به گزارش خبرگزاری ایمنا، حراج جمعه سیاه که در سال‌های اخیر به‌عنوان یک رویداد غیررسمی و وام‌گرفته از الگوهای جهانی در فضای تجارت الکترونیک ایران راه‌اندازی شده، زیر سایه رکود و تورم از رویدادی برای تشویق خرید به فرصتی محدود برای بازاریابی هوشمندانه و فروش با حاشیه سود کمتر تغییر شکل داده است.

با گسترش فضای مجازی و فعال‌شدن بستر تجارت الکترونیک در ایران، رویدادهایی مانند «حراج جمعه سیاه» (Black Friday) نیز به‌صورت غیررسمی و با الهام از رویدادهای جهانی، در فضای دیجیتال ایران شکل گرفته‌اند.

نسخه جهانی حراج جمعه سیاه هر سال در جمعه پس از روز شکرگزاری آمریکا (چهارمین جمعه نوامبر) برگزار می‌شود و در ایران نیز بسیاری از فروشگاه‌های اینترنتی در همین زمان، فروش ویژه‌ای با عنوان «جمعه سیاه» یا «بلک فرایدی» اجرا می‌کنند که در سال ۲۰۲۵ میلادی، جمعه سیاه جهانی همزمان با هفتم آذر یا بیست‌وهشتم نوامبر است بنابراین بسیاری از فروشگاه‌های ایرانی در این تاریخ یا روزهای نزدیک به آن، حراج ویژه‌ای را آغاز کرده‌اند.

رسانه‌های اقتصادی، پژوهشگران و گزارش‌های کسب‌وکارهای فضای مجازی، جمعه سیاه را یک پدیده دو وجهی می‌دانند که از یک سو فرصتی برای رشد اقتصاد دیجیتال، افزایش فروش فروشگاه‌های اینترنتی و کاهش قیمت برخی کالاها و از سوی دیگر چالشی برای مصرف‌گرایی ناسالم، فروش کالاهای بدون گارانتی یا با کیفیت پایین و ریسک‌های حقوقی ایجاد می‌کند.

سایه رکود اقتصادی بر کالاهای غیرضروری

حراج جمعه سیاه در کشور ما تحت تأثیر شدید شرایط اقتصادی کشور، به‌ویژه رکود و تورم دو رقمی، قرار دارد. رکود اقتصادی در ایران که با کاهش تولید، افزایش بیکاری و افت قدرت خرید خانوارها همراه است، باعث شده مصرف‌کنندگان ایرانی نسبت به مشارکت در این گونه رویدادهای مصرفی بسیار محتاط‌تر عمل کنند.

منابع داخلی همچون گزارش‌های اتحادیه فروشگاه‌های اینترنتی نشان می‌دهند در سال‌هایی که رکود اقتصادی تشدید شده (مانند سال‌های پس از تحریم‌های ۲۰۱۸ و بحران ارزی) حجم واقعی فروش در روزهای حراج، از جمله جمعه سیاه با وجود تبلیغات گسترده، رشد چشمگیری نداشته است زیرا بسیاری از مصرف‌کنندگان در شرایط رکود اقتصادی به دنبال خرید کالاهای تجملی یا غیرضروری نیستند بلکه اولویت آن‌ها تأمین نیازهای اساسی زندگی است و همین موضوع باعث شده فروشگاه‌های اینترنتی تمرکز خود را از کالاهای لوکس به محصولات ضروری و بازارهای هدف متوسطه و پایین‌تر تغییر دهند.

از سوی دیگر کاهش سرمایه‌گذاری در بخش فناوری و لجستیک که از پیامدهای رکود اقتصادی است به کیفیت خدمات در روزهای شلوغ حراج آسیب می‌زند همچنین نوسانات نرخ ارز و قیمت کالاها، برنامه‌ریزی فروشندگان برای تخفیف‌ها و مصرف‌کنندگان برای خرید را دشوار می‌کند و از همه مهم‌تر اینکه بسیاری از خانوارها در طبقات متوسط و پایین از نظر مالی امکان مشارکت در این حراج‌ها را ندارند، حتی اگر قیمت یک کالا ۵۰ درصد کاهش پیدا کند، خرید آن برای خانواده‌ای که درآمد کافی ندارد، امکان‌پذیر نیست بنابراین، حراج جمعه سیاه نمی‌تواند جایگزین سیاست‌های کلان اقتصادی برای افزایش درآمد و ثبات قیمت‌ها شود.

پیش شرط ثبات اقتصادی، تخفیف و نیاز واقعی

بر این اساس رویداد پر سر و صدایی به نام حراج جمعه سیاه در ایران نقشی در افزایش ساختاری قدرت خرید مصرف‌کنندگان ندارد، بلکه یک فرصت مصرفی موقت است که تنها در صورت وجود ثبات درآمدی، تخفیف واقعی و نیاز واقعی می‌تواند مفید باشد، به گفته کارشناسان اقتصادی، بدون اصلاح بنیادین شرایط اقتصادی، چنین رویدادهایی به جای توزیع‌عدالت‌محور در اقتصاد بیشتر جنبه بازاریابی و تحریک مصرف دارند.

رحمان سعادت؛ کارشناس اقتصادی در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا اظهار کرد: دنیای مدرن امروز با توجه به اقتضائات زمانی، فضاهای جدیدی را تجربه می‌کند، از رمزارزها گرفته تا بازاریابی‌های الکترونیکی که در دنیای امروز وجود دارد.

وی خاطرنشان کرد: هر تقاضایی در این شرایط به وسیله بازاریاب‌ها بررسی می‌شود تا در نهایت خواسته و نیاز مشتری را برآورده کند که در اصطلاح به این روند بازاریابی گفته می‌شود و اگر در حوزه قوانین و چارچوب‌های تأیید شده کشور باشد، حضور فعالان اقتصادی در آن قانونی و قابل قبول است.

کارشناس اقتصادی با اشاره به تبلیغات گسترده فروشگاه‌های بزرگ و کوچک درباره فروش فوق‌العاده در جمعه سیاه گفت: بسیاری از افراد به ویژه جوانان و نوجوانان به عنوان گروه هدف این تبلیغات قرار گرفته‌اند و با توجه به اینکه این افراد بیشترین استفاده از شبکه‌های مجازی و فضای تجارت الکترونیک را دارند، از مدت‌ها قبل این بازارها را رصد می‌کردند.

وی خاطرنشان کرد: بازاریابی‌های مقطعی برای کالا یا منطقه‌ای خاص در کشور پیش از این نیز سابقه داشته اما آنچه در حراج جمعه سیاه در حال رخ دادن است، در ظاهر یک عرضه و تقاضای بزرگ است که می‌تواند اثرات مثبت و منفی در اقتصاد به همراه داشته باشد.

فضاسازی و حرکت جمعی به زیان خریدار

سعادت یکی از پیامدهای مثبت حراج بزرگ را امکان در نظر گرفتن تخفیف در قیمت‌ها دانست و توضیح داد: هنگامی که عرضه به شکل گسترده صورت می‌گیرد، برای فروشندگان به صرفه است که تاحدودی قیمت را کاهش دهد و این کاهش قیمت به نفع مصرف‌کننده و عرضه‌کننده است اما هر پدیده‌ای، آسیب‌هایی به همراه دارد از جمله اینکه ممکن است افراد تحت تأثیر جو حراج این روز قرار بگیرند.

وی نزدیک‌ترین تئوری نسبت به این پدیده را نظریه دنیل کانمن معرفی کرد و گفت: این نظریه‌پرداز معتقد است در شرایطی که فضاسازی و حرکت جمعی صورت می‌گیرد، ممکن است افراد مختلف از این فضا استفاده کنند و در نهایت خریدار متضرر شود، بنابراین در این شرایط افراد باید با دقت و توجه بیشتر از مزایای این بازار استفاده کنند تا کمتر آسیب ببینند.

کارشناس اقتصادی ایجاد تحرک در اقتصاد و افزایش فروش تولیدات را از جمله آثار مثبت حراج جمعه سیاه برشمرد و افزود: در صورتی که این فرصت بتواند تحرکی در بازار عرضه و تقاضا ایجاد کند، ممکن است در ماه‌های آینده و به مناسبت‌های دیگر سال همچون پایان سال شمسی نیز تکرار شود.

وی درباره تأثیر رکود اقتصادی کشور بر حراج‌های جمعه سیاه تاکید کرد: با توجه به تورم شدیدی که در اقتصاد وجود دارد بیشتر خانواده‌ها تمرکز خود را بر تهیه کالاهای اساسی و تأمین هزینه‌های اصلی قرار داده‌اند، بنابراین خرید کالاهای غیرضروری از فهرست نیازهای خانوار حذف شده مگر اینکه تخفیف بزرگی ارائه شود.

بهانه رونق بازار غیرخوراکی و مدیریت شبکه مجازی

سعادت این حراج را فرصتی برای رونق بازار کالاهای غیرخوراکی توصیف کرد و ادامه داد: در صورت استقبال مصرف‌کنندگان از این تخفیف، می‌توان شاهد تحرکی در فروش محصولات کارگاه‌ها و کارخانه‌های تولیدکنندگان محصولات غیرخوراکی بود در نتیجه تا حدودی از شرایط رکود تورمی فاصله خواهیم گرفت اقدامات دولت و شرایط مدیریت شبکه‌های مجازی نیز بر این موضوع تأثیر گذار است.

وی درصد مشارکت مردم در این رویداد را قابل پیش‌بینی ندانست و گفت: با وجود تبلیغات فراوانی که در روزهای اخیر شاهد آن بودیم، باید منتظر بمانیم تا مشخص شود که چند درصد مردم تحت تأثیر خرید در حراج جمعه سیاه قرار می‌گیرند اما تا زمانی که وارد این فضا نشویم نمی‌توان آن را به طور کامل قضاوت کرد زیرا یک گروه بزرگی را زیر چتر خود قرار داده و مشخص نیست که آیا این شرایط جدید روی تصمیم خریداران تأثیرگذار است یا خیر؟

کارشناس اقتصادی با اشاره به واکنش اقشار مختلف جامعه به حراج بزرگ گفت: به نظر می‌رسد که تاکنون خبر این بازاریابی بزرگ از نسل جدید به سرپرستان خانواده‌ها رسیده است و هر کدام واکنش متفاوتی به این موضوع دارند، بنابراین باید منتظر بمانیم تا مشخص شود میزان استقبال از حراج جمعه سیاه تا چه اندازه خواهد بود.

وی یادآور شد: با توجه به اینکه نسل جدید درآمد مستقیم ندارند، باید منابع مالی مورد نیاز برای خرید خود را از خانواده تأمین کنند به همین دلیل لازم است که سرپرست خانواده در این باره با نسل جدید به توافق کلی برسند که این موضوع نیز بر رونق یا رکود بازار جدید تأثیر گذار است.

آزمونی برای پوست‌اندازی اقتصاد

سعادت با اشاره به سابقه این بازارها در اقتصاد کشورهای دیگر ادامه داد: با توجه به شرایط تحریم و مشکلات اقتصادی، کشور ما با یک وقفه وارد این بازار شده و باید منتظر باشیم تا ببینیم آیا پوست‌اندازی در سبک زندگی و سلیقه مردم رخ داده یا خیر بر این اساس می‌توان جمعه سیاه را یکی از آزمون‌های اقتصاد کشر به شمار آورد.

وی خاطرنشان کرد: در صورتی که افراد زیادی برای خرید کالا در حراج بزرگ اقدام کنند، نشان‌دهنده آن است که مردم منابع مالی لازم برای خرید کالاها را در اختیار دارند، اما در صورتی که با وجود تبلیغات گسترده، استقبال مردم از این رویداد کمرنگ باشد می‌توان نتیجه گرفت که کاهش درآمد و تورم آثار منفی خود را بر اقتصاد خانواده به جا گذاشته است.

به گزارش ایمنا، با اینکه حراج‌های فریبنده‌ای مانند جمعه سیاه در شرایط تورم بالا و رکود اقتصادی امیدی برای حفظ قدرت خرید مصرف‌کنندگان است، کارشناسان اقتصادی مهم‌ترین راهکار این هدف را کنترل تورم از طریق ثبات در سیاست‌های پولی و مالی می‌دانند زیرا نوسانات قیمت به شکل مستقیم بر ارزش واقعی درآمد خانوارها تأثیر می‌گذارد.

افزایش بهره‌وری و تولید داخلی دومین راهکار است که کاهش وابستگی به واردات و ثبات قیمت کالاهای اساسی را به دنبال دارد و سومین راهکار نیز توسعه سامانه‌های هدفمند توزیع یارانه به جای پرداخت عمومی است که می‌تواند منابع را به‌طور مؤثرتری به آسیب‌پذیرترین گروه‌ها هدایت کند. در این مسیر شفاف‌سازی بازار و نظارت دقیق بر قیمت‌گذاری، از دستکاری‌های مصنوعی و گران‌فروشی جلوگیری می‌کند همچنین تقویت اقتصاد دیجیتال و پلتفرم‌های خرید آگاهانه به مصرف‌کنندگان کمک می‌کند تا با مقایسه قیمت و کیفیت، بهینه‌ترین انتخاب را داشته باشند. سرانجام آموزش فرهنگ مالی و مصرف هوشمند در مدارس و رسانه‌ها، خانوارها را در مدیریت بهتر منابع مالی یاری می‌کند و بدون استفاده از مجموع این راهکارها، تلاش‌های موقتی همچون مانند تخفیف‌های مصرفی تنها اثری کوتاه‌مدت و سطحی خواهد داشت.