جوان آنلاین: تهران هر پاییز و زمستان، چون قطاری تکراری وارد ایستگاه «هشدار آلودگی» می‌شود؛ هشدار‌هایی که به سرعت به تیتر خبر‌ها تبدیل می‌شوند، چند روز تعطیلی و چند جلسه را به دنبال دارند و بعد محو می‌شوند تا سال بعد دوباره بازگردند، اما این‌بار که دود و ترافیک سهم شهر را بیش از همیشه سنگین کرده، سؤال جدی‌تری مطرح است: چرا وعده‌ها و قوانین موجود نتوانسته‌اند تهران را از این چرخه بیرون بکشند؟
هر سال همین روزها که هوا سنگین می‌شود و تهران روی مرز هشدار می‌ایستد، موجی از هشدارها و جلسه‌ها دوباره به جریان می‌افتد، اما تجربه نشان داده که این هیاهو بیشتر شبیه مراسم سالانه‌ای است که شهروندان پایان آن را از قبل می‌دانند؛ چند روز اضطرار، چند روز تعطیلی مدارس، چند وعده تازه و بعد... بایگانی‌شدن همه چیز تا پاییز سال بعد. تهرانی‌ها سال گذشته از هر سه روز، یک روز هوای آلوده تنفس کردند و بنا بر گزارش رسمی، سالانه ۵۸ هزار مرگ منتسب به آلودگی هوا ثبت می‌شود. با این حال، ۲۳ دستگاهی که در حوزه آلودگی هوا مسئولیت دارند، همچنان در نقطه شروع مانده‌اند.
بودجه نیست؛ ضمانت اجرا نیست
محمدرضا توکلیان، کارشناس شهری، به فارس می‌گوید دستگاه‌ها «تکلیف دارند، اما ضمانت اجرایی نه». به گفته او، «آن‌چه نوشته می‌شود، از سطح کاغذ بالاتر نمی‌رود.» کامران سمیعی، کارشناس محیط‌زیست نیز صورت‌مسئله را روشن‌تر بیان می‌کند: «اغلب این ۲۳ نهاد فقط در جلسات شرکت می‌کنند و آمار می‌دهند، اما عملکردشان نزدیک به صفر است.» نتیجه روشن است: تداوم آلودگی، خستگی اجتماعی و تکرار دور باطل بحران.
تصویری از ترافیک و فرسودگی
در دل این بحران، حمل‌ونقل شهری نیز وضعیت بهتری ندارد. ۲۷ درصد خودرو‌ها و ۹۱ درصد موتورسیکلت‌های تهران فرسوده‌اند. این بخشی از آمار‌هایی است که سردار سلیمی، معاون عملیات ترافیک پلیس راهور فراجا ارائه می‌کند؛ آماری که نشان می‌دهد ترافیک تهران پیش از هر چیز با یک ناوگان ازکارافتاده دست‌وپنجه نرم می‌کند.
او از کمبود «زیرساخت هوشمند» نیز می‌گوید: «در تهران باید بیش از ۳ هزار سامانه ثبت تخلف فعال باشد، اما کمتر از ۵۰۰ سامانه فعال است که بسیاری از آنها هم کارایی مطلوب ندارند.» این فقط کمبود سامانه نیست؛ تأخیر در ارسال داده‌ها، اعمال قانون را از معنا تهی می‌کند: «وقتی داده‌ها با چند روز تأخیر برسد، ارزش قانونی خود را از دست می‌دهد. نتیجه‌اش پیامک‌هایی است که وقتی برای راننده ارسال می‌شود که خودرو حتی در پارکینگ است.»
به دنبال معاینه فنی آسان
در سوی دیگر، مدیریت معاینه فنی نیز تصویر امیدوارکننده‌ای ندارد. ۴۰ درصد خودرو‌های پلاک تهران اصلاً به مراکز معاینه فنی پایتخت مراجعه نمی‌کنند و در مراکز شهر‌های دیگر معاینه فنی دریافت می‌کنند؛ مراکزی که به گفته مسئولان شهری «سهل‌گیرتر» هستند. براساس گزارش ایرنا، به گفته مدیرکل محیط زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران، از ۳/۱ میلیون استعلام دوربین‌ها فقط ۲۰۰ هزار مورد منجر به صدور جریمه شده‌است؛ یعنی چرخه اعمال قانون در بخشی بیرون از شهرداری کامل نمی‌شود.
۴۰ هزار خودرو توقیف ساعتی شدند
در همین روز‌های اضطرار، پلیس برای افزایش بازدارندگی، برخورد پررنگ‌تری داشته‌است. سرهنگ فیروز کشیر، معاون اجتماعی و فرهنگ ترافیک پلیس راهور اعلام کرده‌است: «۴۰ هزار خودروی متخلف طرح زوج و فرد در تهران توقیف ساعتی شدند و هزارو۹۰۰ فقره جریمه برای خودرو‌های دودزا فقط از ابتدای آذر ثبت شده است. همچنین۳۸۰ خودرویی که معاینه فنی معتبر داشتند، اما نقص فنی داشتند، معاینه فنی‌شان باطل شده‌است، اما حتی او هم توصیه‌اش را به شهروندان با یک واقعیت پیوند می‌زند: «تا جای ممکن تک‌سرنشینی را کنار بگذارید و از حمل‌ونقل عمومی استفاده کنید.» توصیه‌ای که شهروندان به آن پاسخ می‌دهند: حمل‌ونقل عمومی کجاست؟
تکرار ناکارآمدی در لایه‌های مختلف
تهران در سال‌های اخیر تنها از یک مسیر با بحران مواجه نشده؛ از سوخت نامناسب و فرسودگی ناوگان گرفته تا پراکندگی صنایع، استفاده از مازوت در زمستان و موتورخانه‌های خانگی ناکارآمد، اما در میان همه این عوامل، یک حلقه مفقوده بیشتر از همه به چشم می‌آید؛ نظارت مؤثر و اجرای یکپارچه قانون.
به گفته سردار سلیمی «بیش از ۹۰ درصد اعمال قانون همچنان دستی و سنتی انجام می‌شود.
در شهری با این حجم تردد، این روش عملاً امکان کنترل را از پلیس می‌گیرد.» او همچنین یادآور می‌شود که سهم حمل‌ونقل عمومی باید به ۵۰ درصد می‌رسید، اما امروز فقط ۱۳ درصد است و جمله‌ای کلیدی می‌گوید: «اگر قانون نوسازی موتورسیکلت‌ها از سال ۹۶ اجرا می‌شد، امروز باید ۷۰ تا ۸۰ درصد موتور‌ها برقی بودند...، اما این عدد فقط ۲درصد است.»
بحران، خصوصیاتی دارد که سال‌هاست ثابت‌مانده
تهران امروز نه فقط شهر دود و ترافیک، بلکه شهری است گرفتار در تکرار. تکرار جلسات، تکرار هشدارها، تکرار وعده‌ها و تکرار سهل‌گیری‌ها. بحرانی که هر پاییز دوباره احضار می‌شود، چون در طول سال مهار نشده‌است. شهروندان هر سال قربانی ترافیک و آلودگی‌اند و از مسئولان فقط یک چیز می‌خواهند؛ پاسخگویی واقعی، اقدام واقعی و سیستمی که عمل کند. تا سازوکار‌ها واقعی نشوند، تا قانون ضمانت اجرا نداشته‌باشد، تا سامانه‌های هوشمند فعال نشوند و تا ۲۳ دستگاه مسئولیت را به هم حواله دهند، نه هوا پاک می‌شود و نه شهر آرام. تهران همچنان در حصار دود باقی می‌ماند و هر سال دوباره از نو، همین روزها، همین حرف‌ها و...