خبرگزاری آنا - فاطمه فهیمی، «مسئله تایوان» همواره در کنار تمامیت ارضی، امنیت نظام سیاسی و توسعه، یکی از اساسی‌ترین مؤلفه‌های منافع ملی چین(Core Interests) بوده است. چین همواره از آن به عنوان یک شاخص و خط قرمز غیرقابل چشم‌پوشی در تنظیم روابط خود با دیگران استفاده کرده است. هیچ‌کشوری تا کنون نتوانسته است تایوان را به عنوان یک کشور مستقل به رسمیت بشناسد و در عین حال روابط سازنده‌ای با پکن داشته باشد. نمونه بارز آن بحران سال ۲۰۲۲ میان چین و لیتوانی است؛ زمانی که افتتاح دفتر نمایندگی تایوان با نام «تایوان» در ویلنیوس، پکن را به کاهش سطح روابط دیپلماتیک، اعمال فشارهای اقتصادی و تهدید شرکت‌های چندملیتی اروپایی برای قطع همکاری با لیتوانی یا حذف قطعات تولیدی آن از زنجیره تأمین خود واداشت.
روابط چین و ژاپن نیز پس از پایان اشغال تایوان توسط ژاپن، و حتی پس از شناسایی جمهوری خلق چین از سوی توکیو به عنوان تنها دولت قانونی چین در سال ۱۹۷۲، همواره تحت تأثیر مسئله تایوان پرتنش بوده است. ژاپن سیاست «ابهام استراتژیک» را در قبال تایوان برگزیده است: در بیانیه مشترک با چین، توکیو صرفاً «درک» خود را از این موضع پکن اعلام کرده که تایوان بخش جدایی‌ناپذیر قلمرو چین است، بدون آنکه حاکمیت چین بر تایوان را صریحاً تأیید کند. با این حال، تعاملات غیررسمی میان ژاپن و تایوان در دهه‌های گذشته—از سفر معاون نخست‌وزیر تایوان به هیروشیما در ۱۹۹۴ تا سخنان شینزو آبه در سال ۲۰۲۱ مبنی بر اینکه «بحران تایوان بحرانی برای ژاپن و اتحاد ژاپن و آمریکا است». همواره موجب اعتراضات تند دیپلماتیک پکن شده است.
تغییر لحن چین در برابر اظهارات جدید توکیو
با وجود این اعتراضات، چین معمولاً در حوزه عملیاتی از واکنش‌های سخت به اظهار نظر دیگران پرهیز می‌کرد؛ حتی زمانی که ترامپ در ۲۰۱۹ چین را «دشمن» خواند، یا بایدن در ۲۰۲۳ شی جین‌پینگ را «دیکتاتور» نامید، پکن واکنش خود را عمدتاً به سطح لفظی محدود کرد. اما اظهارات اخیر نخست‌وزیر ژاپن موجب واکنشی کم‌سابقه و چندلایه از سوی چین شده است.
در ۷ نوامبر، سانائه تاکایچی، نخست‌وزیر ژاپن، در جلسه کمیته بودجه مجلس نمایندگان اعلام کرد که حمله چین به تایوان می‌تواند «وضعیتی تهدیدکننده برای بقا»ی ژاپن ایجاد کند و ممکن است به مداخله نظامی ژاپن بینجامد. این موضع‌گیری موجی از اعتراضات شدید مقامات و رسانه‌های چینی را به دنبال داشت. وزارت خارجه چین از ژاپن خواست فوراً این اظهارات «نادرست و تحریک‌آمیز» را که مداخله در امور داخلی چین تلقی می‌شود، پس بگیرد و هشدار داد که «بازی با آتش در موضوع تایوان، دامن کسانی را که با آن بازی می‌کنند، خواهد گرفت».
با وجود این فشار، دولت ژاپن نه‌تنها عقب‌نشینی نکرد، بلکه سخنگوی ارشد کابینه تأکید کرد موضع توکیو نسبت به تایوان تغییر نکرده است. تاکایچی نیز از پس‌گرفتن اظهارات خود امتناع کرد و بیان داشت که سخنانش کاملاً با مواضع رسمی امنیتی ژاپن سازگار است و تنها پذیرفت که هنگام بحث در مورد سناریوهای امنیتی در آینده احتیاط خواهد کرد. این مقاومت ژاپن، واکنش‌های عملی گسترده‌ای از سوی پکن را در پی داشت.
ضربه چین به گردشگری ژاپن
وزارت خارجه چین توصیه‌ای کم‌سابقه برای «اجتناب از سفر» به ژاپن صادر کرد؛ سطحی از هشدار که معمولاً تنها در شرایط بحران شدید استفاده می‌شود. متعاقب آن، شرکت‌های بزرگ هواپیمایی چین امکان استرداد کامل بلیت‌های مسیرهای منتهی به ژاپن را فراهم کردند و برآورد می‌شود حدود ۵۰۰ هزار بلیت لغو شده باشد. این وضعیت ضربه قابل‌توجهی به گردشگری ژاپن وارد می‌کند؛ صنعتی که ۷ درصد تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل داده و چینی‌ها حدود ۲۴ درصد گردشگران ورودی در سال ۲۰۲۴ و نزدیک به ۳۰ درصد در سال ۲۰۲۵ را تشکیل می‌دادند. در واکنش به این خبر سهام شرکت‌های مرتبط با گردشگری ژاپن رشد نزولی را تجربه کردند. ادامه این روند می‌تواند بیش از ۱۴ میلیارد دلار خسارت سالانه برای اقتصاد ژاپن ایجاد کند.
در تلاش برای کاهش تنش، ماساکی کانای، مقام ارشد وزارت خارجه ژاپن، به پکن سفر کرد؛ اما این سفر نتوانست خشم چین را فرو بنشاند. پکن علاوه بر تشدید محدودیت‌های فرهنگی، رسانه‌ای و علمی—از لغو نمایش فیلم‌های ژاپنی گرفته تا تعلیق نشست‌های مشترک دانشگاهی و رویدادهای دوستی—واردات غذاهای دریایی ژاپن را نیز که به تازگی از سر گرفته شده بود، دوباره ممنوع کرد و مذاکرات مربوط به از سرگیری واردات گوشت گاو ژاپن را نیز متوقف ساخت.
همچنین اداره فیلم چین، اکران دو فیلم وارداتی ژاپنی لغو کرد. وزارت خارجه چین نشست سالانه دانشمندان دو کشور که قرار بود روز ۲۲ نوامبر در پکن آغاز شود را لغو کرد، رویداد ترویج دوستی ژاپن و چین (۲۱ نوامبر) که قرار بود در شهر غربی هیروشیما ژاپن برگزار شود نیز لغو شد. علاوه بر آن، چندین رویداد فرهنگی و آکادمیک مشترک دیگر از جمله نشست‌های دانشگاهی، کنسرت‌های هنرمندان ژاپنی، و جلسات دوستانه بین دو کشور نیز لغو شدند.
چرا واکنش چین بی‌سابقه است؟
اگرچه چین همواره نسبت به مسئله تایوان حساس بوده است، اما ترکیب و شدت این اقدامات تنبیهی در قبال اظهارات اخیر نخست‌وزیر ژاپن کم‌سابقه یا حتی بی‌سابقه است. چند عامل در توضیح این واکنش قابل اشاره است. برای نخستین بار، چنین موضعی در سطح نخست‌وزیر و در فضای رسمی پارلمان ژاپن بیان شده است؛ بنابراین از نگاه پکن یک «پیام رسمی دولتی» تلقی می‌شود، نه یک اظهار نظر شخصی یا حزبی. هر چند پیش از این مقامات متعددی در مورد تایوان اظهار نظرهای خلاف نظر چین داشته‌اند اما این اظهار نظر اولین بار است که توسط یک مقام رسمی در زمان مسئولیتش در یک فضای سیاستگذارانه مانند پارلمان گفته شده است و از نظر پکن پیام رسمی تلقی می‌شود.
تاکایچی عملاً اعلام کرده در صورت درگیری آمریکا و چین بر سر تایوان، ژاپن همراه واشنگتن خواهد بود. این سخن نزدیک‌ترین موضع ژاپن به تعهد عملی دفاع از تایوان است و شکافی جدی با سیاست ابهام استراتژیک سنتی این کشور ایجاد می‌کند و او را وارد معامله بازدارندگی تایوان می‌کند.
نقش ترامپ در تشدید شرایط
اظهارات تاکایچی در دوره‌ای بیان شده که ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، در یک سال گذشته آگاهانه سطح «ابهام» نسبت به تعهد آمریکا به دفاع از تایوان را افزایش داده و بارها از پاسخ به سؤال مداخله آمریکا طفره رفته است. در این شرایط اظهارات نخست‌وزیر ژاپن می‌تواند یک سیگنال استراتژیک در پاسخ به خلأ ناشی از کاهش شفافیت بازدارندگی آمریکا باشد.
از سویی موضع ابهام ترامپ در چند ماه گذشته همراه با درخواست صریح پنتاگون از متحدان آمریکا برای تعیین شفاف موضع شان در مورد دفاع از تایوان در صورت استفاده چین از اجبار بوده است. این درخواست در راستای تمایل ترامپ برای پذیرش سهم بیشتر متحدان در پیمان‌های دفاعی بوده است. دیدگاه ترامپ نسبت به متحدان همواره مبتنی بر این فرض بوده است که آن‌ها «سواری مجانی» از آمریکا می‌گیرند. او بارها پرسیده است «چرا باید برای کشورهایی بجنگیم که خودشان هزینه کافی نمی‌دهند؟». فشار آمریکا بر اروپا درباره هزینه‌های دفاعی ناتو یا مشارکت مالی در جنگ اوکراین نمونه‌های روشن این رویکرد است. بنابراین، اظهارات تاکایچی را می‌توان در چارچوب انتظار واشنگتن برای افزایش سهم ژاپن در نظام بازدارندگی منطقه‌ای تفسیر کرد.
بالاخص که این اظهارات چند روز پس سفر وزیر دفاع آمریکا، هگزت، و توافق برای تقویت بازدارندگی مشترک، تاکید بر گسترش حضور دو‌جانبه در منطقه جنوب‌غربی ژاپن—منطقه دریای شرقی چین و تایوان—به عنوان یکی از اولویت‌های اصلی اتحاد با ژاپن، ارتقای فرماندهی نیروهای آمریکا در ژاپن با هدف ارتقا توان بازدارندگی و اطمینان از توان عملیاتی کافی آمریکا و افزایش همکاری‌های دفاعی صنعتی (از جمله تولید مشترک موشک) با ژاپن انجام شده است. در این سفرهمچنین، توکیو به هگزت قول داد که تا پایان سال مالی جاری- یعنی دو سال زودتر از آنچه قبلا متعهد شده بود- سهم بودجه نظامی خود را به ۲ درصد از تولید ناخالص داخلی برساند. این احتمال به نظر می‌رسد که سفر هگزت زمینه را برای چنین اظهار نظرهای صریحی از سمت ژاپن فراهم کرده است.
جمع‌بندی؛ تنشی که فراتر از یک جمله است
در مجموع، واکنش سخت و گسترده چین به اظهارات تاکایچی نه صرفاً پاسخی به یک جمله، بلکه بازتاب‌دهنده تغییرات عمیق‌تر در محیط امنیتی شرق آسیا و رقابت جهانی است. چین اکنون جبهه‌گیری‌ها و فشارهای جهانی علیه خود را پررنگ‌تر می‌بیند و معتقد است آمریکا در تلاش برای ایجاد صف‌آرایی‌های جدید علیه قدرت‌گیری آن است. در واکنش به این شرایط، چین «تیغ تحریمی» خود را نسبت به گذشته تیزتر و فعال‌تر کرده است. هرگونه تغییر در مواضع رسمی متحدان آمریکا—به‌ویژه ژاپن به عنوان مهم‌ترین متحد منطقه‌ای واشنگتن—به عنوان بخشی از روندی گسترده‌تر ارزیابی می‌شود.
چین اظهارات تاکایچی را نه یک خطای لفظی، بلکه نشانه‌ای از حرکت ژاپن به سمت هم‌ترازی امنیتی گسترده‌تر با آمریکا و مشارکت در «بازدارندگی تایوان» تلقی می‌کند. از سوی دیگر، این موضع‌گیری بازتاب‌دهنده تلاش ژاپن برای پرکردن خلأ ناشی از افزایش ابهام ترامپ درباره دفاع از تایوان و پاسخ به فشار آمریکا برای تعیین نقش متحدان در سناریوی درگیری است.
به این ترتیب، تنش اخیر میان چین و ژاپن را می‌توان حلقه‌ای از رقابت ژئوپلیتیکی در حال تشدید دانست؛ رقابتی که در آن «مواضع لفظی» نیز پیامدهای عملی گسترده‌ای می‌یابد و حساسیت بر سر تایوان به سطحی رسیده که حتی اظهارات رسمی محدود می‌تواند زنجیره‌ای از واکنش‌های اقتصادی، دیپلماتیک و امنیتی را به همراه داشته باشد.
انتهای پیام/