خبرگزاری مهر- مجله مهر: در روزی که آئین بهرهبرداری از ایستگاه «مریم مقدس» برگزار شد، فضای مراسم هیچ شباهتی به افتتاح یک ایستگاه معمولی مترو نداشت. سالن افتتاح شلوغتر از همیشه بود، سفیران چندین کشور در ردیفهای جلو نشسته بودند و دوربینهای شبکههای خارجی بیوقفه روشن بودند؛ اتفاقی که کمتر در افتتاح یک پروژه درونشهری دیده میشود. این حجم از توجه رسانهای نتیجه هفتهها بحث و روایت پیرامون پروژهای بود که از همان ابتدا مشخص بود قرار است فراتر از یک سازه حملونقلی باشد.
آغاز ماجرا به سال ۱۳۹۴ برمیگردد؛ زمانی که ساخت این ایستگاه شروع شد اما تنها تا حدود یکسوم پیش رفت و سپس متوقف شد. سالها بعد، با تغییر مدیریت شهری و بازگشت دوباره فعالیتهای عمرانی، ایده بازطراحی کامل ایستگاه شکل گرفت؛ طرحی که این بار نه فقط معماران، بلکه نمایندگان جوامع مسیحی نیز در آن نقش داشتند. نقطه ثقل این بازطراحی، هم در معماری و هم در نامگذاری، بر «عناصر مشترک ادیان ابراهیمی» استوار شد.
یک پروژه نیمهتمام و بازخوانی یک سیاست شهری
در همین راستا محسن هرمزی، معاون حملونقل و ترافیک شهرداری تهران به «مهر» میگوید، توقف پروژه در سالهای میانی یکی از عوامل اصلی شکلگیری رویکرد تازه مدیریت شهری است. به گفته او، جلسات مشترک با نمایندگان کلیسا و تأکید آنها بر اهمیت نمادین پروژه، مسیر جدیدی را پیش روی مدیریت مترو قرار داده است.
بر اساس این بازطراحی، نمایههای معماری ایستگاه با تمرکز بر عناصر مشترک ادیان ابراهیمی تدوین شد و فرآیند نامگذاری نیز از «شهید نجاتاللهی» به «مریم مقدس» تغییر یافت؛ تصمیمی که در چارچوب سیاستهای اعلامشده مدیریت شهری مبنی بر تقویت هویت فرهنگی و توجه به نمادهای دینی مشترک قابل تحلیل است.
معماری، پیام و سیاستگذاری شهری
در لایه دوم، مسئله پیام فرهنگی و اجتماعی پروژه قرار دارد. از منظر سیاستگذاری شهری، وجه برجسته این ایستگاه نه در حجم عملیات اجرایی بلکه در نوع پیام فرهنگی نهفته در طراحی آن است. معماری ایستگاه بر اساس نمادهای برگرفته از ادیان مسیحی تعریف شده و همین ویژگی آن را به پروژهای فراتر از یک سازه مترویی تبدیل کرده است.
نمایندگان اقلیتهای مذهبی که در مراسم حاضر بودند نیز همین مسئله را برجسته کردند. بهگفته آنها، چنین رویکردی حتی در شهرها و کشورهایی با جمعیت عمدتاً مسیحی هم کمسابقه است و شاید بتوان این اقدام در تهران پایتخت تشیع جهان اسلام را یکی از بیسابقهترین اتفاقات دوران معاصر دانست؛ اقدامی که به شکلی هوشمندانه پیوند ادیان ابراهیمی را بازنمایی کرد.
این نکته از نگاه آرا شاوردیان، نماینده مسیحیان ارامنه تهران و شمال کشور نیز دور نمانده است. او نامگذاری ایستگاه را نقطه اتصال میان ایمان مشترک و خدمات شهری دانست و تأکید کرد که این اقدام احترام رسمی به یک شخصیت مقدس در ادیان الهی را در قالب یک نماد شهری تثبیت میکند. شاوردیان همچنین به جایگاه حضرت مریم در هر دو متن مقدس قرآن و انجیل اشاره کرد و این پیوند را محور معنابخشی به این انتخاب دانست. چنین تحلیلی نشان میدهد که پیام نمادین ایستگاه بخش مهمی از بار فرهنگی این تصمیم است.
خوانش سیاسی پیام احترام به ادیان
اما این نامگذاری فقط معناهای فرهنگی ندارد؛ جنبه سیاسی آن نیز مورد توجه بوده است. روحالله متفکرآزاد، عضو هیئترئیسه مجلس، در گفتوگو با مهر این رویکرد را اقدامی در راستای تقویت وحدت ملی و ارتقای وجهه بینالمللی جمهوری اسلامی ارزیابی کرد. از نگاه او، حضور نمادهای مرتبط با ادیان الهی در فضاهای عمومی، علاوه بر تقویت انسجام داخلی، حامل پیامهایی برای جامعه جهانی است و میتواند تصویر متفاوتی از روابط مذهبی در ایران به مخاطبان فرامرزی منتقل کند. این تحلیل با توجه به پخش زنده مراسم برای حدود ۶۰ کشور اهمیت دوچندان مییابد.
جامعه مسیحی ایران و تأکید دوباره بر نقش تاریخی
نمایندگان اقلیتهای دینی نگاه گستردهتری به موضوع دارند و نسبت این پروژه با جایگاه تاریخی جامعه مسیحی در ایران را برجسته میکنند. نامگذاری اخیر از دید آنها در امتداد سیاستهایی قرار دارد که در قانون اساسی برای حمایت از حقوق ادیان الهی پیشبینی شده است. انوایهتکیه این اقدام را نهفقط یک حرکت نمادین، بلکه تقویتکننده پیوند هویتی میان شهروندان ایرانی از ادیان گوناگون دانست.
افزودن آیهای از انجیل به سه زبان فارسی، ارمنی و آشوری نیز از دید نمایندگان مسیحی اقدامی فرهنگی با دامنه اثرگذاری فراتر از مرزهای ایران است؛ نکتهای که انویهتکیه از آن بهعنوان نمونهای از احترام عملی به میراث دینی جوامع مسیحی یاد کرد.
در ادامه، محسن هرمزی بار دیگر بر روند مشارکتجویانه این پروژه تأکید کرد و میگوید، تصمیمگیری درباره بازطراحی کامل ایستگاه، نمونهای از سیاست تعامل با نمایندگان ادیان برای ارتقای کیفیت پروژههای شهری بوده است. چنین روندی، در تحلیل پروژههای بزرگ مقیاس شهری، نشاندهنده گذار مدیریت شهری از رویکرد کاملاً فنی به رویکرد ترکیبی - فنی، فرهنگی و اجتماعی است.
توجه به سابقه همراهی اقلیتهای دینی در عرصههای ملی
حجتالاسلام سید محمد آقامیری، رئیس کمیته عمران شورای شهر تهران، به سابقه مشارکت مسیحیان ایران در دفاع مقدس اشاره کرد و میگوید، که جامعه مسیحی در بزنگاههای تاریخی کشور نقش فعال داشته و ایثارگریهایشان بخشی از هویت ملی ایران است. به باور او، نامگذاری ایستگاه مریم مقدس حداقلیترین اقدام در راستای قدردانی از این همراهی است؛ تحلیلی که میتوان آن را بخشی از تلاش برای بازنمایی نقش اقلیتهای دینی در حافظه جمعی ایرانیان دانست.
تحلیل اجتماعی یک نامگذاری
از زاویه اجتماعی، انتخاب نام یک ایستگاه مترو فقط یک تصمیم اداری نیست؛ اقدامی است که میتواند سرمایه اجتماعی شهر را بازآفرینی کند. نام مریم مقدس، بهویژه به دلیل جایگاه مشترک این شخصیت در سنتهای دینی، ظرفیت نمادین ویژهای برای تهران ایجاد کرده؛ شهری که در دهههای اخیر با افزایش تنوع فرهنگی و پیچیدگی اجتماعی مواجه بوده است.
پخش زنده مراسم در حدود ۶۰ کشور و حضور سفیران ۲۰ کشور، این افتتاح را به رویدادی فراتر از یک اتفاق حملونقلی تبدیل کرد. چنین سطحی از توجه بینالمللی معمولاً برای پروژههای زیرساختی شهری نادر است و نشان میدهد طراحی و نامگذاری ایستگاه بستری برای انتقال پیامهای فرهنگی در سطح دیپلماسی عمومی فراهم کرده است. هرمزی و متفکرآزاد هر دو این وجه را مورد تأکید قرار دادهاند.
نقطه تلاقی گفتمانهای شهری
برآیند تمام بررسیها نشان میدهد افتتاح ایستگاه مریم مقدس نه یک خبر صرف، نه یک پروژه عمرانی منفرد، بلکه نقطه تلاقی چندین گفتمان شهری است، گفتمان هویت و فرهنگ، گفتمان حقوق ادیان، گفتمان سیاست شهری و گفتمان دیپلماسی عمومی.
ابعاد فنی پروژه در کنار نمادهای فرهنگی و پیامهای اجتماعی و سیاسی آن، ایستگاه مریم مقدس را به یکی از مهمترین پروژههای خط شش مترو تبدیل کرده است. با توجه به سطح بالای حضور بینالمللی در مراسم، میتوان گفت این ایستگاه تنها بخشی از شبکه حملونقل عمومی تهران نیست، بلکه عنصری فعال در سازوکار تولید پیام فرهنگی مدیریت شهری است؛ پیامی که بر احترام، همزیستی و مشارکت شهروندان از ادیان مختلف تأکید دارد.