به گزارش سرویس ترجمه خبرگزاری ایمنا، مفهوم شهر هوشمند به یکی از کلیدواژه‌های اصلی توسعه شهری در جهان تبدیل شده است. شهرهای شلوغ و پرجمعیت با مشکلاتی چون تراکم بالای جمعیت، ترافیک سنگین، مصرف بالای انرژی و فشار بر منابع طبیعی روبه‌رو هستند و راهکارهای سنتی دیگر پاسخگوی این چالش‌ها نیست. در چنین شرایطی، شهر هوشمند با استفاده از فناوری‌های نوین، زیرساخت‌های دیجیتال و مدیریت داده‌محور می‌تواند کارایی خدمات شهری را افزایش دهد، مصرف انرژی و منابع را کاهش دهد و کیفیت زندگی شهروندان را ارتقا بخشد.
از سوی دیگر، تجربه جهانی نشان داده است که فناوری به‌تنهایی کافی نیست و بدون مشارکت فعال شهروندان، شهر هوشمند به یک پروژه فناوری صرف تبدیل می‌شود. مشارکت شهروندان در توسعه شهری موجب می‌شود نیازهای واقعی جامعه در طراحی و اجرای پروژه‌ها لحاظ شود، اعتماد عمومی به سازمان‌های شهری افزایش یابد و حس تعلق اجتماعی تقویت شود. شهروندان با ارائه بازخورد، مشارکت در تصمیم‌گیری و همکاری در پروژه‌های نوآورانه می‌توانند مسیر توسعه پایدار را هموار کنند. این رویکرد نه‌تنها به بهبود کیفیت خدمات منجر می‌شود، بلکه به ایجاد شهری دموکراتیک‌تر، شفاف‌تر و تاب‌آورتر کمک می‌کند.
ترکیه با توجه به رشد سریع جمعیت شهری، از اوایل دهه ۲۰۱۰ وارد این مسیر شده است. دو نمونه شاخص در این زمینه، باشاک‌شهیر در استانبول و قونیه در مرکز آناتولی هستند که با ترکیب فناوری‌های نوین، زیرساخت‌های دیجیتال و مشارکت فعال شهروندان توانسته‌اند الگویی از حکمرانی شهری هوشمند و پایدار ارائه دهند.
باشاک‌شهیر؛ شهر هوشمند با مشارکت مردمی
منطقه باشاک‌شهیر در استانبول با راه‌اندازی «آزمایشگاه شهری باشاک‌شهیر» از سال ۲۰۱۴، به دنبال توسعه شهر هوشمند با محوریت مشارکت شهروندان است. باشاک‌شهیر بیش از یک دهه است که به‌طور مستمر در حال توسعه زیرساخت‌های هوشمند و مدل‌های مشارکتی است و امروز به الگویی برای شهرهای پایدار در اقلیم‌های گرم و پرجمعیت تبدیل شده است. این منطقه با ترکیب فناوری‌های نوین، برنامه‌ریزی شهری مبتنی بر داده و مشارکت فعال شهروندان توانسته است کیفیت زندگی را ارتقا دهد و همزمان بستری برای نوآوری و کارآفرینی شهری فراهم آورد.
آزمایشگاه شهری باشاک‌شهیر در ساختمانی به مساحت پنج هزار متر مربع مستقر است و شامل فضاهای آزمایش فناوری، سالن‌های کنفرانس، مراکز آموزش شهروندی و نمایشگاه‌های دائمی می‌شود. این مرکز از ابتدا با همکاری شهرداری استانبول، دانشگاه‌های محلی و شرکت‌های فناوری شکل گرفت و هدف آن ایجاد یک محیط آزمایشی برای آزمون و پیاده‌سازی راهکارهای هوشمند در حوزه‌های مختلف شهری بود. در سال‌های نخست، تمرکز بر پروژه‌های مدیریت انرژی و حمل‌ونقل پایدار بود، اما به‌تدریج حوزه‌های سلامت دیجیتال، آموزش هوشمند و خدمات اجتماعی نیز به آن افزوده شد.
در سال ۲۰۲۲ بیش از چهار هزار شهروند در برنامه‌های آموزشی و پروژه‌های هم‌آفرینی این مرکز مشارکت داشتند؛ آماری که نشان‌دهنده جایگاه مشارکت اجتماعی در مدل شهر هوشمند باشاک‌شهیر است. شهروندان در دوره‌های آموزشی مرتبط با سواد دیجیتال، کار با پلتفرم‌های شهری و فناوری‌های نوین شرکت کردند. کارگاه‌های تخصصی برای گروه‌های مختلف برگزار شد؛ از سالمندان که یاد گرفتند چگونه از اپلیکیشن‌های سلامت استفاده کنند، تا دانشجویان و جوانان که در حوزه برنامه‌نویسی و طراحی اپلیکیشن شهری آموزش دیدند. نتایج نشان داده که سطح سواد دیجیتال ساکنان این منطقه به‌طور متوسط ۲۵ درصد افزایش یافته است و آن‌ها می‌توانند به‌صورت مستقل از سامانه‌های هوشمند شهری استفاده کنند.
باشاک‌شهیر از همان ابتدا بر ایجاد زیرساخت‌های بر پایه فناوری تمرکز داشت. شبکه‌های ارتباطی بر پایه فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) امکان هماهنگی میان دولت محلی، شهروندان و سایر ذی‌نفعان اجتماعی را فراهم کردند. این شبکه‌ها شامل سامانه‌های مدیریت داده باز، پلتفرم‌های دیجیتال برای ارتباط مستقیم شهروندان با شهرداری و سیستم‌های هوشمند پایش محیطی هستند. به‌عنوان مثال، سامانه‌های حسگر برای مدیریت انرژی در ساختمان‌های عمومی توانسته‌اند مصرف انرژی را تا ۱۸ درصد کاهش دهند و سامانه‌های حمل‌ونقل هوشمند با استفاده از داده‌های ترافیکی، زمان سفر در مسیرهای پرتردد را حدود ۱۲ درصد کاهش داده‌اند.
یکی از ویژگی‌های برجسته باشاک‌شهیر، ادغام مدل‌های حکمرانی هوشمند در مدیریت شهری است. این مدل‌ها بر شفافیت، فراگیری و سرعت پاسخگویی تأکید دارند. شهروندان می‌توانند از طریق پلتفرم‌های دیجیتال به اطلاعات شهری دسترسی داشته باشند، مشکلات محلی را گزارش کنند و در فرایند تصمیم‌گیری مشارکت کنند. این رویکرد موجب شد میزان رضایت شهروندان از خدمات شهری در نظرسنجی‌های سال ۲۰۲۳ به بیش از ۷۸ درصد برسد، در حالی که میانگین رضایت در مناطق دیگر استانبول حدود ۶۵ درصد بود.
آزمایشگاه شهری باشاک‌شهیر مجهز به سیستم‌های پایش داده در زمان واقعی است که امکان تحلیل فوری وضعیت انرژی، آب، حمل‌ونقل و سلامت شهری را فراهم می‌کند. این داده‌ها نه‌تنها برای مدیریت روزمره شهر استفاده می‌شوند، بلکه مبنای سیاست‌گذاری‌های بلندمدت هستند. به‌عنوان مثال، داده‌های مربوط به کیفیت هوا و میزان ذرات معلق نشان دادند که اجرای کمربند سبز پیرامونی در بخش‌های شمالی منطقه توانسته است سطح آلودگی را تا ۱۵ درصد کاهش دهد.
نوآوری اصلی باشاک‌شهیر در اجرای مدل «شهروند هوشمند» است که شهروندان را به بازیگران فعال در مدیریت شهر تبدیل می‌کند. در این مدل، دسترسی برابر به اطلاعات برای همه شهروندان تضمین و بازخورد آنان به‌طور مستقیم در سیاست‌گذاری شهری لحاظ می‌شود.خدمات آنلاین شهرداری از جمله پرداخت مالیات، ثبت درخواست‌ها، ثبت‌نام دوره‌ها و خدمات عمومی از طریق وب‌سایت شهر به‌صورت دیجیتال در دسترس است. سیستم مدیریت درخواست‌ها، شکایات، پیشنهادات و عملیات میدانی شهرداری به‌صورت متمرکز و دیجیتال کارآمدی مدیریت شهری را بالا برده است.
یکی از نمونه‌های موفق این رویکرد، پروژه طراحی سامانه هشدار سلامت برای سالمندان است. در این پروژه، شهروندان سالمند و خانواده‌هایشان در جلسات طراحی نیازهای خود را مطرح کردند و تیم فنی با همکاری پزشکان و توسعه‌دهندگان نرم‌افزار، سامانه‌ای مبتنی بر حسگرهای پوشیدنی و اپلیکیشن موبایلی طراحی کرد. این سامانه اکنون در ۱۷ مرکز سالمندان استانبول فعال است و نرخ پاسخگویی به هشدارها به ۹۵ درصد رسیده است.
از نظر اقتصادی، آزمایشگاه باشاک‌شهیر به‌عنوان یک شتاب‌دهنده شهری عمل می‌کند. در سال ۲۰۲۳، این مرکز از ۲۸ تیم نوپا در حوزه فناوری شهری حمایت مالی و فنی کرد. این تیم‌ها در زمینه‌های مختلفی همچون مدیریت انرژی، حمل‌ونقل پایدار، سلامت دیجیتال و خدمات اجتماعی فعالیت داشتند. حمایت‌ها شامل تأمین فضای کاری، دسترسی به داده‌های شهری و سرمایه اولیه بود. بر اساس گزارش سالانه مرکز، ۱۲ تیم از این استارت‌آپ‌ها توانستند در همان سال وارد بازار شوند و در مجموع بیش از ۳.۵ میلیون یورو سرمایه جذب کنند.
شهرداری باشاک‌شهیر با اجرای سیستم جمع‌آوری هوشمند پسماند گام مهمی در جهت کاهش هزینه‌ها و آلودگی برداشته است. در این طرح بیش از ۶۰۰ سطل زباله هوشمند مجهز به حسگر در سطح شهر نصب شده است که میزان پرشدگی را به‌صورت لحظه‌ای گزارش می‌دهند. داده‌ها به کامیون‌های جمع‌آوری خودکار منتقل می‌شود و مسیر حرکت آن‌ها را بهینه می‌کند. پروژه «بایوپایپ» نیز با استفاده از لوله‌ها و فرایندهای بیولوژیکی، آب خاکستری حاصل از مصارف خانگی را تصفیه و دوباره وارد چرخه مصرف می‌کند. این اقدام به مدیریت پایدار منابع آبی در باشاک‌شهیر کمک کرده است.
باشاک‌شهیر امروز الگویی از شهر هوشمند مشارکتی است که فناوری را با مشارکت فعال شهروندان و توجه به نیازهای واقعی آنان تلفیق کرده است. این تجربه نشان می‌دهد که آینده شهرهای پایدار نه‌تنها در ابزارهای دیجیتال، بلکه در هم‌آفرینی میان مردم، سازمان‌های شهری و بخش خصوصی شکل می‌گیرد. از سال ۲۰۱۴ تاکنون، این منطقه توانسته است با اجرای پروژه‌های متنوع در حوزه‌های انرژی، حمل‌ونقل، سلامت و آموزش، کیفیت زندگی شهروندان را ارتقا دهد و همزمان بستری برای نوآوری و کارآفرینی شهری فراهم آورد.
نتایج ملموسی همچون کاهش مصرف انرژی تا ۱۸ درصد، کاهش زمان سفر در مسیرهای پرتردد تا ۱۲ درصد، کاهش سطح آلودگی هوا تا ۱۵ درصد، افزایش رضایت شهروندان به ۷۸ درصد، ارتقای سواد دیجیتال به میزان ۲۵ درصد و نرخ پاسخگویی ۹۵ درصدی در سامانه هشدار سلامت نشان می‌دهند که شهر هوشمند یک پروژه کوتاه‌مدت نیست، بلکه یک فرایند پویا و در حال گسترش است که هر سال نیازمند پروژه‌های تازه و به‌روز است.
قونیه؛ زیرساخت‌های هوشمند و مدیریت شهری دیجیتال
قونیه از اواسط دهه ۲۰۱۰ وارد مسیر شهر هوشمند شد و امروز با پروژه‌های گسترده در حوزه حمل‌ونقل پایدار، مدیریت انرژی، آموزش دیجیتال و مشارکت شهروندی شناخته می‌شود. این شهر با جمعیت بیش از ۲.۱ میلیون نفر و مساحت ۴۰ هزار کیلومتر مربع، یکی از بزرگ‌ترین شهرهای ترکیه است و به‌عنوان پایلوت ملی برای سیاست‌های «شهر هوشمند» انتخاب شده است.
قونیه با راه‌اندازی مرکز پایش شهری و سامانه‌های هوشمند حمل‌ونقل توانسته است مدیریت ترافیک و خدمات شهری را به‌صورت داده‌محور انجام دهد. سیستم حمل‌ونقل عمومی هوشمند و سامانه مرکزی مدیریت ترافیک از جمله پروژه‌های کلیدی هستند که در این شهر به اجرا درآمده‌اند و با استفاده از داده‌های لحظه‌ای، جریان ترافیک را کنترل کرده‌اند و زمان سفر در مسیرهای پرتردد را تا ۱۵ درصد کاهش داده‌اند.
سیاست‌های هوشمند در حوزه انرژی به‌طور جدی دنبال شده و نتایج ملموسی به همراه داشته است. پروژه‌های تبدیل سیستم‌های گرمایشی و صنعتی به گاز طبیعی نه‌تنها موجب کاهش آلاینده‌های هوا شدند، بلکه هزینه‌های انرژی را برای شهرداری و شهروندان پایین آوردند. سامانه‌های مدیریت انرژی در ساختمان‌های عمومی با نصب حسگرهای هوشمند و نرم‌افزارهای پایش مصرف، توانستند الگوی مصرف را اصلاح و به‌طور متوسط ۱۲ درصد کاهش مصرف انرژی را ثبت کنند. این رقم در مقیاس شهری به صرفه‌جویی قابل‌توجهی منجر شده است.
افزون بر این، قونیه با توسعه شبکه‌ای از ایستگاه‌های شارژ خودروهای برقی در نقاط کلیدی شهر، گذار به حمل‌ونقل پاک را تسهیل کرده است. این ایستگاه‌ها نه‌تنها برای خودروهای شخصی، بلکه برای ناوگان تاکسی‌های برقی و اتوبوس‌های شهری نیز طراحی شده‌اند و به کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی و کاهش انتشار کربن کمک می‌کنند.
از نظر زیرساخت دیجیتال، قونیه سامانه‌های متعددی برای مدیریت اطلاعات شهری ایجاد کرده است؛ از جمله سامانه اطلاعات آتش‌نشانی و سامانه کنترل و آرشیو الکترونیک پروژه‌ها که امکان مدیریت پروژه‌های عمرانی و خدمات اضطراری را با دقت و سرعت بالاتر فراهم می‌کنند.
قونیه همچون باشاک‌شهیر بر مشارکت فعال شهروندان در فرایندهای شهری تأکید دارد. برنامه‌های آموزش دیجیتال از طریق «مراکز آموزش حرفه‌ای شهرداری کلان‌شهر قونیه (KOMEK)» به شهروندان امکان می‌دهد مهارت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات را بیاموزند. در سال‌های اخیر، بیش از ۲۰ هزار نفر در این دوره‌ها شرکت کرده‌اند و سطح سواد دیجیتال در شهر به‌طور محسوسی افزایش یافته است.
طرح‌های آموزش از راه دور در قونیه همچون مرکز آموزش آنلاین KOMEK و سامانه آموزش حافظان قرآن مفهوم شهر هوشمند را فراتر از ایجاد زیرساخت‌های فیزیکی و دیجیتال گسترش داده‌اند. مرکز آموزش آنلاین شهرداری بستری برای ارائه دوره‌های مهارت‌آموزی و سواد دیجیتال به شهروندان فراهم کرده و امکان دسترسی به آموزش‌های حرفه‌ای را بدون محدودیت مکانی و زمانی ایجاد کرده است. سامانه آموزش حافظان قرآن (دار الحفاظ) نیز با استفاده از ابزارهای دیجیتال، آموزش سنتی را به محیطی هوشمند منتقل کرده و فرایند یادگیری و ارزیابی را برای دانش‌آموزان و مربیان ساده‌تر و کارآمدتر ساخته است. این پروژه‌ها ثابت کرده‌اند که شهر هوشمند نه‌تنها به مدیریت انرژی، حمل‌ونقل و خدمات شهری می‌پردازد، بلکه به‌طور جدی بر پرورش سرمایه انسانی، ارتقای فرهنگ عمومی و تقویت پیوندهای اجتماعی نیز تمرکز دارد.
قونیه همچنین با ایجاد موزه فناوری و نمایشگاه‌های دائمی، بستری برای آشنایی شهروندان با فناوری‌های نوین فراهم کرده است. این اقدامات موجب شده شهروندان نه‌تنها مصرف‌کننده خدمات هوشمند باشند، بلکه در فرایند یادگیری و نوآوری مشارکت کنند. این شهر در سال‌های اخیر به‌عنوان یکی از شهرهای منتخب در رقابت «پایتخت اروپایی گردشگری هوشمند» معرفی شد و دلیل آن، ترکیب موفق میراث تاریخی و فرهنگی با فناوری‌های نوین گردشگری بود. قونیه با تلفیق فناوری‌های نوین با آموزش و فرهنگ، الگویی ارائه کرده است که توسعه شهری را به یک فرایند همه‌جانبه تبدیل می‌کند و همزمان با ارتقای کیفیت زندگی شهروندان، هویت فرهنگی شهر را نیز حفظ و تقویت می‌کند.
