به گزارش اعتماد، هواپیمای ایلیوشین هم که نمی‌تواند از روی دریا آبگیری کند و باید به مهرآباد تهران برود؛ مخزن آب را پر کند و برگردد و در این فاصله قطعا آتش مثل توفان، پیشروی می‌کند. آن‌ها که از خط آتش در الیت می‌آیند گفتند که «وضعیت طی ۳ روز گذشته تا امروز هر لحظه وحشتناک‌تر می‌شود» و امکانات موجود و حتی هواپیماهای ایلیوشین که روز پنجشنبه ۲۹ آبان ماه به خط آتش رفت تا آتش را خاموش کند، نتوانست کار عمده‌ای از پیش ببرد؛ هر چند شاید اگر این هواپیما در همان روزهای نخست آتش بلند می‌شد، می‌توانست جلوی رخداد این فاجعه را بگیرد.
اما این اخلاق ایرانی «نوش داروی پس از مرگ سهراب» که در مدیریت‌ها به شدت رخنه کرده، اینجا هم مدیریت اطفای حریق جنگل‌های الیت را مختل کرد و تا کار به جای باریک نکشید، مدیران متولی و استاندار و دیگر دست‌اندرکاران ضرورتی برای آمدن هواپیمای مجهز ندیدند.
با این همه یک موضوع بسیار عجیب بود و آن اینکه اغلب مسئوولان سازمان منابع طبیعی که متولی اصلی جنگل‌های ایران هستند با خونسردی درباره این موضوع حرف می‌زدند که ماجرا چندان هم مهم نیست و لاش برگ‌ها سوخته‌اند و با آمدن بهار، دوباره سبز خواهند شد و از همه دهشتناک‌تر اینکه «آتش‌سوزی‌های هیرکانی اصلا به هواپیما و بالگرد و در یک کلام «پرنده» نیاز ندارد. »
بیل و شن‌کش بهتر است
این را رسول اشرفی‌پور، معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی کشور گفته است. او به صراحت از این ادعا دفاع می‌کند و می‌گوید که «جنگل‌های شمال به گونه‌ای هستند که با هلیکوپتر و هواپیما نمی‌توان به‌طور موثر آتش را در آن اطفا کرد و بهتر است با همین تجهیزات دستی مانند بیل و شن‌کش و دمنده اطفا شوند؛ هر چند بالگرد برای آتش‌سوزی‌های زاگرس موثرتر است.»
اما این اخلاق ایرانی «نوش داروی پس از مرگ سهراب» که در مدیریت‌ها به شدت رخنه کرده، اینجا هم مدیریت اطفای حریق جنگل‌های الیت را مختل کرد و تا کار به جای باریک نکشید، مدیران متولی و استاندار و دیگر دست‌اندرکاران ضرورتی برای آمدن هواپیمای مجهز ندیدند.
با این همه یک موضوع بسیار عجیب بود و آن اینکه اغلب مسئوولان سازمان منابع طبیعی که متولی اصلی جنگل‌های ایران هستند با خونسردی درباره این موضوع حرف می‌زدند که ماجرا چندان هم مهم نیست و لاش برگ‌ها سوخته‌اند و با آمدن بهار، دوباره سبز خواهند شد و از همه دهشتناک‌تر اینکه «آتش‌سوزی‌های هیرکانی اصلا به هواپیما و بالگرد و در یک کلام «پرنده» نیاز ندارد. »
بیل و شن‌کش بهتر است
این را رسول اشرفی‌پور، معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی کشور گفته است. او به صراحت از این ادعا دفاع می‌کند و می‌گوید که «جنگل‌های شمال به گونه‌ای هستند که با هلیکوپتر و هواپیما نمی‌توان به‌طور موثر آتش را در آن اطفا کرد و بهتر است با همین تجهیزات دستی مانند بیل و شن‌کش و دمنده اطفا شوند؛ هر چند بالگرد برای آتش‌سوزی‌های زاگرس موثرتر است.»
معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در پاسخ به این پرسش که «چرا برای آتش‌سوزی الیت، از هواپیماهای شرکت کاسپین که در جولای ۲۰۲۱ -تیرماه ۱۴۰۰ برای کمک به اطفای حریق جنگل‌های ترکیه به مدت ۴ روز شرکت داشتند و در اطفای حریق «تالاب هورالعظیم» در سال ۱۳۹۷ نیز عملیاتی را انجام دادند، استفاده نشد» گفت که از این ماجرا اساسا بی‌خبر است.
اشرفی‌پور در ادامه تاکید کرد: «برنامه‌ریزی استفاده از ابزارآلات هوایی در «سازمان منابع طبیعی» در دست «یگان حفاظت» است و ادارات کل نیز مجری هستند. »
او با اشاره به فصل آتش‌سوزی جنگل‌های شمال می‌گوید: «ما در فصل پاییز تا فروردین ماه، امکان آتش‌سوزی بیشتری را در هیرکانی داریم. در این میان دوره‌ای به نام «دوره گرمچ» داریم که کوتاه است و باد گرمی به صورت عمودی از ارتفاعات البرز به سمت پایین می‌وزد. این پدیده به لحاظ اقلیمی صورت می‌گیرد و بی‌مبالاتی گردشگران یا دامداران می‌تواند منجر به بروز این رخدادها شود. »
او در ادامه تاکید می‌کند که «این شکل از آتش‌سوزی در هیرکانی کاملا با زاگرس متفاوت است و تجهیزات هوایی در هیرکانی چندان موثر نیست ولی برای زاگرس ضرورت آن احساس می‌شود.» معاون جنگل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور تاکید کرد که «برای هیرکانی، ضرورتی بر استفاده از هواپیما و هلیکوپتر نمی‌بینم و تنها برای نقاط صعب‌العبور آن هم با قدرت آبگیری لازم است. از بالگردها نیز برای انتقال نیرو و آذوقه و تجهیزات به بالادست می‌توان استفاده کرد.»
مهرداد خزایی، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری مازندران- نوشهر در ارتباط با وضعیت تجهیزات اطفای حریق در حوزه منابع طبیعی غرب مازندران به رسانه‌ها گفت که با توجه به صعب‌العبور بودن منطقه، نیازمند تجهیزات انفرادی بیشتری هستیم. او نیز با بیان اینکه ماشین‌آلات آتش‌نشانی برای مناطق صعب‌العبور کاربرد ندارد، گفت که «بالگرد نیز برای مناطق شیبدار کاربرد ندارد؛ غیر از مکان‌هایی که بالگرد امکان پرواز داشته باشد، می‌توان از امکانات مدرن استفاده کرد.»
هیرکانی پرنده می‌خواهد
اما علی بناگر، دبیر اتحادیه انجمن‌های علمی منابع طبیعی و محیط‌زیست ایران نظری خلاف معاون امور جنگل دارد؛ او تاکید می‌کند که «هیرکانی باید برای خاموش کردن در همان ساعات اولیه از پرنده استفاده کند و نیروی انسانی نمی‌تواند چندان موثر باشد.»
او در ادامه می‌گوید: «ذات جنگل‌های هیرکانی این است که اگر در ساعات اولیه حریق مهار نشود به علت وجود لاش برگ و خشکی سال‌های اخیر جنگل و تیزباد و کامل بودن مثلث حریق یعنی اکسیژن، مواد سوختی و حرارت، به سرعت آتش در جهت وزش باد سرایت پیدا می‌کند و چون توپوگرافی هیرکانی خاص است نیروی انسانی نمی‌تواند کار موثری انجام بدهد، چون همزمان رسیدن به آتش طولانی می‌شود و هم نمی‌توان امکانات لازم را به آنجا برد؛ به همین دلیل بالگرد و هواپیمای آبپاش چه به جهت پخش کردن آب از بالا و چه به جهت انتقال نیرو و امکانات بسیار موثر است.»
بناگر تاکید کرد که «در تمام این سال‌ها ممنون باران بودیم؛ اگرچه نیروهای منابع طبیعی، مردم و جوامع محلی، محیط زیست، کوهنوردان، نیروهای بسیج و آحاد مردم همیشه جانفشانانه برای اطفای حریق در جنگل‌ها و مراتع پای کار بودند، اما آمدن باران به ماجرای تلخ آتش‌سوزی‌ها فیصله می‌داد.» او تاکید می‌کند که «سازمان امور اداری استخدامی» که در جهت تضعیف سازمان منابع طبیعی قدم برداشت، خوب است جانفشانی این روزهای جنگلبانان را ببیند.
او بار دیگر تاکید می‌کند که «بارها این حرف‌ها را در مصاحبه‌ها و جلسات خطاب به مسوولان منابع طبیعی در دولت‌های مختلف گفته است و حرف جدیدی برای گفتن ندارد. حرف‌ها و راهکارهایی که اگر یک بخش کوچکی از آن‌ها جدی گرفته می‌شد الان این وضعیت را نداشتیم. نه در الیت و نه در هیچ جنگل دیگری در کشور!»
مراحل آتش الیت
به گفته مسئولان و کارشناسان منابع طبیعی، آتش جنگل‌های الیت، سه مرحله داشت؛ نخستین مرحله ۱۰ آبان ماه امسال شروع شد که با تلاش نیروهای حفاظت منابع طبیعی و نیروهای مردمی پس از چند روز به‌طور کامل مهار شد؛ اما خاموش و اطفا نشد، چراکه تنه‌های قطور درختان وقتی می‌سوزند به آسانی و بدون آب کافی نمی‌توان آن‌ها را کامل خاموش کرد.
اگر در زمان بعد از مهار آتش به هیرکانی بروید، خواهید دید که از تنه‌های خاموش شده برخی درختان، دود بلند می‌شود و ناگهان با وزش باد، آرام آرام آتش دوباره جان می‌گیرد و شعله‌ور می‌شود. آتشی که ابتدا شاید به اندازه شعله یک شمع باشد ناگهان با وزش باد که معمولا در حوالی عصر و شب شدید می‌شود، رفته‌رفته به یک هیولا تبدیل می‌شود.
اما مرحله دوم آتش‌سوزی الیت، در یک نقطه متمرکز نبوده و پهنه‌های جنگلی پراکنده‌ای را درگیر کرده و نقاط متعددی از جنگل را در بر گرفت. باد هم هر لحظه بیشتر می‌شد و آتش در حال پیشروی بود.
شاید برای کسانی که صحنه آتش‌سوزی جنگلی را از نزدیک ندیده‌اند باور این موضوع سخت باشد که هنگام وزش باد، سوختن برگ‌ها و بوته‌های خشک در جنگل، درست مانند حرکت امواج است و به سرعت حرکت می‌کند و به درختان می‌رسد و از آنجا که هیرکانی، انبوه است دیگر نمی‌توان به راحتی جلوی سرایت آن را گرفت؛ اتفاقی که در این دو هفته در «الیت» افتاد چنین شکلی داشت.
آتش به قدری گسترده بود که به گفته مدیرکل مدیریت بحران استانداری مازندران، ۱۴ گروه زمینی، مشغول اطفای حریق در این منطقه بودند. علاوه بر نیروهای منابع طبیعی و محیط زیست و نیز نیروهای مردمی و دوستداران محیط زیست، دهیاران، شوراها، نیروهای بسیج، نیروی انتظامی، همیاران طبیعت و سازمان‌های مردم‌نهاد و حتی اهالی روستاهای اطراف به میدان آمدند و حتی از گروهی موتورسوار برای سرعت بخشیدن به عملیات اطفای حریق در برخی مناطق صعب‌العبور جنگل‌های الیت استفاده شد.
مهرداد خزایی‌پول، مدیرکل منابع طبیعی نیز از شهروندان و گردشگران خواست از روشن کردن آتش در عرصه‌های جنگلی و مرتعی خودداری کنند و در صورت مشاهده دود یا حریق، موضوع را از طریق تماس با شماره‌های تلفن‌ها ۱۵۰۴ یا ۱۳۹ کد امداد جنگل اطلاع بدهند تا در کمترین زمان رسیدگی شود.
خزایی اوایل هفته گذشته با صدور اطلاعیه‌ای به روسای ادارات منابع طبیعی و آبخیزداری، فرماندهان یگان حفاظت ادارات منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان‌ها و همچنین مسوولان واحدهای منابع طبیعی و آبخیزداری و گروه‌های گشت و سرکشی منابع طبیعی با اشاره به هشدار جوی صادره از سوی اداره‌کل هواشناسی مازندران مبنی بر افزایش محسوس دما و کاهش رطوبت هوا، از گروه‌های گشت و سرکشی ادارات شهرستان‌ها خواست به صورت مستمر از حوزه‌های استحفاظی خود بازدید کنند و نسبت به صدور هشدارهای لازم جهت آگاهی‌بخشی به مردم و پیشگیری از بروز حریق احتمالی اقدام کنند.
او همچنین از نقش موثر و ارزشمند اصحاب رسانه، خبرنگاران، فعالان شبکه‌های اجتماعی و پایگاه‌های خبری در پوشش اطلاع‌رسانی‌های مرتبط با هشدارهای منابع طبیعی در زمینه پیشگیری از آتش‌سوزی در جنگل‌ها قدردانی کرد.
بالگردها آمدند؛ اما…
سطح آتش که بیشتر شد استاندار مازندران درخواست بالگرد برای اطفا کرد و بالاخره با تلاش مجموعه استانداری و مدیریت بحران، ۲ فروند بالگرد آمدند و یک فروند هم به حالت آماده‌باش درآمد؛ دو فروند بالگرد چند سورتی پرواز کرده و بخش‌هایی از آتش را اطفا کردند؛ اما شرایط نامساعد جوی و باد زیاد باعث شد یکی از بالگردها در ظهر روز دوشنبه در زمین فوتبال «کلاردشت» فرود اضطراری کند و عملیات هوایی اطفای حریق به‌طور موقت، متوقف شود.
پرواز سوم هم برای سرعت بخشیدن به عملیات اطفا وارد شد؛ اما نتوانست مدت زیادی دوام بیاورد و آتش همچنان در حال پیشروی بود.
پرنده مخصوص اطفای حریق
برای حفاظت موثر از جنگل‌های‌مان پرنده نداریم و بالگردهایی که اخیرا با هماهنگی سازمان‌های منابع طبیعی و مدیریت بحران برای اطفای حریق جنگل‌ها می‌روند علاوه بر طولانی بودن روند اداری و اخذ مجوزها که خود یکی از عوامل تشدید آتش‌سوزی‌های جنگلی است، کاربری ویژه اطفای حریق جنگل را ندارند.
آن‌ها اغلب بالگردهایی با کاربری نظامی هستند که حتی برای اطفای حریق، مناسب‌سازی نیز نشده‌اند و هزینه‌های پرواز از جمله بنزین آن‌ها بسیار بالاست. حتی هواپیمای ایلیوشین که آخرین امید برای نجات هیرکانی از آتش بود نیز نتوانسته کاری از پیش ببرد. آن‌ها که دو هفته اخیر را در خط آتش گذرانده‌اند، معتقدند که از دیروز به دلیل وزش باد و نیز نفوذ آتش به ریشه‌های درختان در زیر و لابه‌لای صخره‌ها، آتش‌سوزی شدت گرفته و دیگر باید رویکرد را تغییر داد. آن‌ها می‌گویند باید از جهان برای نجات هیرکانی کمک بگیریم.
ایران در تاریخ ۱۹ جولای ۲۰۲۱ مصادف با ۲۸ تیرماه ۱۴۰۰ برای کمک به خاموش کردن آتش‌سوزی‌های گسترده جنگلی در ترکیه، یک فروند هواپیمای آبپاش به نام «کاسپین» به این کشور ارسال کرد. حالا اما برخی می‌گویند بلند کردن این هواپیما بالای صد میلیون هزینه دارد و ما الکی بلندش نمی‌کنیم!
آیا از قیمت هر یک از درختان جنگلی هیرکانی خبر دارید و در این روزهای خشک کشور که آب برای خوردن هم کم کم دارد با مشکل مواجه می‌شود، می‌گذارید باز هم هیرکانی بسوزد ولی هزینه نشود؟ در این روزهایی که جنگل‌های الیت ۳ هفته است دارد می‌سوزد، «کاسپین» دقیقا کجاست و چرا به کار گرفته نمی‌شود؟ در حالی که مسوولان این شرکت اعلام کرده بودند هر سازمانی که بخواهد و درخواست بدهد به کمک خواهند آمد.
هیرکانی از تنها بازمانده‌های جهان و ثبت یونسکو است که بخش مهمی از ریه‌های زمین به حساب می‌آید. پس نیاز است از تجهیزات به‌روزتر و مناسب‌تر که برای نجات هیرکانی نیاز داریم، استفاده کنیم. هیرکانی در خطر است؛ الان وقت آبروداری و سرخ نگه داشتن صورت‌ها با سیلی نیست. از جهان کمک بخواهیم تا هیرکانی بیش از این از دست نرفته است!