به گزارش خبرگزاری آنا؛ قابل انکار نیست که امروزه ورود هوش مصنوعی، کلان‌داده‌ها و شبکه‌های اجتماعی به عرصه‌های مختلف، فرصت‌های تازه‌ای برای پیشرفت جوامع ایجاد کرده است، اما همزمان تهدیدات نوینی نیز پیش روی ما قرار دارد. نبود آموزش کافی و فقدان صلاحیت دیجیتال در میان کارکنان و شهروندان، زمینه‌ساز آسیب‌پذیری گسترده در برابر حملات سایبری و سوءاستفاده‌های اطلاعاتی شده است. این شرایط نشان می‌دهد که دیگر برای انجام فعالیت‌های کاری و روزمره نمی‌توان فقط به مهارت‌های ابتدایی رایانه‌ای بسنده کرد.

بنابراین اکنون نیاز به یک چارچوب ملی برای توانمندسازی نیروی انسانی در حوزه دیجیتال بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود. تجربه‌های مختلف در سازمان‌ها و نهاد‌های دولتی و خصوصی نشان می‌دهد که حتی افراد دقیق و مسئولیت‌پذیر نیز در برابر حملات پیچیده سایبری آسیب‌پذیر هستند.

این آسیب‌پذیری ناشی از ضعف فردی نیست، بلکه نتیجه نبود آموزش‌های تخصصی و صلاحیت‌های لازم در مواجهه با تهدیدات نوین است. ایجاد گواهینامه صلاحیت دیجیتال می‌تواند به‌عنوان یک سپر دفاعی ملی عمل کند و سطح آمادگی کشور را در برابر بحران‌های سایبری ارتقا دهد.

گسترش فضای مجازی و وابستگی روزافزون به خدمات آنلاین، اهمیت صلاحیت دیجیتال را به یک ضرورت ملی تبدیل کرده است. شهروندان و کارکنان باید فراتر از توانایی استفاده از ابزار‌های ساده دیجیتال، به مهارت‌های انتقادی، اخلاقی و امنیتی مجهز شوند. 

توانایی‌های مورد اشاره از بروز خسارت‌های مالی و اطلاعاتی جلوگیری می‌کنند واعتماد عمومی به زیرساخت‌های دیجیتال کشور را نیز افزایش می‌دهند. آینده‌ای امن و پایدار در گرو سرمایه‌گذاری بر آموزش و تربیت نیروی انسانی برای عصر دیجیتال است. در همین خصوص گفت‌وگویی تفصیلی با سیّدجواد شیخ‌الاسلامی، پژوهشگر و کارشناس فضای مجازی داشته‌ایم که شرح آن را در ادامه می‌خوانید.

وی با ذکر مثالی توضیح خود برای تبیین ایدۀ طراحی و اجرای گواهینامۀ صلاحیت دیجیتال را برای خبرنگار فناوری آناتک شروع کرد و گفت: تصور کنید علی، به عنوان یک مدیر میانی بااخلاق و مسئولیت‌پذیر، بیست سال در یک سازمان دولتی خدمت کرده بود. روزی ایمیلی رسمی با سربرگ وزارتخانه دریافت کرد که در آن خواسته شده بود اطلاعات حساب بانکی سازمان فوراً ارسال شود. علی تحت تأثیر فضای رسمی و کلمه «فوری»، بدون بررسی بیشتر اطلاعات را ارسال کرد. فقط دو ساعت بعد، حساب سازمان خالی شد. او نه بی‌دقت بود و نه خیانتکار؛ بلکه قربانی یک حمله فیشینگ هدفمند شد. این ماجرا نشانه‌ای از بحران ملی در فقدان صلاحیت دیجیتال است.

وی در ادامه افزود: ما در دوره‌ای زندگی می‌کنیم که فناوری با سرعتی بی‌سابقه همه عرصه‌ها را دگرگون کرده است. هوش مصنوعی شیوه تفکر را تغییر داده، کلان‌داده‌ها تصمیم‌گیری‌ها را هدایت می‌کنند و فضای مجازی به بستر اصلی تعاملات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی بدل شده است. با این حال، آموزش نیروی انسانی برای این جهان جدید اغلب در حد سواد دیجیتال پایه متوقف مانده است.

او در ادامه توضیح داد: سواد دیجیتال مجموعه‌ای از دانش‌ها و مهارت‌های پایه است؛ مانند توانایی ارسال ایمیل یا استفاده از نرم‌افزار اداری. اما صلاحیت دیجیتال توانایی استفاده ایمن، انتقادی، خلاقانه و مسئولانه از فناوری برای اهداف مشخص است. فرد دارای صلاحیت دیجیتال می‌تواند اخبار جعلی را تشخیص دهد، از حریم خصوصی محافظت کند و از هوش مصنوعی برای افزایش بهره‌وری بهره گیرد.

این پژوهشگر فضای مجازی تأکید کرد: یک شهروند یا کارمند دارای صلاحیت دیجیتال نه تنها می‌داند چگونه ابزار را به کار گیرد، بلکه درک می‌کند چرا، چه زمانی و با چه پیامدهای اخلاقی و امنیتی باید این کار را انجام دهد.

پایان دوران ICDL؛ آغاز عصر صلاحیت دیجیتال

شیخ‌الاسلامی در ادامه بیان کرد: برای سال‌ها، گواهینامه بین‌المللی کاربری رایانه (ICDL) معیار استاندارد مهارت‌های دیجیتال بود، اما جهان امروز از آن فاصله گرفته است. ICDL عصر ابزار بود، در حالی که اکنون در عصر هوشمندسازی زندگی می‌کنیم. ICDL مهارت‌های ایستا را آموزش می‌داد، اما فضای دیجیتال امروز پویا و پر از تهدیدات نوظهور است.

وی افزود: ICDL فرد را برای انجام کار آماده می‌کرد، اما صلاحیت دیجیتال فرد را برای تصمیم‌گیری در محیط پیچیده توانمند می‌سازد. داستان علی نمونه بارز این شکاف است؛ او احتمالاً ICDL داشت و می‌دانست چگونه ایمیل بزند، اما فاقد توانایی تشخیص ایمیل مخرب بود.

این کارشناس فضای مجازی ادامه داد: گواهینامه صلاحیت دیجیتال باید توانایی عملی افراد را در حوزه‌های کلیدی بسنجد؛ از جمله سواد اطلاعاتی و رسانه‌ای، امنیت سایبری و حریم خصوصی، ارتباطات و همکاری دیجیتال، خلق محتوا و نوآوری دیجیتال و همچنین سلامت دیجیتال. این گواهینامه نباید صرفاً تئوری باشد، بلکه باید توانایی عملی فرد را در موقعیت‌های واقعی آزمایش کند.

اجزای گواهینامه؛ از امنیت تا نوآوری

به گفته شیخ‌الاسلامی، این گواهینامه شامل توانایی ارزیابی منابع اطلاعاتی، تشخیص اخبار جعلی، مدیریت گذرواژه‌های قوی، شناسایی تهدیدات رایج، رعایت اخلاق ارتباطی در محیط‌های دیجیتال، خلق محتوای مسئولانه و مدیریت زمان در فضای دیجیتال خواهد بود.

او افزود: اجرای این گواهینامه نیازمند نقشه راه ملی است. نخست باید کارگروه ملی با حضور وزارتخانه‌ها و متخصصان تشکیل شود. سپس سطوح مختلف صلاحیت دیجیتال طراحی گردد؛ سطح پایه برای همه شهروندان و سطح پیشرفته برای مشاغل خاص.

شیخ‌الاسلامی در ادامه بیان کرد: ارزیابی باید عملی‌محور باشد و شامل شبیه‌سازی موقعیت‌های واقعی مانند حمله فیشینگ یا تحلیل خبر مشکوک باشد. همچنین الزام‌آور کردن تدریجی این گواهینامه ضروری است؛ ابتدا برای جذب نیروهای جدید در دستگاه‌های دولتی و سپس برای آموزش نیروهای موجود.

او تأکید کرد: این گواهینامه باید به‌صورت مرحله‌ای و با الزام قانونی در دستگاه‌های دولتی و شرکت‌های بزرگ اجرا شود.

فواید ملی و ضرورت اجتناب‌ناپذیر

این پژوهشگر فضای مجازی خاطرنشان کرد: این گواهینامه فواید ملی فراوانی دارد؛ از افزایش تاب‌آوری سایبری و ارتقای بهره‌وری تا کاهش جرائم اینترنتی و ایجاد اعتماد در فضای کسب‌وکار دیجیتال. همچنین سرمایه انسانی کشور با آموزش مهارت‌های حیاتی برای اقتصاد آینده حفظ خواهد شد.

وی تأکید کرد: داستان علی یک هشدار جدی است. ادامه دادن با مدل‌های قدیمی مانند ICDL همانند تلاش برای عبور از اقیانوس مواج فناوری با قایق پارویی است. گواهینامه صلاحیت دیجیتال یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر برای بقا و رقابت در جهان جدید است.

شیخ‌الاسلامی در خاتمه گفت: این سرمایه‌گذاری، سرمایه‌گذاری بر امنیت، توسعه و آینده کشور محسوب می‌شود و باید پیش از وقوع بحران بعدی، نیروی انسانی ایران برای عصر دیجیتال آماده گردد.