به گزارش جماران به نقل از مجله پزشکی طفره‌های ژنتیکی که فرایند تا شدن پروتئین‌ها را مختل می‌کنند، موجب نوعی بیماری‌های موسوم به «اختلالات بدشکل‌سازی پروتئین» می‌شوند که پروتئین‌های غشایی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند. در میان این پروتئین‌ها، گیرنده‌های متصل به پروتئین G بیش از همه در معرض تاخوردگی نادرست قرار دارند.
در بیماران مبتلا به التهاب شبکیهٔ رنگدانه‌ای، جهش‌های ژنتیکی باعث تاخوردگی غیرطبیعی پروتئین رادوپسین در شبکیه می‌شود؛ مسئله‌ای که منجر به مرگ تدریجی سلول‌های شبکیه و در پی آن کاهش بینایی می‌گردد.
رادوپسین که یک پروتئین غشایی است، در سلول‌های میله‌ای شبکیه قرار دارد و نقش اساسی در فرآیند دیدن ایفا می‌کند؛ این پروتئین به نور واکنش نشان می‌دهد و سیگنال‌های نوری را به پیام‌های عصبی تبدیل می‌کند که به مغز فرستاده می‌شوند.
اما جهش‌های ژنتیکی در ژن رادوپسین ممکن است باعث تاخوردگی نادرست پروتئین درون سلول شود، قدرت انتقال مؤثر نور را مختل کند و مشکلات بینایی ایجاد کند.
بیماری‌های مرتبط با جهش در رادوپسین
از مهم‌ترین بیماری‌های مرتبط با جهش‌های رادوپسین، تَنَکّس شبکیهٔ رنگدانه‌ای یا التهاب شبکیهٔ رنگدانه‌ای است که یکی از شایع‌ترین علل نابینایی وراثتی به‌شمار می‌آید.
در این بیماری، جهش‌های ژنتیکی باعث تولید پروتئین‌های رادوپسین ناقص یا ناپایدار می‌شوند که به‌صورت نادرست تا می‌خورند. تجمع این پروتئین‌های معیوب در شبکیه سبب تخریب سلول‌های میله‌ای می‌شود؛ در نتیجه ابتدا دید در شب کاهش می‌یابد، سپس دید محیطی، و در برخی موارد این روند به نابینایی کامل منتهی می‌شود.
اهمیت رابطهٔ رادوپسین و این بیماری در این است که جهش‌های ژنی مستقیماً روی توانایی سلول‌ها برای پردازش نور اثر می‌گذارند. این شناخت عمیق از سازوکار بیماری، به توسعهٔ راهبردهای درمانی جدید برای افزایش پایداری رادوپسین یا بهبود عملکرد نسخهٔ معیوب آن کمک می‌کند.
محدودیت‌های درمان‌های فعلی
درمان‌های تجربی موجود عمدتاً بر اساس ترکیبات رتینوئیدی (مشتقات صنعتی ویتامین A) هستند که تلاش می‌کنند تا تاخوردگی پروتئین‌هایی مانند رادوپسین را بهبود دهند. اما این ترکیبات با چالش‌های جدی روبه‌رو هستند:
حساسیت به نور: ترکیبات رتینوئیدی در معرض نور تجزیه می‌شوند.
واکنش‌پذیری شیمیایی بالا: ممکن است با دیگر مولکول‌ها واکنش دهند و مواد نامطلوب یا بی‌اثر تولید کنند.
پایداری کم: خیلی سریع در بدن تجزیه می‌شوند و کاربرد طولانی‌مدت را دشوار می‌کنند.
عوارض جانبی: از جمله تحریک پوست، خشکی و حساسیت شدید به نور.
به همین دلیل، نیاز مبرمی به درمان‌های غیر رتینوئیدی وجود دارد که هم مؤثرتر باشند و هم عوارض و واکنش‌پذیری کمتری داشته باشند.
یافته‌های جدید: دو ترکیب امیدوارکننده
در مطالعه‌ای که در مجلهٔ PLOS Biology منتشر شد، پژوهشگران از غربالگری مجازی برای یافتن مولکول‌هایی استفاده کردند که بتوانند به رادوپسین متصل شوند، ساختار آن را تثبیت کنند و تاخوردگی آن را بهبود بخشند.
نتایج مطالعه:
دو ترکیب غیر رتینوئیدی شناسایی شد که قابلیت عبور از سد خونی–مغزی و سد شبکیه را دارند.
آزمایش‌های آزمایشگاهی نشان دادند که این ترکیبات توانستند بیان رادوپسین را روی سطح سلول در ۳۶ مورد از ۱۲۳ جهش مختلف این بیماری، از جمله شایع‌ترین نوع آن، بهبود دهند.
این ترکیبات در موش‌های مبتلا به بیماری، از انحطاط سلول‌های شبکیه جلوگیری کردند.
یکی از دو ترکیب، موجب بهبود سلامت و عملکرد کلی شبکیه و افزایش طول عمر سلول‌های گیرندهٔ نوری شد.
پژوهشگران با وجود این نتایج امیدوارکننده، تأکید کردند که پیش از آزمایش این ترکیبات روی انسان، مطالعات بیشتری مورد نیاز است.
جمع‌بندی
این مطالعه تأیید می‌کند که جهش‌های ژن رادوپسین علت اصلی التهاب شبکیهٔ رنگدانه‌ای هستند؛ بیماری‌ای تدریجی که به از دست رفتن بینایی می‌انجامد و در حال حاضر درمان قطعی ندارد.
این پژوهش گامی مهم به سوی توسعهٔ درمانی نوین است که بتواند از نابینایی بیماران جلوگیری کند و امید تازه‌ای برای درمان کامل بیماری‌های شبکیه ایجاد نماید.