علیرضا دقیقی، وکیل پایه یک دادگستری، در یادداشتی که در اختیار انصاف نیوز قرار داده است، نوشت:
آلمان در میان نظام‌های حقوقی معاصر، یکی از سختگیرانه‌ترین الگوها را در ممنوعیت دام‌گستری اتخاذ کرده است. در حقوق کیفری این کشور، هرگونه تحریک واقعی توسط مأموران دولتی برای ارتکاب جرم، تقریباً در همه موارد به بی‌اعتباری تعقیب کیفری می‌انجامد؛ حتی اگر متهم سابقه‌دار باشد، حتی اگر جرم مورد نظر سنگین تلقی شود و حتی اگر متهم آمادگی ارتکاب آن را داشته باشد.
۱. مبنای قانونی و رویه قضایی
ماده ۱۳۶ قانون آیین دادرسی کیفری آلمان (StPO) صریحاً مقرر می‌کند که ضابطان و مأموران مخفی حق ندارند فردی را به ارتکاب جرم ترغیب یا تحریک نمایند. رأی مهم دیوان عالی فدرال آلمان در سال ۱۹۹۱ (BGHSt 37, 55) و ده‌ها رأی بعدی آن یک اصل بنیادین ایجاد کرده‌اند: هرگونه «تحریک مؤثر» از سوی پلیس، نقض جدی حق دادرسی عادلانه است و دادگاه باید تعقیب را به موجب ماده ۲۰۶a StPO متوقف کند.
۲. سه پرسش کلیدی دادگاه‌ها
دادگاه‌های آلمان برای تشخیص دام‌گستری ممنوع، معمولاً سه سؤال را بررسی می‌کنند. پاسخ مثبت به هر یک، برای ابطال تعقیب کافی است:
اول: آیا مأمور نقش فعال و تعیین‌کننده در شکل‌گیری اراده مجرمانه داشته است؟
دوم: آیا بدون مداخله مأمور، احتمال وقوع جرم بسیار ضعیف بوده یا اصولاً رخ نمی‌داده است؟
سوم: آیا مأمور از وضعیت ضعف، اعتیاد، فقر یا رابطه عاطفی متهم سوءاستفاده کرده است؟
تنها استثنای کم‌نظیر آن است که متهم پیشاپیش در جستجوی شریک جرم باشد و مأمور صرفاً به او «پاسخ» دهد (reactive Provokation). حتی در این حالت نیز دادگاه‌ها سختگیرانه رفتار می‌کنند.
۳. نمونه‌هایی از آراء مشهور
۲۰۱۰ – مواد مخدر: پیشنهاد خرید ۱۰ کیلو کوکائین با قیمت غیرمتعارف توسط مأمور مخفی. دادگاه اراده مجرمانه جدید را ساخته‌شده توسط مأمور دانست و متهم تبرئه شد.
۲۰۱۵ – تروریسم: مأمور اداره حفاظت از قانون اساسی به یک جوان سلفی پیشنهاد عملیات برای داعش داد و مواد منفجره تقلبی در اختیارش گذاشت. دادگاه اعلام کرد بدون این تحریک، متهم هرگز وارد مرحله اجرای جرم نمی‌شد.
۲۰۲۲ – فساد: مأمور مخفی به مقام دولتی بدون سابقه، پیشنهاد ۵۰ هزار یورو رشوه داد. دادگاه این وضعیت را «خلق جرم از صفر» ارزیابی کرد و ادله را بی‌اعتبار دانست.
۴. ریشه‌های تاریخی و فلسفی این سختگیری
نخست، تجربه تلخ دوران ناسیونال‌سوسیالیسم و سپس اشتازی در آلمان شرقی است که از دام‌گستری به‌عنوان ابزار سرکوب سیاسی استفاده می‌کردند. دوم، اصل دولت حقوقی (Rechtsstaat) که به دولت فقط حق واکنش می‌دهد، نه حق ایجاد جرم. سوم، ماده ۱ قانون اساسی آلمان که کرامت انسانی را مطلق و غیرقابل تعرض می‌شمارد و تحریک انسان به ارتکاب گناه را تحقیر این کرامت تلقی می‌کند.
۵. پیامدهای عملی در آلمان امروز
پلیس آلمان در حوزه‌های مواد مخدر، تروریسم و فساد از مأموران مخفی، خریدهای کنترل‌شده و عملیات پوششی بهره می‌گیرد، اما به‌ندرت نقش آغازگر را می‌پذیرد؛ مأموران فقط «پاسخ‌دهنده» هستند.
کوچک‌ترین شبهه درباره تحریک، معمولاً با درخواست وکیل متهم برای توقف تعقیب به دلیل نقض دادرسی عادلانه همراه می‌شود؛ در بیش از ۹۰ درصد موارد نیز موفقیت‌آمیز است. همین امر سبب شده پلیس، در صورت احتمال شائبه دام‌گستری، از ادامه عملیات صرف‌نظر کند.
حتی «دام‌گستری خصوصی» هم ممنوع است!
در آلمان نه‌تنها پلیس، بلکه هیچ شخص خصوصی یا شرکتی هم حق ندارد کسی را عمداً به جرم تحریک کند تا بعد او را لو بدهد یا اخاذی کند. ماده ۱۲۷ قانون کیفری آلمان (StGB) می‌گوید: «کسی که دیگری را به ارتکاب جرم تحریک کند تا بتواند او را تعقیب کیفری کند یا به او ضرر بزند»، خودش تا ۵ سال حبس محکوم می‌شود! یعنی اگر یک شرکت امنیتی یا روزنامه‌نگار مخفیانه کسی را وسوسه کند تا رشوه بگیرد و بعد فیلمش را پخش کند، خودش مجرم است.
آلمان در اروپا تنها نیست
کشورهای دیگری هم تقریباً همین‌قدر سخت‌گیرند یا سخت‌گیرتر:
در اتریش، همانند آلمانی‌ها عمل کردند و در سوئیس، دام‌گستری تقریباً همیشه منجر به تبرئه می‌شود. اما در هلند، از سال ۲۰۰۰ به بعد به سمت ممنوعیت نزدیک‌تر شده‌اند و در کشورهای اسکاندیناوی (سوئد، نروژ، دانمارک)، عملاً مطلقا ممنوع است.
در مقابل، کشورهای جنوب اروپا (ایتالیا، اسپانیا، پرتغال) و اروپای شرقی سابق، خیلی آزادتر عمل می‌کنند.
یک استثنای واقعی (ولی خیلی خیلی نادر)
تنها موردی که دادگاه‌های آلمان گاهی چشم‌پوشی می‌کنند، وقتی است که پلیس فقط «تظاهر به همکاری» می‌کند، اما هیچ پیشنهاد مالی، تخفیف یا فشار روانی وارد نمی‌کند. مثلاً متهم خودش می‌گوید: «من ۱۰۰ کیلو هرویین دارم، خریدار داری؟» و مأمور مخفی فقط می‌گوید: «آره، بگو کجا». حتی در این حالت هم اگر مأمور یک کلمه بیشتر بگوید (مثلاً «قیمت رو پایین‌تر بیار» یا «زود باش تحویل بده»)، پرونده می‌پَرد!
مقایسه یک جمله‌ای با آمریکا
* آمریکا: «اگر قبلاً دلت می‌خواست جرم بکنی، حالا که ما وسوسه‌ات کردیم اشکالی ندارد.»
* آلمان: «دولت حق ندارد حتی یک درصد هم به وسوسه تو کمک کند، ختم کلام.»
به همین خاطر است که خیلی از عملیات مشترک پلیس آلمان و FBI در خاک اروپا به هم می‌خورد؛ چون FBI عادت دارد دام بگذارد، اما پلیس آلمان (BKA) می‌گوید: «ما نمی‌توانیم در این عملیات شرکت کنیم، غیرقانونی است.»
در نتیجه، دام‌گستری در آلمان نه‌فقط محدود، بلکه تقریباً به‌طور کامل ممنوع است و به یکی از مؤثرترین دفاعیات متهمان تبدیل شده است. برخلاف ایالات متحده، در آلمان — حتی اگر متهم پیشاپیش آمادگی ارتکاب جرم را داشته باشد — دولت حق وسوسه یا تحریک او را ندارد.
انتهای پیام