فاطمه عباسی-جهان صنعت نیوز: در واپسین روزهای نوامبر ۲۰۲۵، یک پیام کوتاه در فضای مجازی، بحران تازه‌ای را میان آمریکا و ونزوئلا شعله‌ور کرد؛ بحرانی که این بار نه از میدان اقتصاد، بلکه از مرزهای هوایی و ژست‌های سیاسی آغاز شد. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، در پستی غیررسمی اما جنجالی اعلام کرد که «حریم هوایی ونزوئلا و اطراف آن باید بسته تلقی شود». این پیام هرچند فاقد سند دولتی و دستور اجرایی بود، اما بلافاصله پیامدهای واقعی ایجاد کرد: خطوط هوایی، دولت‌ها و جریان‌های مخالف داخلی در ونزوئلا وارد میدان واکنش شدند و بحث حاکمیت ملی به صدر اخبار جهانی آمد.
همین پیام مجازی، بلافاصله به شوکی واقعی در صنعت هوانوردی تبدیل شد. تنها چند ساعت بعد، خطوط هوایی بین‌المللی با نگرانی از تبعات امنیتی، تغییرات احتمالی مسیر و خطر رویارویی ناگهانی نظامی، برنامه‌های پروازی خود را بازبینی کردند و برخی پروازها به مقصد کاراکاس متوقف شد.
اگرچه اعلام بستن آسمان ونزوئلا هنوز حالت رسمی یا حقوقی پیدا نکرده، اما پیامدهای آن بسیار فراتر از یک توییت است: بحث درباره امکان کنترل یک‌جانبه حریم هوایی یک کشور توسط یک مقام خارجی، افزایش نگرانی‌های ایمنی پرواز بر فراز حوزه کارائیب، بی‌اعتمادی فزاینده میان دو دولت و شکل‌گیری یکی از بحث‌برانگیزترین جدال‌های هوایی سیاسی سال ۲۰۲۵، که این بار نه از پای میز مذاکره که از پنجره یک شبکه اجتماعی آغاز شده است.
دولت ونزوئلا این اقدام را «تهدیدی استعماری» و نقض آشکار حاکمیت ملی خواند. وزارت خارجه با صدور بیانیه‌ای تأکید کرد که هیچ قدرت خارجی حق ندارد حریم هوایی این کشور را ببندد یا نظم پروازی آن را دستخوش دستور یک رهبر خارجی کند.
چندین خط هوایی بین‌المللی پروازهای خود به ونزوئلا را به حالت تعلیق درآوردند. شرکت‌هایی مانند TAP Air Portugal، Aviancaو Iberia پروازهای خود را به طور موقت یا نامحدود لغو کردند. دولت ونزوئلا نیز امتیاز پرواز برای این شرکت‌ها را لغو کرده و آن‌ها را به «شرکت در اقدامات تروریستی دولتی» متهم ساخت.
واشنگتن اعلام کرده است که حضور نظامی و محدودیت‌های هوایی بر ونزوئلا بخشی از تلاش گسترده‌ای برای مقابله با قاچاق مواد مخدر و تهدیدات منطقه‌ای است. ایالات متحده می‌گوید قاچاق مواد مخدر از سوی گروه‌هایی که با دولت مادورو مرتبط هستند، موجب افزایش خشونت و ناامنی در کشورهای همسایه و حتی آمریکا می‌شود.
از سوی دیگر، تحلیلگران آمریکایی تأکید دارند که اعمال فشار نظامی و دیپلماتیک بر ونزوئلا می‌تواند اهرمی برای تغییر سیاست‌های داخلی مادورو و محدود کردن نفوذ چین و روسیه در آمریکای لاتین باشد. ناوگان نظامی آمریکا در دریای کارائیب و پروازهای نظارتی، بخشی از عملیات گسترده برای جمع‌آوری اطلاعات و کنترل مسیرهای قاچاق مواد مخدر و تسلیحات عنوان شده است.
با این حال، دولت ونزوئلا و متحدانش این اقدامات را مقدمه‌ای برای «تغییر رژیم» می‌دانند و تأکید کرده‌اند که واشنگتن با این اقدامات و اظهارات، به دنبال نقض حاکمیت ملی کشور است. پیامدهای احتمالی شامل تشدید تنش‌های دیپلماتیک، فشار بر شرکت‌های هواپیمایی و تهدید امنیت منطقه‌ای خواهد بود.
رهبران اپوزیسیون ونزوئلا از جمله خوان گوایدو و دیگر شخصیت‌های مخالف دولت مادورو، این بحران را فرصتی برای فشار سیاسی بر کاراکاس می‌دانند. گوایدو در بیانیه‌ای تأکید کرد که جامعه جهانی باید از مردم ونزوئلا حمایت کند و هرگونه تهدید علیه آزادی و حاکمیت ملی باید محکوم شود.
اپوزیسیون داخلی با تشکیل جلسات اضطراری، استراتژی‌هایی برای استفاده از وضعیت کنونی تدوین کرده است. یکی از محورهای اصلی این برنامه‌ها، فشار دیپلماتیک بر دولت مادورو از طریق سازمان‌های بین‌المللی و متحدان منطقه‌ای است. رهبران مخالف می‌گویند محدودیت‌ها و تحریم‌ها، اگرچه شرایط پیچیده‌ای برای مردم ایجاد می‌کند، اما می‌تواند مادورو را وادار به گفتگوهای سیاسی و اصلاحات کند.
علاوه بر گوایدو، گروه‌های سیاسی محلی و فعالان جامعه مدنی در ونزوئلا تلاش می‌کنند صدای خود را در سطح رسانه‌های بین‌المللی منعکس کنند. آن‌ها با انتشار گزارش‌ها و تحلیل‌ها، نقض حقوق بشر و محدودیت‌های سیاسی در کشور را به جهان نشان می‌دهند و خواستار دخالت سازمان‌های بین‌المللی برای تضمین حاکمیت و حقوق مردم هستند.
اعلام ترامپ، اگرچه جنجالی و خبرساز است، فاقد جزئیات اجرایی است و در حال حاضر تنها به عنوان هشدار سیاسی مطرح است. با این حال، لغو پروازهای بین‌المللی و حضور نظامی آمریکا در منطقه پیامدهای گسترده‌ای برای ثبات سیاسی و امنیت منطقه‌ای دارد. دولت ونزوئلا با استناد به حقوق بین‌الملل واکنش نشان داده و احتمال مواجهه با فشار دیپلماتیک گسترده از سوی جامعه جهانی وجود دارد.
شرکت‌های هواپیمایی و نهادهای بین‌المللی هوانوردی باید وضعیت را از نزدیک رصد کنند، زیرا این اقدام می‌تواند استانداردهای هوانوردی و ایمنی مسافران را به خطر بیندازد. تحلیلگران سیاسی می‌گویند بحران فعلی نه تنها رقابت سیاسی و امنیتی میان آمریکا و ونزوئلا را تشدید می‌کند، بلکه تلاش برای بازتعریف رابطه قدرت و حاکمیت ملی در آمریکای لاتین را نیز برجسته می‌سازد. در این میان، فعالیت گسترده اپوزیسیون داخلی و رهبران مخالف می‌تواند مسیر تحولات سیاسی و دیپلماتیک را به شکل قابل توجهی تحت تأثیر قرار دهد.
تنش‌های اخیر، ترکیبی از تهدیدات نظامی، فشار دیپلماتیک و فعالیت‌های گسترده اپوزیسیون داخلی را نشان می‌دهد. لغو پروازهای بین‌المللی، واکنش دولت ونزوئلا و حضور فعال رهبران مخالف تصویری از بحرانی چندلایه ارائه می‌دهد که نه تنها رقابت سیاسی و امنیتی، بلکه تلاش برای بازتعریف حاکمیت ملی و قدرت در آمریکای لاتین را نمایان می‌کند. پوشش خبری این رویداد از منظر حقوق بین‌الملل، دیپلماسی، امنیت منطقه‌ای و فعالیت‌های اپوزیسیون اهمیت حیاتی دارد.
∎