خبرگزاری بین المللی اهل بیت(ع)_ابنا: در زندگی انسان، پس از خانواده، یکی از مهم‌ترین عوامل شکل‌دهنده شخصیت، هویت و مسیر آینده، دوستان و همنشینان هستند. این حقیقت بنیادین در آموزه‌های اسلامی، به ویژه در کلام ائمه اطهار (ع) و در رأس آن‌ها امیرالمؤمنین علی (ع)، جایگاه ویژه‌ای دارد. حدیث گهربار "الصّاحِبُ کَالرُّقْعَةِ فِی الثَّوبِ فَاتَّخِذْهُ مُشاکِلاً."(1) (همنشین و دوست، همانند وصله در لباس است، پس آن را همشکل برگزین.)، با استعاره‌ای گویا، عمق تأثیر دوست بر انسان و لزوم دقت در انتخاب او را یادآوری می‌کند.
تبیین حدیث شریف امیر المومنین(ع):
استعاره "وصله در لباس" بسیار هوشمندانه و دقیق است. لباس، پوشش و نمادی از شخصیت و هویت ظاهری هر فرد است. وصله‌ای که به لباس اضافه می‌شود، بلافاصله خود را نشان می‌دهد. اگر وصله "همشکل" نباشد، نه تنها زیبایی لباس را بر هم می‌زند، بلکه ممکن است آن را وصله‌ای ناهنجار یا حتی مضحک جلوه دهد. این وصله می‌تواند کیفیت کلی لباس را نیز تحت تأثیر قرار دهد؛ وصله‌ای نامرغوب می‌تواند لباس را پاره‌تر کند یا به زودی خود از بین برود.
در مورد دوست و همنشین نیز همینطور است. دوست، وصله‌ای بر شخصیت و زندگی انسان است. او می‌تواند شخصیت ما را تکمیل کند، به آن زیبایی ببخشد یا آن را دچار ناهنجاری و ضعف کند. اگر دوست "همشکل" و "متناسب" با ارزش‌ها، اهداف و باورهای ما نباشد، می‌تواند:
هویت ما را مخدوش کند: با همنشینی با افراد نامناسب، ممکن است ارزش‌ها و اخلاقیات ما کم‌رنگ شوند.
ما را به انحراف بکشاند: تأثیرات منفی اخلاقی، فکری و رفتاری دوست بد، می‌تواند انسان را از مسیر حق و صلاح منحرف کند.
آرامش ما را سلب کند: دوست بد، به جای آرامش، برای انسان رنج و اضطراب به ارمغان می‌آورد.
آبروی ما را ببرد: انسان را با دوستانش می‌شناسند؛ دوست نامناسب می‌تواند به آبروی فرد لطمه بزند.
بنابراین، انتخاب دوست "همشکل" یعنی دوستی که از نظر فکری، اخلاقی، ایمانی و ارزشی با ما سنخیت داشته باشد. دوستی که نه تنها ما را به بیراهه نکشاند، بلکه در مسیر رشد و تعالی یاری‌گر ما باشد.
"هزار دوست کم است و یک دشمن بسیار": تأکید بر اهمیت دوستان خوب
این ضرب‌المثل رایج، به درستی بر ارزش بی‌بدیل دوستان واقعی و تأثیر مخرب حتی یک دشمن تأکید می‌کند. دوستان می‌توانند در شادی‌ها و غم‌ها کنار ما باشند، پشتیبان ما در سختی‌ها باشند و مسیر زندگی را برایمان هموارتر سازند. در مقابل، حتی یک دشمن می‌تواند آرامش زندگی را بر هم زند، توطئه کند، و انرژی زیادی از انسان بگیرد. از این رو، امام علی (ع) با توصیه به انتخاب دوست همشکل، ما را به سوی دوستانی هدایت می‌کنند که نه تنها دشمن ما نیستند، بلکه خیرخواه و یاور ما خواهند بود.
مبانی قرآنی انتخاب دوست
قرآن کریم در آیات متعددی به اهمیت انتخاب دوست و همنشین و عواقب همنشینی با افراد ناصالح اشاره کرده است که به خوبی فرمایش امیرالمومنین (ع) را تبیین می‌کند:
حسرت همنشینی با بدان در قیامت:
قرآن صحنه‌ای از حسرت شدید افراد در روز قیامت را به تصویر می‌کشد که از همنشینی با دوستان بد پشیمان هستند. این آیات، تلویحاً بر لزوم انتخاب دوست خوب در دنیا تأکید دارند.
"وَیَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلَیٰ یَدَیْهِ یَقُولُ یَا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلًا. یَا وَیْلَتَیٰ لَیْتَنِی لَمْ أَتَّخِذْ فُلَانًا خَلِیلًا. لَقَدْ أَضَلَّنِی عَنِ الذِّکْرِ بَعْدَ إِذْ جَاءَنِی ۗ وَکَانَ الشَّیْطَانُ لِلْإِنسَانِ خَذُولًا."(2)
این آیات به وضوح نشان می‌دهند که همنشین بد چگونه انسان را از "ذکر" (یاد خدا و راه حق) گمراه می‌کند. "فُلان" در آیه، همان دوست "ناهمشکل" و نامناسب است که انسان در قیامت از انتخاب او پشیمان می‌شود. این حسرت، عمق تأثیر دوست بر سرنوشت ابدی انسان را نشان می‌دهد و مؤید لزوم انتخاب دوست "همشکل" است تا انسان را در راه مستقیم یاری کند.
امر به همنشینی با صالحان و راستگویان:
قرآن مؤمنان را به همنشینی و همراهی با افراد نیکوکار و صادق فرا می‌خواند.
"یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَکُونُوا مَعَ الصَّادِقِینَ."(3)
این آیه یک فرمان صریح برای "معیت" و همراهی با "صادقین" (راستگویان و پاکان) است. صادقین همان دوستان "همشکل" و صالحی هستند که همنشینی با آن‌ها انسان را به تقوا و حقیقت نزدیک می‌کند. این همنشینی، به معنای انتخاب وصله‌ای است که نه تنها به لباس شخصیت ما آسیب نمی‌زند، بلکه آن را زیباتر و مستحکم‌تر می‌کند.
پرهیز از همنشینی با فاسقان و گمراهان:
در مقابل، قرآن از همنشینی با کسانی که در راه باطل هستند و آیات الهی را استهزا می‌کنند، نهی می‌کند.
"وَقَدْ نَزَّلَ عَلَیْکُمْ فِی الْکِتَابِ أَنْ إِذَا سَمِعْتُمْ آیَاتِ اللَّهِ یُکْفَرُ بِهَا وَیُسْتَهْزَأُ بِهَا فَلَا تَقْعُدُوا مَعَهُمْ حَتَّیٰ یَخُوضُوا فِی حَدِیثٍ غَیْرِهِ ۚ إِنَّکُمْ إِذًا مِّثْلُهُمْ ۗ إِنَّ اللَّهَ جَامِعُ الْمُنَافِقِینَ وَالْکَافِرِینَ فِی جَهَنَّمَ جَمِیعًا."(4)
این آیه هشدار می‌دهد که حتی نشستن و همنشینی با کسانی که آیات خدا را انکار یا مسخره می‌کنند، می‌تواند انسان را شبیه آن‌ها کند (إِنَّکُمْ إِذًا مِّثْلُهُمْ). این نشان‌دهنده قدرت تأثیرگذاری همنشین است. همنشینی با چنین افرادی، به معنای وصله‌ای است که نه تنها با لباس شخصیت ما ناسازگار است، بلکه می‌تواند لباس را به طور کلی تباه کند و انسان را به سرنوشت آن‌ها دچار سازد.
تأکید بر برادری ایمانی:
قرآن مؤمنان را برادر یکدیگر می‌داند و بر لزوم برقراری رابطه برادرانه و دوستانه میان آن‌ها تأکید می‌کند.
"إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَیْنَ أَخَوَیْکُمْ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ."(5)
این آیه نیز به طور ضمنی به انتخاب دوست "همشکل" اشاره دارد؛ مؤمنان چون یک خانواده و برادران دینی هستند، باید با یکدیگر همنشینی کنند و دوستانی از جنس ایمان و تقوا برگزینند.
فرمایش حکیمانه امیرالمؤمنین علی (ع) یک اصل کلیدی در تربیت اسلامی و اخلاق اجتماعی است. این حدیث با استعاره‌ای عمیق، تأثیر حیاتی دوست بر شخصیت و سرنوشت انسان را گوشزد می‌کند. همانطور که آیات قرآن کریم با بیان حسرت روز قیامت از همنشینی با بدان، امر به همنشینی با صادقین و پرهیز از فاسقان، و تأکید بر برادری ایمانی، بر این مهم تأکید می‌ورزند، انتخاب دوست "همشکل" و صالح نه تنها ضامن سلامت روحی و معنوی فرد است، بلکه او را در مسیر رشد و کمال یاری می‌رساند. در جهانی که هزاران عامل برای انحراف وجود دارد، داشتن دوستان خوب و همشکل، سرمایه‌ای بی‌نظیر و سپر محافظی در برابر آسیب‌هاست، و در مقابل، حتی یک دوست بد یا دشمن می‌تواند زندگی انسان را تباه کند. بنابراین، هر مؤمنی باید با دقت و بصیرت، وصله‌های لباس شخصیت خود را برگزیند تا در دنیا و آخرت سعادتمند باشد.
پی نوشت:
1.غررالحکم ج1 ص379
2.سوره فرقان/ آیه ۲۷-۲۹
3.سوره توبه/آیه119
4.سوره نساء / آیه ۱۴۰
5.سوره حجرات /آیه ۱۰
بانوف. دلداری(پژوهشگر، مشاوره خانواده، فعال رسانه و فضای مجازی)