به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، در سال‌های اخیر، رشد همه‌جانبه پدیده بلاگری، دایره شمول افراد و حرفه‌های فعال در آن را گسترده‌تر کرده است و پزشکان در حوزه‌های مختلف نیز ازجمله اصنافی هستند که خود را درگیر بلاگری کرده‌اند و فضای آموزشی ابتدایی آن به صحنه رقابت تجاری برای کسب درآمد و مخاطب و دنبال‌کننده بیشتر تبدیل شده است.
در سایه بی‌توجهی و انفعال دستگاه‌های نظارتی به فعالیت پزشکان در فضای مجازی و اقداماتی که انجام می‌دهند، مدت‌هاست با اقداماتی عجیب و قابل تأمل از سوی برخی پزشکان مواجه هستیم که بیشتر از اقدامات آنها، بی‌توجهی نهادهایی چون وزارت بهداشت، پلیس اماکن، پلیس فتا و مراجع قضائی به اقدامات آنها تعجب‌آور است. عریان‌کردن بیماران قبل، حین و بعد از اعمال جراحی، یکی از اقداماتی است که این روزها در صفحات مجازی تعداد زیادی از پزشکان و جراحان مشاهده می‌شود، درحالی که بسیاری از این رفتارها به‌صراحت کارشناسان، نه‌تنها صرفاً با اصول اخلاقی، که با قانون هم در تضاد است.
برای بررسی ابعاد مختلف این مسئله، با آقای مهدی صانعی بازپرس دادسرای جرایم پزشکی تهران گفت‌وگو کردیم تا ابعاد بیشتری از این مسئله را واکاوی کنیم که مشروح آن را در ذیل می‌خوانید:
طمع‌های اقتصادی باعث هنجارشکنی برخی پزشکان شده است
تسنیم: آقای صانعی، برای شروع بحث بفرمایید که اصل ایجاد چنین پدیده‌ای را که به‌راحتی هم بسیاری از ارزش‌ها و هنجارهای جامعه و هم شأن و منزلت جایگاه پزشکان را خدشه‌دار کرده است، ناشی از چه می‌دانید؟
متأسفانه چیزی که ما الآن با آن مواجهه داریم، جذب اقتصادی بیمار یا متقاضی، به رعایت اخلاق و ارزش‌ها و هنجارها پیشی گرفته است؛ یعنی بالا بردن جنبه اقتصادی ارجحیت دارد و رعایت هنجار و اخلاق دیگر اصلاً مهم نیست، نتیجه‌اش دقیقاً این می‌شود که شما گفتید؛ یعنی می‌بینیم که بعضاً یک پزشک ایستاده است و مقابل دوربین به بیمار می‌گوید؛ "لباست را دربیاور تا همه نتیجه جراحی را ببینند."!! این علاوه بر اینکه هنجارشکنی است، نتیجه‌ای که می‌دهد این است که یک جنبه القایی هم برای کسانی که می‌بینند دارد، یعنی به دیگران هم القا میکنند؛ "شما هم باید بیایید و این جراحی را انجام دهید".
متأسفانه بسیاری از افرادی که برای این‌گونه جراحی‌ها مراجعه میکنند، در واقع فقط برای انجام یک جراحی رفته‌اند. اولین کاری که می‌کند این است که اخلاق پزشکی اقتضا می‌کند که اگر بیمار یا مراجعه‌کننده در حالت طبیعی قرار دارد، به او بگوید؛ "شما نیاز به چنین عملی ندارید."، مثلاً اگر بینی یک فرد در حالت عادی باشد و مشکلی برای تنفس وجود نداشته باشد و ظاهر مناسبی دارد، هرچند از لحاظ روانی بیمار نیاز به جراحی احساس کند، پزشک باید او را از این نیاز منصرف کند، اخلاق پزشکی هم اقتضا می‌کند که نخستین مشاوره صحیح را خود پزشک به مراجعه‌کننده بدهد اما چون جنبه اقتصادی این جراحی‌ها برای پزشک مهم است، متأسفانه بعضی از پزشکان نه‌تنها این مشاوره را نمی‌دهند، بلکه شخصی را که مثلاً فقط برای جراحی بینی یا یک تزریق ژل به آنها مراجعه کرده است، به‌بهانه‌هایی مثل ایجاد تقارن و زیبایی بیشتر در چهره، به انجام جراحی‌های متعدد ترغیب میکنند، یعنی چند جراحی دیگر را هم به مراجعه‌کننده تحمیل میکنند.
متأسفانه هنجارها و ارزش‌ها به‌خاطر این مسائل اقتصادی فدا می‌شوند؛ این تحمیل عمل‌های جراحی به متقاضی یا بیمار که در اصل نیازی به آنها ندارد، در واقع اقدامات تهاجمی نسبت به بدن فرد است که به‌خاطر یک‌سری طمع‌های اقتصادی و مالی افراد پشت‌پرده این جراحی‌ها رخ می‌دهد و آسیب‌هایش را امروز از لحاظ اخلاقی و اجتماعی در جامعه می‌بینیم و صدمات این آسیب‌ها هر روز بیشتر و نمایان‌تر هم می‌شود.
بیشتر پرونده‌های پزشکی با شکایت مردم تشکیل می‌شود نه گزارش وزارت بهداشت
تسنیم: خب، جایی که برخورد قانون با این پدیده‌ها یا ضعیف است یا اساساً برای برخورد خلأ وجود دارد، آن نتیجه‌ای که لازم است به دست نمی‌آید. الآن نگاه کالاسازی از بیمار باعث می‌شود پزشک یا پزشک‌بلاگر بگوید؛ "ما در این فضای رها، هم تبلیغات خوب داریم، هم درآمدزایی مناسبی ایجاد کرده‌ایم و هم مانعی مقابل این عملکرد نداریم."، ولی اگر وزارت بهداشت و مرکز نظارت و ارزیابی آن به وظیفه خود در حوزه نظارت به‌درستی عمل کند و در پی گزارش آن، مرجع قضائی برخورد مقتضی با متخلف داشته باشد و برخورد را رسانه‌ای هم بکند، قطعاً این اقدامات سد محکمی جلوی تخلفات خواهد بود.
این نظر را کاملاً قبول دارم؛ یعنی آن برخوردی که شایسته است انجام شود در زمان حاضر به‌خاطر ضعیف بودن نظارت انجام نمی‌شود. الآن پرونده‌هایی تشکیل می‌شود که مربوط به تبلیغات غیرمجاز و انتشار تصاویر پیش و پس از جراحی بیماران است، یا مثلاً بعضی از پزشکان برای جذب مخاطب یک‌سری هنجارشکنی‌های نامتعارفی را انجام می‌دهند که در واقع خانمی را به‌عنوان الگو نشان دهند، در مورد اینها من پرونده خاصی که ارجاع شده باشد نمی‌بینم.
این را در خاطر داشته باشید غالب پرونده‌هایی که برای صفحات مجازی و غیرمجاز امروز در دادسراها تشکیل می‌شود با شکایت شاکیان خصوصی است و نه اعلام جرم وزارت بهداشت.
تسنیم: یعنی این پرونده‌ها براساس نظارت ذاتی وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی ایجاد نمی‌شوند بلکه بر اثر آسیبی است که متوجه مردم شده است؟
بله دقیقاً؛ البته نه اینکه هیچ موردی از گزارش نظارتی نباشد، بعضاً پرونده‌هایی هم است که وزارت بهداشت یا مراجع نظارتی دیگر در خصوص پیج‌های غیرمجاز اعلام جرم میکنند که فلان پزشک عکس نامناسب بیمار را منتشر کرده است یا یک وضعیت خاص چهره را به‌عنوان الگو به جامعه معرفی می‌کند، اما اینها به‌صورت معدود است، غالب پرونده‌هایی که در مورد صفحات غیرمجاز به دادسرا می‌آید با شکایت شاکیان خصوصی است، یعنی یک شخصی به این پیج و صفحه اینستاگرامی مراجعه کرده، فریب خورده، پیش پزشک رفته و آسیب دیده است و حالا برای آسیب شکایت کرده است و کنار پیگیری آسیب، از تبلیغات یا انتشار تصاویر در پیج هم شکایت می‌کند، عمده شکایات به این شکل است نه اینکه ناشی از اعلام جرم و شکایت مراجع نظارتی باشد.
نظام پزشکی باوجود بالاترین اختیارات قانونی، نظارت ضعیفی دارد
تسنیم: در موارد که مثلاً پزشکی به خودش اجازه می‌دهد جراحی‌های عجیب، نامتعارف و همراه با رفتارهای غیراخلاقی و قبیح از خود نشان دهد، مرجع قضائی به‌طور مستقیم اجازه و اختیار ورود ندارد؟ چه‌مانعی وجود دارد که این رفتارهای زننده و مشمئزکننده در فضای مجازی به‌راحتی منتشر می‌شود و این پزشکان اطمینان دارند هیچ برخوردی با آنها نمی‌شود؟
قطعاً اطمینان خاطر این پزشکان ناشی از نظارت ضعیف است. خود مراجع قضائی به‌عنوان اینکه یک واحد ناظر بر پیج‌های اینستاگرامی و سایر صفحات مجازی در خود داشته باشند و علیه پیج‌ها و افراد متخلف اعلام جرم کنند، خیر؛ به این شکل نهاد خاصی وجود ندارد. الآن که بحث ما درباره صفحات اینستاگرامی است، مراجع نظارتی مرتبط با آنها خود وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی هستند که بر عملکرد پزشکان نظارت میکنند و اگر موردی بود اعلام شکایت میکنند. ببینید، تبلیغات غیرمجاز در خود ماده 14 آیین‌نامه تخلفات سازمان نظام پزشکی تخلف دانسته شده و قابل برخورد هم است، یعنی اصلاً سازمان نظام پزشکی برای اینکه با یک پزشک متخلف یا تبلیغات غیرمجاز توسط پزشکان برخورد کند، نیازی به اعلام جرم در مرجع قضائی ندارد و خودش می‌تواند در هیئت تخلفات به این مسائل رسیدگی و برای پزشک متخلف محکومیت صادر کند، ضمانت اجرای لازم برای این کار را هم از توبیخ تا تعلیق و حتی ابطال پروانه در اختیار دارد، خب، همین مجازات‌ها را در نظر بگیرد و اصلاً نیازی به اینکه به مرجع قضائی هم بخواهد اعلام کند ندارد ولی متأسفانه نظارتی که برای برخورد با این پزشکان نیاز است، در زمان حاضر بسیار ضعیف است.
تسنیم: سؤالی که اینجا پیش می‌آید این است؛ دادسرای جرایم پزشکی این مطالبه را که باید با این تخلفات پیش از رسیدگی در دادسرا، برخورد شود داشته است؟ چرا و چطور مثلاً همین چند وقت اخیر در بحث وکیل‌بلاگری که تبلیغاتش حاشیه‌ساز شد، به‌سرعت مرجع قضائی ورود کرد اما در بحث پزشک‌بلاگرهای متخلف با چنین برخوردی روبه‌رو نیستیم؟ آیا این احتمال هست که مافیای پزشکی که شاید در بدنه مدیریت کلان بهداشت و درمان نفوذ هم کرده باشند، مانع اقدامات مؤثر باشد؟
بله، قطعاً اگر مثل ماجرای آن وکیل‌بلاگر مسئله‌ای پیش بیاید، دادستانی هم ورود می‌کند ولی الآن بحث ما در مورد یک شخص خاص یا یک پزشک خاص نیست بلکه در مورد یک جریانی که ایجاد شده‌اند و در بسترهای مختلف، اقدامات مختلف مثل تبلیغات غیرمجاز برای هنجارشکنی انجام می‌دهند مواجه هستیم، اینها اصلاً درمان را از حالت درمان پزشکی بیمار به‌مثابه برخورد با یک کالای اقتصادی درآوردند و این کالای اقتصادی الآن تفوق پیدا کرده است بر هنجارمند بودن و ارزش‌مدار بودن، اما با این جریانی که الآن ایجاد شده است، باید چطور مقابله کرد؟ ببینید، با این جریان ایجادشده قطعاً مقابله صِرف قانونی و قضائی پاسخگو نیست، این برخورد قضائی باید باشد، برخورد انتظامی توسط سازمان نظام پزشکی باید باشد و قطعاً همزمان باید برخورد جریان تبلیغاتی و فرهنگ‌سازی از درون جامعه هم باشد، یعنی یک مجموعه از اقدامات باید شکل بگیرد تا با جریانی که متأسفانه الآن در فضای مجازی برخی از پزشکان ایجاد کرده‌اند ـ که باز تأکید می‌کنم مربوط به تمام جامعه پزشکان نیست ـ برخورد مناسب و اثربخش صورت گیرد.
قاطبه جامعه فرهیخته پزشکی به تبلیغات سخیف تن نمی‌دهد
بسیاری از پزشکان هستند که من آنها را می‌شناسم و حتی در حوزه زیبایی هم مشغول به فعالیت هستند؛ از آنها پرسیده‌ام؛ "چرا تصویر بیماران خود را قبل و بعد از جراحی منتشر نمی‌کنید؟"، در جواب می‌گفتند؛ "چون این کار مجاز نیست، انجام نمی‌دهیم."؛ یعنی خیلی از پزشکان در این حد هم حساسیت دارند که حتی تصویر ساده بیمار خودشان را حاضر نیستند منتشر کنند، اتفاقاً این پزشکان، پزشکانی هستند که هیئت علمی دانشگاه و دارای جایگاه اجتماعی خوب و قابل‌توجه حتی در جامعه پزشکی هستند اما به‌هیچ‌وجه به اینکه چنین تبلیغات سخیفی را منتشر کنند تن نمی‌دهند.
پزشکانی که شما می‌بینید با سوءاستفاده از برخی زنان تبلیغات خلاف عفت عمومی و در تعارض با هنجارها و ارزش‌های جامعه انجام می‌دهند کسانی هستند که جایگاه اجتماعی، علمی و اخلاقی هم بین خود پزشکان ندارند، این نکته بسیار مهمی از لحاظ روان‌شناسی است، یعنی پزشکانی که جایگاهی والا در صنف خود داشته باشند، هیچ وقت چنین تبلیغاتی نمی‌کنند. تعداد پزشکان متخلف هم این‌طور نیست که در صنف خودشان قابل توجه باشد. صنف پزشکی هم تبلیغات این افراد را ببیند، نکوهش می‌کند و برای قاطبه آنها قابل پذیرش نیست ولی یک جریانی به وجود آمده است که قطعاً برخورد با این جریان باید با یک همکاری بین‌بخشی اعم از سازمان نظام پزشکی، وزارت بهداشت، قوه قضائیه و رسانه‌ها صورت گیرد،
یعنی اگر فردا قوه قضائیه پای کار تمام اقدامات لازم بیاید اما از طرف دیگر نهادهای نظارتی دیگر مثل وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی ورود لازم را نداشته باشند کار به نتیجه نمی‌رسد، از طرف دیگر، رسانه‌ها هم باید صحیح بودن این اقدامات را پشتیبانی و نکوهیده‌بودن تخلفات را تبیین کنند.
کسانی که این تبلیغات را انجام می‌دهند کسانی هستند که واقعاً از لحاظ پزشکی هم پزشکان خوبی نیستند، این خیلی نکته جالبی است که خدمت شما می‌گویم، پزشکانی که از این طریق (تبلیغات خلاف هنجارها) بیماران را جذب میکنند، در پرونده‌های قضائی می‌بینم که بیشترین قصور پزشکی و آسیب به بیماران را دارند، یعنی این افراد چون از طریق تخصص و کار پزشکی آن‌قدر خوب نیستند که بتوانند بیماران را جذب کنند، از طریق چنین تبلیغاتی به‌صورت خلاف رویه معمول و صحیح اقدام به جذب بیماران میکنند و بیمارانی که از این طریق جذب این پزشکان می‌شوند غالباً آسیب هم می‌بینند.
تسنیم: بحث ترک‌فعل و انفعال در انجام وظیفه از سوی ناظران قانونی در وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی قابل پیگیری است؟
بحث ترک‌فعلی که می‌فرمایید، این هم یک موضوع قابل بررسی است و درست می‌فرمایید؛ ببینید، ترک‌فعل یعنی یک جایی که وزارت بهداشت یا سازمان نظام پزشکی یا همه مراجع نظارتی که وظیفه دارند، اگر موضوعی باشد و عامدانه گزارش ندهند، این از لحاظ قضائی قابل پیگیری است.
روزانه ده‌هابرابر انسداد صفحات غیرمجاز، پیج جدید ایجاد میکنند
تسنیم: خب، وقتی شما می‌فرمایید عمده تشکیل پرونده‌ها در این زمینه ناشی از شکایت شاکیان خصوصی است، یعنی این نهادهای نظارتی در عملکرد نظارت خود کوتاهی کرده‌اند.
من این را می‌خواهم خدمت شما بگویم که خود این نهادهایی هم که شما می‌فرمایید یک‌سری محدودیت‌هایی دارند؛ یعنی از لحاظ تعداد نیرو هم ممکن است با محدودیت مواجه باشند، اینجا اجازه دهید مطلبی را خارج از این مسئله مطرح کنم، من روزانه به‌خاطر همین شکایت شاکیان خصوصی شاید حدود 10 پیج در فضای مجازی را مسدود می‌کنم، مشخصاً همین امروز هم یک پیج خیلی معروف را با حدود 500هزار دنبال‌کننده مسدود کردم که به‌خاطر برخی معذوریت‌ها نمی‌توانم نام پیج را بگویم ولی جزو یکی دو پیج معروف حوزه پزشکی و پیکرتراشی بود.
بنده به‌عنوان یک مسئول قضائی که روزی هفت هشت پیج را مسدود می‌کنم با وضعیتی روبه‌رو هستم که در قبال همین پیج‌هایی که مسدود می‌شود روزی 50 تا 100 پیج غیرمجاز جدید ایجاد می‌شود. تعداد این پیج‌های غیرمجاز به‌صورت افسارگسیخته در حال افزایش است و قطعاً نظارت سخت می‌شود.
تسنیم: خب، دلیل این سختی نظارت شاید از این جهت باشد که ما بیاییم به‌جای اینکه با متخلف برخورد کنیم، با ابزار تخلف برخورد کنیم و همین کار، باعث یک دور باطل می‌شود؛ متخلف باقی است ولی ما سعی می‌کنیم فقط ابزار تخلف او را آن هم به‌مدت کوتاه حذف کنیم، شما پیج متخلف را مسدود کردید اما آن پزشک همچنان مشغول به کار است و کارش را انجام می‌دهد؛ شما هم یا باید منتظر شکایت شاکی خصوصی باشید، یا اینکه شاید وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی گزارش تخلف را برای شما ارسال کنند.
من این صحبت شما را کاملاً قبول دارم که کنار معلول باید با علت هم برخورد شود، الآن فضایی خیلی افسارگسیخته در فضای مجازی داریم، البته باید یک نکته را هم گوشزد کنم، اینکه بسیاری از این پیج‌های غیرمجاز متعلق به پزشک نیست متعلق به غیرپزشک است.
تسنیم: برای اینکه پزشک از مسئولیت‌های حقوقی تخلف در پیج خلاص شود؟
نه؛ واقعاً متعلق به غیرپزشک است.
دلالان، بیمار را به پزشکان و کلینیک‌های زیبایی می‌فروشند
تسنیم: خب، چطور یک پیج اینستاگرامی برای فرد غیرپزشک است اما از لحظه به لحظه جراحی در اتاق عمل فیلم و عکس منتشر می‌کند؟
ما الآن در حوزه پزشکی یک آسیب اجتماعی داریم به‌نام «دلال بیمار»؛ یک‌سری افراد هستند در فضای مجازی که پیج‌هایی دارند و تصاویری فریبنده از قبل و بعد عمل منتشر میکنند، مردم مراجعه میکنند به این پیج‌ها، تقاضای عمل می‌دهند و بعد این دلالان بیمار، سراغ پزشک می‌روند و می‌گویند؛ "این بیمار را به شما معرفی می‌کنیم به‌شرطی که 40درصد، 50درصد یا حتی 60درصد هزینه جراحی را به من پرداخت کنی."، در بسیاری از موارد این دلالان، درآمد غالب را دریافت میکنند.
تسنیم: اینکه 60درصد دستمزد و درآمد جراحی را دلالان دریافت میکنند، آمار واقعی است یا مثال؟
بله واقعاً این‌طور است، بسیاری از دلالان با همین درصدها بیمار را به کلینیک‌ها و پزشکان می‌فروشند. خیلی از این پیج‌هایی که شما در فضای مجازی می‌بینید که حتی پزشک را منتشر میکنند در واقع فیلم پزشک را منتشر میکنند که بیمار را جذب کند و واقعاً درآمد هنگفتی هم از این راه به‌دست می‌آورند.
تسنیم: ممکن است این هوشمندی بین آنها برقرار باشد که پزشک برای فرار از مسئولیت‌های حقوقی، این کار را بکند؟
بله این هم ممکن است ولی واقعاً ما یک موضوعی در بحث پزشکی داریم به‌عنوان دلال بیمار که در فضای مجازی فعال هستند و چنین آسیبی داریم، حالا ممکن است یک پزشک پیجی داشته باشد که در اختیار ادمین قرار دارد و توسط او اداره می‌شود، این یک بحث است اما واقعاً فارغ از این یک‌سری پیج‌هایی داریم که متعلق به دلالان است.
تسنیم: چطور می‌توان تفاوت مالکیت این دو پیج را ـ که یکی متعلق به پزشک و دیگری متعلق به دلال بیمار است ـ تشخیص داد؟
پیج‌هایی که متعق به پزشک است معمولاً نام دکتر را به‌عنوان اسم پیج انتخاب میکنند اما پیج‌هایی که در اختیار دلالان قرار دارند معمولاً عناوین کلی بیماری یا جراحی‌ها مثل پیکرتراشی، بلفاروپلاست و کلینیک جراحی و کلینیک زیبایی دارند.
پایان بخش نخست
+