جمعیت سالمندان در بسیاری از کشور‌ها رو به افزایش است؛ این یعنی بخش بزرگی از جامعه ممکن است در سن بازنشستگی باشند، ولی هم تمایل داشته باشند فعال بمانند و هم می‌توانند تجربه، دانش و مهارت خود را در اختیار جامعه بگذارند.

صرف «بازنشستگی کامل» نه تنها ممکن است برای سالمندان از نظر مالی کافی نباشد، بلکه منجر به «بی‌کاری، انزوا، کاهش احساس مفید بودن و افت سلامت جسمی یا روانی» شود. بنابراین، شغل یا فعالیت مناسب در سن بالا می‌تواند به ارتقای کیفیت زندگی سالمندان کمک کند.

در عین حال، برای جوامعی که با پیری جمعیت مواجه هستند، استفاده از نیروی سالمند با تجربه و دانش می‌تواند یکی از راهکار‌ها برای مقابله با کمبود نیروی کار باشد.

دو کشور دو تجربه

 اشتغال، بازنشستگی منعطف و نقش فعال سالمندان

به گزارش (financialcontent) بر اساس یک نظرسنجی تازه، بیش از ۸۰٪ سالمندان در ژاپن تمایل دارند پس از بازنشستگی نیز کار کنند؛ و تقریباً ۴۳.۶٪ آنها همچنان مشغول کار هستند. دلیل اصلی ادامه کار «دریافت درآمد» ذکر شده است، اما انگیزه‌های غیر‌مالی مثل «سلامت جسمی، جلوگیری از پیری»، «احساس مفید بودن» و «استفاده از مهارت/تجربه» نیز مطرح شده‌اند.

به گزارش (jeed) در ژاپن نهاد‌هایی عمومی وجود دارند که مخصوص اشتغال سالمندان‌اند؛ مثلاً Japan Organization for Employment of the Elderly, Persons with Disabilities and Job Seekers (JEED) که با همکاری دولت برای تسهیل اشتغال افراد مسن تا سن ۷۰ سال تلاش می‌کند و به کارفرمایان برای جذب نیروی سالمند یارانه یا مشاوره ارائه می‌دهد.

به گزارش (nih)مشاغلی که سالمندان ژاپنی انتخاب می‌کنند معمولاً سبک‌تر و با فشار کمتر هستند؛ یا شغل‌هایی که نیاز به تجربه یا مهارت زندگی دارند؛ و برخی حتی کار‌های پاره‌وقت، داوطلبانه یا کم‌دستمزد برای حفظ نشاط و ارتباط اجتماعی؛ نه صرفاً برای درآمد بالا.

به طور خلاصه در ژاپن روند به سوی «بازنشستگی انعطاف‌پذیر + اشتغال تا سن بالا + ارتقای کیفیت زندگی سالمندان» است.

سیاست‌های جدید برای تشویق کار بعد از بازنشستگی

به گزارش (ft) اخیراً دولت آلمان تصمیم گرفته است کسانی که به سن بازنشستگی رسیده‌اند (در آلمان معمولاً بعد از ۶۷ سالگی) بتوانند تا «ماهانه تا ۲٬۰۰۰ یورو» درآمد اضافه بر حقوق بازنشستگی‌شان داشته باشند بدون مالیات. هدف: تشویق بازنشستگان به ادامه کار برای کاهش کمبود نیروی کار و حفظ تخصص و تجربه آنان در اقتصاد.

این سیاست نشان‌دهنده یک دیدگاه مهم است «بازنشستگی کامل» دیگر تنها مسیر نیست؛ بلکه «کار منعطف یا پاره‌وقت بعد از سن بازنشستگی» به عنوان گزینه‌ای مشروع و حتی تشویق‌شده پذیرفته می‌شود. این تغییر می‌تواند الگوی خوبی برای کشور‌هایی با جمعیت رو به سالمندی باشد.

نتیجه این سیاست بالقوه فرصت برای سالمندانی که تمایل یا نیاز مالی دارند تا ادامه دهند، همچنین حفظ تجربه و دانش حرفه‌ای در بسیاری از بخش‌ها (به خصوص صنایعی که با کمبود نیروی کار مواجه‌اند).

فعالیت‌هایی که سالمندان می‌توانند انتخاب کنند

بر اساس تجربه جهانی مطالعات در کشور‌های مختلف گزارش‌ها، سالمندان می‌توانند شغل یا فعالیت‌هایی با ویژگی‌های زیر داشته باشند:

در بسیاری از کشورها، سالمندان پس از بازنشستگی به سراغ کار‌های سبک و پاره‌وقت می‌روند تا هم فعال بمانند و هم از نظر روحی و مالی وضعیت بهتری پیدا کنند. آنها معمولاً در فروشگاه‌ها، خدمات خرده‌فروشی، کار‌های دفتری ساده، یا در نقش‌های نظارتی و راهنمایی مشغول می‌شوند و از این طریق بدون تحمل فشار زیاد، همچنان در بازار کار حضور پیدا می‌کنند.

گروهی دیگر از سالمندان ترجیح می‌دهند از تجربه و مهارت‌های حرفه‌ای گذشته بهره بگیرند و در قالب مشاوره، هدایت، آموزش یا مدیریت دانش فعالیت کنند تا توان تخصصی خود را در سطح محدودتر، اما مؤثر ادامه دهند و در برابر جامعه همچنان نقش‌آفرینی کنند.

در بسیاری کشورها، با افزایش جمعیت سالمند، فرصت‌های زیادی در بخش مراقبت و خدمات اجتماعی ایجاد شده است و سالمندان سالم‌تر و باتجربه‌تر به‌عنوان همراه، مراقب، مشاور یا نیروی خدمات خانگی وارد این حوزه می‌شوند و به بهبود کیفیت زندگی هم‌نسلان خود کمک می‌کنند.

علاوه بر این، برخی سالمندان ترجیح می‌دهند به سمت فعالیت‌های اجتماعی یا داوطلبانه بروند و در مراکز محلی، انجمن‌ها، خیریه‌ها یا برنامه‌های آموزشی نقش مربی، همراه یا راهنما را بر عهده بگیرند و از طریق مشارکت اجتماعی، حس معنا و ارتباط خود را تقویت کنند.

در سطح سیاستگذاری نیز بسیاری از دولت‌ها امکان کار منعطف را فراهم کرده‌اند و شرایطی، چون ساعات کاری کوتاه‌تر، امکان کار نیمه‌وقت یا فعالیت در محیط‌های نزدیک به خانه را ایجاد کرده‌اند تا سالمندان بدون فشار اضافی در اقتصاد مشارکت داشته باشند و توان کاری خود را حفظ کنند.

پیامد‌ها و شرایط موفقیت

سالمندان باید سلامت جسمی و روانی نسبی داشته باشند تا بتوانند با شرایط کار سازگار شوند. فشار زیاد یا کار سنگین برای همه مناسب نیست.

شغل انتخابی باید با تجربه و توانایی‌شان همخوانی داشته باشد؛ یعنی کاری باشد که بتوانند با دانش، تجربه یا مهارتشان ادامه دهند، نه کاری کاملاً فیزیکی یا دشوار.

انعطاف در ساعات و نوع اشتغال  پاره‌وقت یا با ساعت‌های کمتر مهم است تا سالمند احساس فشار نکند و کیفیت زندگی‌اش حفظ شود.

احترام اجتماعی و دیدگاه مثبت جامعه نسبت به «کار بعد از بازنشستگی»؛ یعنی سالمندان نه به‌عنوان بار اجتماعی بلکه به‌عنوان اعضای فعال و مفید دیده شوند.

در سطح سیاستگذاری دولت و کارفرمایان باید شرایط، تشویق‌ها و ساختار‌هایی فراهم کنند مثل معافیت مالیاتی، تسهیلات برای استخدام سالمندان، آموزش و مهارت‌آموزی مجدد، حمایت از کار منعطف.

چرا «شغل مجدد برای سالمندان» یک راهکار استراتژیک است

تجربه کشور‌هایی مانند ژاپن و آلمان نشان می‌دهد که دوران سالمندی لزوماً نباید با بازنشستگی کامل و قطع ارتباط با بازار کار همراه باشد. برعکس، بسیاری از سالمندان تمایل دارند فعال بمانند  چه برای کسب درآمد، چه برای حفظ سلامت، احساس مفید بودن و ادامه نقش اجتماعی.

برای کشور‌هایی که با «پیر شدن جمعیت» مواجه‌اند، استفاده از پتانسیل سالمندان با شرایط مناسب می‌تواند بخشی از راهکار برای مواجهه با کمبود نیروی کار، فشار بر سیستم تأمین اجتماعی، و کاهش تنهایی و انزوا در سالمندان باشد.