به گزارش خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ «آرسیف» (Arcif)، سامانه ارزیابی و شاخص‌های استناد مجلات علمی عربی، در دهمین گزارش سالانه خود برای سال ۲۰۲۵ اعلام کرد که دانشگاه‌های عین‌شمس مصر و بغداد عراق در میان دانشگاه‌های عربی از نظر اثر پژوهشی در رتبه نخست قرار گرفته‌اند. این رتبه‌بندی‌ بر اساس شاخص‌هایی برای سنجش میزان تولید علمی و میزان اثرگذاری پژوهش‌های دانشگاهی در جهان عرب انجام شده است.

این گزارش، که توسط پایگاه داده «معرفة» منتشر شده، یک پروژه علمی عربی به شمار می‌رود که جایگزینی بومی برای شاخص‌های غربی ارائه می‌دهد و نقش مهمی در خارج کردن تولید علمی عربی از حاشیه و رساندن آن به سطحی قابل سنجش ایفا می‌کند.

نتایج گسترده بر اساس معیارهای بین‌المللی

گزارش «آرسیف ۲۰۲۵» حدود ۵۵۰۰ مجله علمی منتشرشده به زبان عربی را از سوی ۱۵۰۰ نهاد علمی بررسی کرده است. از میان آنها ۱۲۷۲ مجله موفق به کسب ۳۲ معیار مورد تأیید «آرسیف» شده‌اند که با استانداردهای بین‌المللی شاخص‌های اثرگذاری علمی همخوانی دارد.

این مجلات از ۱۹ کشور عربی (به‌جز سومالی، جیبوتی و کومور) و همچنین از ۹ کشور غربی و اسلامی که در آنها مجلات عربی منتشر می‌شود، انتخاب شده‌اند.

گزارش همچنین داده‌های ۳۶۴ هزار پژوهشگر عرب را بررسی کرده و نشان می‌دهد که تولیدات ۱۱۱ هزار پژوهشگر (معادل ۳۰.۵ درصد) مورد استناد قرار گرفته است. این بررسی از طریق مطالعه بیش از ۹۶۰ هزار مقاله علمی منتشرشده در مجلات عربی انجام شده است.

دو شاخص اصلی اثر پژوهشی

این گزارش بر دو شاخص کلیدی تکیه دارد که شاخص اول تعداد استنادهای دریافت‌شده توسط پژوهشگران وابسته به ۱۲۸۱ دانشگاه و مؤسسه علمی عربی است و شاخص دوم، اثرگذاری ناشران دانشگاهی یعنی میزان استنادهایی که به مقالات منتشرشده در مجلات علمی ۴۹۰ دانشگاه و مؤسسه عربی صورت گرفته، می‌باشد. 

نتایج نشان می‌دهد که ۱۰ دانشگاه برتر از ۵ کشور عربی شامل مصر، اردن، عراق، الجزایر و عربستان سعودی هستند.

صدرنشینی بغداد در استناد به پژوهشگران وابسته

در شاخص «استنادهای پژوهشگران وابسته»، دانشگاه بغداد با ۱۵٬۰۰۵ استناد از میان ۵۵۲۴ مقاله در جایگاه نخست قرار گرفته است.

رتبه‌های بعدی عبارت‌ از دانشگاه عین‌شمس مصر با ۱۳٬۵۷۱ استناد، دانشگاه ملک سعود عربستان با ۱۱٬۲۹۷ استناد، دانشگاه حلوان مصر با ۹٬۰۶۱ استناد، دانشگاه یرموک اردن با ۸٬۶۳۳ استناد، دانشگاه اردن با ۸٬۵۹۲ استناد، دانشگاه قاهره مصر با ۸٬۴۰۳ استناد، دانشگاه قاصدی مرباح–ورقله الجزایر با ۷٬۹۶۷ استناد، دانشگاه الأزهر مصر با ۷٬۲۰۷ استناد و دانشگاه محمد خیضر–بسکره الجزایر با ۶٬۹۲۶ استناد می‌باشد.

عین‌شمس پیشتاز ناشران علمی

در شاخص دوم یعنی «استناد به مجلات منتشرشده توسط دانشگاه‌ها»، دانشگاه عین‌شمس با ۲۰٬۸۷۳ استناد از ۴۴۳۳ مقاله در رتبه نخست قرار گرفته است.

پس از آن دانشگاه اردن با ۱۶٬۹۷۰ استناد، دانشگاه بغداد با ۱۵٬۸۸۸ استناد، دانشگاه قاصدی مرباح–ورقله با ۱۵٬۲۲۶ استناد، دانشگاه قاهره با ۱۳٬۷۷۶ استناد، دانشگاه أسیوط با ۱۱٬۲۶۲ استناد و دانشگاه اسلامی غزه با ۱۱٬۲۰۳ استناد (بالاترین میانگین استناد به هر مقاله: ۶.۲۶) قرار دارند. 

برتری ملی: مصر در صدر، الجزایر رکورددار تعداد مجلات

در سطح کشورها، مصر از نظر شاخص اثرگذاری کلی در رتبه اول قرار گرفته است، پس از آن عربستان سعودی در رتبه دوم است. 

اما الجزایر از نظر تعداد مجلات علمی معتبر صدرنشین است. الجزایر دارای ۴۲۶ مجله، مصر دارای ۳۶۴ مجله، عراق دارای ۱۲۲ مجله، عربستان دارای ۷۵ مجله و اردن دارای ۴۵ مجله می‌باشد. 

گزارش آرسیف: زیرساخت علمی رو به رشد در جهان عرب

«آرسیف» توسط هیئتی نظارتی با حضور نمایندگانی از سازمان آموزشی یونسکو – دفتر منطقه‌ای بیروت، کمیسیون اقتصادی–اجتماعی غرب آسیا (ESCWA)، پایگاه داده «معرفة» و گروهی از متخصصان و دانشگاهیان از کشورهای عربی و غربی اداره می‌شود. این سامانه از طریق یک پلتفرم دیجیتال پیشرفته، دسترسی به داده‌ها و تحلیل‌های مربوط به کشورهای عربی، نهادها، پژوهشگران و رشته‌های علمی را فراهم می‌کند.

نسخه کامل گزارش ۲۰۲۵ نیز قرار است به‌صورت فایل PDF تا پایان سال منتشر شود.

در پایان، تهیه‌کنندگان گزارش تأکید کرده‌اند که نتایج آرسیف ۲۰۲۵ بازتاب‌دهنده رشد چشمگیر اثر پژوهشی دانشگاه‌های عربی است، رشدی که با وجود چالش‌ها و محدودیت‌های منطقه‌ای همچنان ادامه دارد و نشان‌دهنده افزایش تأثیر علمی جهان عرب در فضای پژوهشی است.

..............................

پایان پیام/ ۲۶۸