به گزارش اقتصادنیوز، مسافران چینی سوار بر کشتی کروز آدورای مدیترانه‌ای مشتاقانه منتظر بودند تا در سواحل نیمه‌گرمسیری جزیره میاکو ژاپن در استان اوکیناوا استراحت کنند.اما درست قبل از اینکه از فوجیان، در ساحل شرقی چین، حرکت کنند، مسائل ژئوپلیتیکی برنامه‌های تعطیلات آنها را بهم ریخت.
شدیدترین فوران دیپلماتیک سال‌های اخیر و آزمون دولت ترامپ
به نوشته فایننشیال تایمز ، پس از سال‌ها همکاری محتاطانه، چین و ژاپن اکنون درگیر یک جنگ لفظی به سرعت در حال گسترش بر سر اظهارات نخست‌وزیر جدید و رادیکال ژاپن، سانای تاکایچی، در مورد تایوان بودند. آدورای مدیترانه‌ای هم‌چنان در نزدیکی میاکو حرکت خواهد کرد، اما به هیچ کس اجازه پیاده شدن داده نخواهد شد.
اقتصادنیوز: وزارت امور خارجه چین روز جمعه اعلام کرد که اظهارات تحریک‌آمیز اخیر نخست‌وزیر ژاپن درباره تایوان، باعث کاهش ایمنی و امنیت شهروندان چینی در ژاپن شده است و به آنها توصیه کرد که تا اطلاع ثانوی از سفر به ژاپن خودداری کنند.
یکی از مسافران کشتی، یه جین، فروشنده‌ای از استان مرکزی هنان، می‌گوید: «بعد از این اتفاقات، من نمی‌خواهم پولم را در ژاپن خرج کنم، حتی یک پنی. حال‌گیری است، عزت ملت ما بر همه چیز مقدم است». این سفر دریایی به هم خورده - و لغو هزاران تور گردشگری از قبل رزرو شده در روزهای اخیر - حاصل شدیدترین فوران دیپلماتیک بین پکن و توکیو در سال‌های اخیر است.
روز پنجشنبه، سفیر آمریکا به تاکایچی اطمینان داد که از حمایت ایالات متحده برخوردار است. با این همه دیپلمات‌ها معتقدند این موضوع به طور فزاینده‌ای به آزمونی کلیدی برای تعهد واشنگتن به متحد خود ژاپن و اشتیاق دونالد ترامپ و دولت "اول آمریکا"ی او برای مشارکت در تشدید تنش‌ها در این منطقه تبدیل شده است.
این اختلاف آن‌گونه که برخی تصور می‌کردند، فروکش نکرده است. درگیری‌های لفظی، به ویژه از سوی طرف چینی، شدیدتر شده است. مقامات توکیو نگرانند که تأثیر عملی - از واردات غذاهای دریایی گرفته تا هشدارهای مسافرتی و لغو جلسات وزرا - ممکن است تنها آغاز یک رکود گسترده‌تر بین این دو شریک تجاری مهم باشد. سقوط شدید سهام توکیو نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاران روی این چشم‌انداز حساب کرده‌اند.
یک وضعیت اضطراری نظامی
با این حال، دو طرف بر مواضع خود پافشاری می‌کنند. برای هواداران تاکایچی، اظهارات او - مبنی بر اینکه حمله چین به تایوان برای ژاپن موضوعی حیاتی خواهد بود - بیانگر یک واقعیت کلیدی است. جنگ بر سر تایوان که تنها حدود ۱۰۰ کیلومتر از خاک ژاپن فاصله دارد، برای توکیو یک وضعیت اضطراری نظامی را به همراه خواهد داشت.
اما پکن که ادعای حاکمیت بر تایوان را دارد، معتقد است که اظهارات تاکایچی دخالت در امور داخلی این کشور و به منزله تهدید نظامی مستقیم از سوی دشمن سرسخت سابقش تلقی می‌شود - آن هم در سالی که چین هشتادمین سالگرد پایان جنگ جهانی دوم را گرامی می‌دارد.
در روزهای آغازین این اختلاف، روند امور حال‌وهوای "عادی" داشت. در سال‌های پس از جنگ، روابط میان آنها شکننده و همواره همراه با تنش بوده که گه‌گاه شعله‌ور شده است. اغلب این اختلافات بر مسائل ارضی و جهت‌گیری دیپلماتیک متمرکز بوده‌اند.
در سال ۲۰۱۲، اعتراضات شدیدی در چین پیرامون ملی شدن یک مجمع‌الجزایر کوچک توسط ژاپن رخ داد. هنگامی که شینزو آبه، نخست‌وزیر راست‌گرای ژاپن - که تاکایچی از شاگردان برجسته او بود - یک سال بعد از معبد جنگی جنجالی یاسوکونی بازدید کرد، دور جدیدی از تنش‌ها دوباره شعله‌ور شد.
راه خروج پیدا می‌شود؟
تحلیل‌گران معتقدند قدرت و سرعت تشدید تنش‌ها از سوی چین با افزایش قدرت نظامی و اقتصادی این کشور به طور کلی افزایش یافته است؛ تاریخ پرآشوب همسایگان به این معنی است که بی‌اعتمادی‌های اساسی می‌تواند به سرعت زخم‌ها را باز کند -حتی با وجود اینکه ژاپن سرمایه‌گذاری‌های زیادی در چین انجام داده است.
به گفته دیپلمات‌ها، این سوال که آیا این شعله‌ور شدن تنش‌های اخیر، استاندارد جدید و نگران‌کننده‌ای را برای چنین اختلافاتی تعیین خواهد کرد یا خیر، به این بستگی دارد که آیا «راهی برای خروج» از این تنش‌ها در دسترس قرار می‌گیرد یا خیر.
جسارت پکن پس از آتش‌بس تجاری با ترامپ و موازنه قوای منطقه
برای متحدان و شرکای ایالات متحده در آسیا، این اختلاف در لحظه‌ای حساس نه تنها برای روابط چین و اژاپن، بلکه برای موازنه قدرت در منطقه نیز رخ می‌دهد. از نظر اقتصادی، پکن پس از آتش‌بس با ایالات متحده در جنگ تجاری اخیر، احساس اقتدار می‌کند.
از نظر نظامی نیز، چین به طور فزاینده‌ای در حال جسورتر شدن است. در ماه سپتامبر، شی جین پینگ، رئیس‌جمهور چین، در کنار ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه و کیم جونگ اون، رهبر کره شمالی، رژه جدیدترین پهپادها و موشک‌های چین -که برای هشدار به آمریکا در برابر هرگونه مداخله در جنگ احتمالی تایوان طراحی شده‌اند- را به نمایش گذاشت.
به گفته نیل توماس، عضو مرکز تحلیل چین در موسسه سیاست‌گذاری انجمن آسیا، آتش‌بس تجاری « اعتمادبه‌نفس پکن را در این زمینه افزایش را داده که در مدیریت روابط با واشنگتن عملکرد خوبی دارد». به باور او، واداشتن ترامپ به توافق تجاری، «فرصت بیش‌تری به چین برای اعمال فشار بر متحدان و شرکا داده است، چرا که در این شرایط، احتمال کم‌تری وجود دارد که واشنگتن به دفاع از آنها برخیزد».
غافلگیری شی
برخی از تحلیل‌گران معتقدند که واکنش تند چین بیشتر ناشی از این است که شی از اظهارات تاکایچی غافلگیر شد. شی در اواخر اکتبر در جریان مجمع همکاری اقتصادی آسیا و اقیانوسیه در کره‌جنوبی با نخست وزیر جدید ژاپن دیدار کرد و با اشاره صریح به تایوان، خطاب به رهبر ژاپن گفت که دو طرف باید «اطمینان حاصل کنند که روابط با مشکلات تعریف نخواهد شد».
اما یک روز بعد، تاکایچی با نماینده تایوان در مجمع اپک ملاقات کرد -موضوعی که بلافاصله با اعتراض چین مواجه شد. سپس در پارلمان ژاپن گفت حمله احتمالی چین به تایوان می‌تواند به عنوان یک «تهدید وجودی» برای ژاپن تلقی شود و تایوان حق دارد که به صورت نظامی پاسخ دهد. این اظهارات تاکایچی فراتر از مواضع نخست‌وزیران پیشین ژاپن بوده و او تلویحاً اظهار داشت که ژاپن برای دفاع از خود می‌تواند بدون اینکه مورد حمله قرار گیرد، دست به اقدام نظامی بزند.
به گفته بنجامین هو، استادیار برنامه چین در دانشکده مطالعات بین‌الملل اس راجاراتنام سنگاپور، اظهار نظر در مورد تایوان در حوزه اختیارات مشروع ژاپن است، اما چنین اظهاراتی بلافاصله پس از دیدار با شی را می‌توان به راحتی به عنوان یک پیام عمدی تعبیر کرد: «تقریباً مثل این است که به رئیس جمهور شی بی‌احترامی کنید». واکنش انتقام‌جویانه پکن در برابر این موضوع فوری بود. این کشور خواستار عذرخواهی شد و یک گشت گارد ساحلی را روانه جزایر ژاپنی که حاکمیت بر آنها مورد مناقشه پکن است، کرد.
فرصت طلایی پکن
به باور یکی از چهره برجسته نزدیک به دولت ترامپ، شدت تشدید تنش از سوی چین، نشان‌دهنده‌ی یک دستور کار مشخص است: «این موضوع به فرصتی برای منحرف کردن تاکایچی بدل شد. او بی‌ملاحظه سخن گفت و پکن آن را به چشم یک فرصت طلایی دریافت». او افزود: «چین در واقع ریسک بحث علنی و تعیین سیاست در مورد تایوان را برای ژاپن بالا برد. این یک استراتژی بلندمدت از سوی چین است، که پس از خطای تاکتیکی از سوی تاکایچی سریعا فعال شد».
چین هم‌چنین تهدید به ممنوعیت واردات غذاهای دریایی ژاپن کرد و به گردشگران خود هشدار داد که این همسایه‌ی امن و خوشنام برای بازدید بسیار خطرناک است- موضوعی که منجر به لغو هزاران سفر و آسیب به سهام مرتبط با گردشگری در هر دو کشور شد. در پکن، چندین رویداد موسیقی با حضور هنرمندان ژاپنی هم لغو شد.
ضربه به گردشگری در ژاپن هم چنان ادامه دارد. شرکت حمل‌ونقل جویفول سایت‌سِیینگ توکیو که تورهایی از پایتخت به کوه فوجی، کیوتو و دیگر مقاصد گردشگری معروف برگزار می‌کند، گفته از ۱۶ نوامبر، ۶۰ تا ۷۰ لغو تور گروهی داشته است که در مجموع ۲۰۰۰ تا ۲۵۰۰ گردشگر را شامل می‌شود. با توجه به اینکه هیچ چشم‌انداز فوری برای بازگشت مجدد گردشگران چینی وجود ندارد، جویفول سایت‌سِیینگ در حال راه‌اندازی تبلیغات فروش با هدف جبران این ضرر در بازارهای کره جنوبی و تایوان است.
هتل گاماگوری در آیچی، که ۶۰ درصد مشتریان آن در دوره‌های پیک از چین هستند، از ۱۷ نوامبر بین ۲۶۰۰ تا ۳۰۰۰ لغو رزرو را گزارش کرده است. یک زوج اهل تیانجین که در حال گرفتن عکس‌های عروسی در خارج از ایستگاه توکیو بودند، گفته‌اند: «ما اوقات خیلی خوبی را این جا سپری کرده‌ایم، اما احتمالاً نمی‌توانیم عکس‌های زیادی از خودمان را به اشتراک بگذاریم. فضا خیلی سریع تغییر کرده است».
لفاظی‌های آتشین؛ پکن تا کجا پیش می‌رود؟
نگرانی اصلی در مورد این مناقشه این است که چین تا کجا حاضر است اقدامات تلافی‌جویانه را پیش ببرد. لفاظی‌های رسمی پکن آتشین بوده است. یک دیپلمات چینی تاکایچی را تهدید کرده که پکن «گردن کثیفی» را که «ناخوانده وارد می‌شود» قطع خواهد کرد و رسانه‌های دولتی چین هشدار داده‌اند که در صورت مداخله در جنگ تایوان، ژاپن «نابودی خود» را رقم خواهد زد.
ارتش آزادی‌بخش خلق چین روز ویدئویی را در شبکه اجتماعی ایکس با عنوان «همه چیز آماده است...» منتشر کرد که نشان می‌داد دسته‌هایی از شناورهای جنگی در حال عبور از دریا هستند و چتربازانی از هواپیماهای نظامی با پشتیبانی جنگنده‌های جت، بمب‌افکن‌های استراتژیک و موشک‌های دوربرد در حال پرش هستند.
آزمون مهم واشنگتن
در طول این اختلاف، ایالات متحده -به عنوان ، مهم‌ترین متحد ژاپن- تا حد زیادی در حاشیه باقی مانده است. کاخ سفید این وظیفه را به جورج گلس، سفیر آمریکا در توکیو، واگذار کرد تا «تحریم اقتصادی چین» را محکوم کند و به تاکایچی اطلاع دهد که «ما از او حمایت می‌کنیم».
برای متحدان و شرکای ایالات متحده در منطقه، حمایت آمریکا از ژاپن یک آزمون مهم در بحبوحه تنش‌های تجاری است. به گفته بنجامین هو، از دانشکده مطالعات بین‌الملل اس راجاراتنام سنگاپور: «تعرفه‌ها سطح خاصی از نگرانی را در مورد تعهد آمریکا نه تنها به شمال شرقی آسیا، بلکه به کل آسیا ایجاد می‌کنند. این بهترین راه برای تدوین یک استراتژی منسجم در منطقه نیست».
پل نادو، کارشناس روابط بین‌الملل در موسسه ژئواکونومیک توکیو هم معتقدست چین می‌خواهد قدرت این رابطه را بسنجد. به گفته او: «چه از روی خوش‌شانسی باشد و چه عمدی، چین در حال آزمایش این است که چقدر بین ژاپن و ایالات متحده فاصله وجود دارد و به دقت این شکاف را بررسی می‌کند». او خاطرنشان می‌کند که این اختلاف با ارزیابی‌‌های ایالات متحده در مورد استراتژی امنیت ملی و استراتژی دفاع ملی در حال بررسی است. مقامات سراسر منطقه از نزدیک میزان تعهد به آسیا-اقیانوسیه و یا تمرکز بیشتر بر جاهای دیگر را زیر نظر دارند.
∎