معادلات منطقهای و بینالمللی منجر شود.
کشورهای منطقه در شرایط کنونی تمایلی به همکاری با ایران ندارند یا اجازه چنین همکاریهایی داده نمیشود
وی افزود: علیرغم برخی دیدگاههای مثبت، به نظر میرسد که کشورهای منطقه در شرایط کنونی تمایلی به همکاری با ایران ندارند یا اجازه چنین همکاریهایی داده نمیشود. در این وضعیت، سیاست خارجی ایران نیازمند آن است که از رویکرد صرفاً همسایهمحور فراتر رفته و به سمت سیاست منطقهای و حتی فرامنطقهای حرکت کند؛ بهویژه برای یافتن راهی جهت کاهش تنشهایی که با اسرائیل و برخی همسایگان وجود دارد. راهکارهای موجود نباید تنها بر محور همسایگان متمرکز باشد، زیرا این تمرکز یکبعدی میتواند ضعف بزرگی برای سیاست خارجی ایران محسوب شود. تجربههای اخیر نشان داده است که برخی همسایگان در مواقع حساس نه تنها همکاری لازم را ارائه نکردهاند، بلکه گاه اقداماتی علیه ایران انجام دادهاند. در شرایطی که ایران طی پنج ماه گذشته تحت فشارهای شدید و بحرانهای متعدد قرار داشته، سیاست خارجی کشور بیشتر در پی خرید زمان بوده تا بتواند چالشهای امنیتی و نظامی را مدیریت کند و همزمان با کشورهایی چون چین، روسیه و دیگر شرکای همسو همکاریهایی داشته باشد. این رویکرد توانسته تا حدی خلأهای موجود را جبران کند و فرصتهایی برای ادامه مسیر فراهم آورد.
ارتباط گستردهتر با کشورهای اروپایی و غربی، رایزنیهای مؤثرتر و ایجاد موازنه قدرت در سطح بینالمللی میتواند جایگاه ایران را تقویت کند
وی تاکید کرد: با این حال، تمرکز کنونی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران همچنان بر اولویت همسایگان است. به نظر میرسد که این رویکرد نیازمند بازنگری جدی است تا از سطح منطقهای فراتر رفته و به سیاست فرامنطقهای ارتقا یابد. ارتباط گستردهتر با کشورهای اروپایی و غربی، رایزنیهای مؤثرتر و ایجاد موازنه قدرت در سطح بینالمللی میتواند جایگاه ایران را تقویت کند. در غیر این صورت، تداوم نگاه محدود به همسایگان ممکن است بار دیگر کشور را در شرایطی قرار دهد که در مواقع حساس، برخی از این همسایگان علیه ایران عمل کرده یا در همکاری با دشمنان جمهوری اسلامی قرار گیرند.