انتقاد صریح مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، از عملکرد دانشگاه پیام‌نور - که در سالهای گذشته نیز آماج هجمه ها و تغییراتی بود و با رفت و برگشت هایی در برخی از واحدها همراه شد-، موجی از گمانه‌زنی‌ها را درباره احتمال حذف یا ادغام این دانشگاه به راه انداخته است.

به گزارش سرویس اجتماعی تابناک، دکتر پزشکیان در پستی که اخیرا منتشر شد، این دانشگاه را به "ارائه‌کننده مدرک" تشبیه کرد و تأکید کرد که هدررفت منابع ملی برای مدرک‌سازی قابل قبول نیست. این اظهارات، که بخشی از رویکرد دولت برای بازگرداندن دانشگاه‌ها به "رسالت حل مسئله و مهارت‌محوری" تلقی می‌شود، با سابقه‌ای از چالش‌های ساختاری دانشگاه پیام‌نور در سال‌های اخیر همخوانی داردرئیس‌جمهور نوشت: "هدف دانشگاه پیام نور، آموزش حین خدمت و مهارت‌افزایی بود؛ اما امروز به ارائه‌کننده مدرک تبدیل شده است. رویکرد دولت بازگشت دانشگاه‌ها به رسالت حل مسئله و مهارت‌محوری است.

 

 هدر دادن منابع کشور برای مدرک‌سازی قابل قبول نیست. تجمیع ظرفیت‌ها و ساماندهی دانشگاه‌ها در دستور کار است." این سخنان در آستانه روز کتاب و کتابخوانی و در جریان دیدار با فعالان فرهنگی بیان شد و بلافاصله واکنش‌های گسترده‌ای را در محافل آموزشی برانگیخت.توضیحات وزیروزیر علوم، تحقیقات و فناوری، در توضیح این انتقادها، شایعات حذف کامل دانشگاه را تکذیب کرد و تأکید کرد: "حذف دانشگاه پیام نور در دستور کار دولت نیست. مقصود رئیس‌جمهور این است که پیام نور به مأموریت اصلی خود – یعنی آموزش و مهارت‌رسانی – بازگردد." با این حال، اشاره به "تجمیع ظرفیت‌ها"، نگرانی‌هایی را درباره احتمال ادغام واحدهای پراکنده این دانشگاه با دیگر مراکز آموزشی ایجاد کرده است.دانشگاه پیام‌نور، که در سال ۱۳۶۷ تأسیس شد، با بیش از ۲ میلیون دانشجو و ۵۰۰ واحد دانشگاهی در سراسر کشور، یکی از بزرگ‌ترین شبکه‌های آموزش از راه دور در جهان است.

 

 

اما منتقدان، از جمله پزشکیان، آن را به دلیل تمرکز بیش از حد بر صدور مدرک بدون تأکید بر کیفیت آموزشی، مورد انتقاد قرار داده‌اند.سابقه چالش‌ها: از بحث ادغام در ۱۴۰۲ تا ساماندهی در ۱۴۰۳بحث درباره وضعیت دانشگاه پیام‌نور، ریشه در سال‌های اخیر دارد و با سیاست‌های آمایش آموزش عالی گره خورده است. در آذر ۱۴۰۲ (دسامبر ۲۰۲۳)، شایعات گسترده‌ای درباره حذف یا ادغام این دانشگاه با دانشگاه‌های دولتی و فرهنگیان مطرح شد. وزیر وقت علوم، محمدعلی زلفی‌گل، این شایعات را رد کرد و گفت: "دانشگاه پیام نور تقریباً خودگردان است و دولت تنها درصد کمی از هزینه‌های آن را تأمین می‌کند. حذف آن در برنامه نیست." با این وجود، شورای گسترش آموزش عالی در آن دوره، بازبینی اساسنامه دانشگاه را در دستور کار قرار داد که برخی آن را مقدمه‌ای برای ادغام دانستند.در سال ۱۴۰۳ (۲۰۲۴)، بحث‌ها شدت گرفت.

 

طرح "سند آمایش آموزش عالی"، که توسط وزارت علوم تدوین شد، بر ساماندهی دانشگاه‌های پراکنده تأکید داشت و دانشگاه پیام‌نور را به عنوان یکی از اهداف اصلی معرفی کرد. گزارش‌ها حاکی از آن بود که حداقل در دو دولت قبل (دولت‌های رئیسی و پیش از آن)، تلاش‌هایی برای ادغام واحدهای غیرفعال پیام‌نور با دانشگاه‌های استانی صورت گرفته است. سخنگوی کمیسیون آموزش مجلس نیز در آن زمان هشدار داد که برخی اعضای شورای گسترش، تحت عنوان بازبینی اساسنامه، در حال "حذف تدریجی" این دانشگاه هستند.این روند، با ورود دولت پزشکیان در تابستان ۱۴۰۴ (ژوئیه ۲۰۲۵)، به اوج رسید. رویکرد جدید دولت بر "عدالت آموزشی" و جلوگیری از هدررفت منابع تمرکز دارد، که انتقاد اخیر رئیس‌جمهور بخشی از آن است. فعالان آموزشی جنوب کشور، در پاسخی به این انتقادها، بر نقش پیام‌نور در دسترسی مناطق محروم به آموزش تأکید کرده و هشدار داده‌اند که هرگونه ادغام می‌تواند "عدالت آموزشی" را مختل کند.

 

 

چشم‌انداز آینده

 

بازگشت به مأموریت یا تجمیع اجباری؟در حالی که وزیر علوم بر عدم حذف تأکید دارد، آینده دانشگاه پیام‌نور همچنان مبهم است. کارشناسان آموزش عالی معتقدند که دولت جدید ممکن است به سمت "تجمیع" واحدهای کم‌کیفیت حرکت کند، بدون اینکه ساختار کلی دانشگاه را از بین ببرد. این موضوع، نه تنها بر دانشجویان فعلی (که بیش از ۱.۵ میلیون نفر تخمین زده می‌شوند) تأثیرگذار است، بلکه می‌تواند الگویی برای ساماندهی دیگر دانشگاه‌های نیمه‌حضوری باشد.آیا پیام نور واقعا حرفی برای گفتن ندارد؟

 

یک بار دیگر باید منصفانه تر به شرایط دانشگاه پیام نور نگاه کرد. دانشگاه پیام نور در واقع یکی از پیشروترین دانشگاه‌های ایران در زمینه‌ی «آموزش از راه دور و نیمه‌حضوری» بوده و از همان ابتدا (دهه ۶۰-۷۰) روی سیستم کتاب‌محور + امتحان پایان‌ترم + مراکز محلی بنا شد. این مدل در زمان خودش فوق‌العاده نوآورانه و مناسب شرایط ایران (پراکندگی جغرافیایی، تعداد زیاد داوطلب، محدودیت ظرفیت حضوری) بود.حالا: جهان آموزش به سمت آنلاین، ویدئوهای ضبط‌ شده، کلاس‌های مجازی، LMS، آزمون آنلاین، محتوای تعاملی و... رفته و پیام نور در اصل «همین کار را ۳۰-۴۰ سال پیش شروع کرده بود»، فقط شکل ان تفاوت داشت.

 

شاید با نگاهی به مزیت‌های فعلی پیام نور، می توان در جهت بروزرسانی امکانات و شیوه های آن کار کرد تا این که نگاهی تجمیعی یا حذفی بدان داشته باشیم. چه بسا در سالهای بعد بسیاری از دانشگاههای ما به همین سمت خواهند رفت که اتفاقاً خیلی به‌روز و هماهنگ با دنیا است.«پیام نور نه یک فاجعه است، نه یک شاهکار. یک ایده درخشان دهه ۶۰ بود که در دهه ۹۰ قربانی توسعه کمی شد. اگر امروز همان ایده را با ابزارهای قرن ۲۱ اجرا کنیم، ایران می‌تواند صاحب یکی از بزرگ‌ترین و ارزان‌ترین سیستم‌های آموزش مجازی باکیفیت در کل منطقه بشود؛ چیزی که نه تنها هزینه‌های دولت را کم می‌کند، بلکه میلیون‌ها نفر دیگر را به آموزش عالی می‌رساند؛ بدون اینکه نیاز به ساختن صدها دانشگاه جدید باشد.»