سرویس فرهنگ و نشر خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، «راسته کتاب» ترکیبی از دو کلمه است؛ ترکیبی که اگر برای توصیف خیابان انقلاب به‌کار رود شاید این روزها حزن‌انگیز باشد. گذرگاه یا راسته کتابی که روزبه‌روز رنگ می‌بازد و در حال تغییر و دگرگونی است. هویتی که ممکن است نسل‌های آینده تنها در کتاب‌ها از وجود آن بخوانند. کتابفروشی‌هایی که در حال تغییر کاربری به کافه و غذاخوری‌های متنوع و اتفاقاً مشتری‌پسند هستند.
اسفناک‌تر از آن، وجود دستفروشان و بساطی‌های کتاب‌های قاچاق در کنار خیابان است که ضربه مهلکی به صنعت نشر وارد کرده‌اند. ایبنا در گزارش‌های متعددی به این موضوع پرداخته است؛ علیرضا نادعلی، سخنگوی شورای اسلامی شهر تهران، در ۱۹ مردادماه سال‌جاری، به ایبنا گفت: «باید درک کرد درباره بساط‌گستران کتاب و ساماندهی آن‌ها مسائل مختلفی وجود دارد از آسیب‌های اجتماعی تا چگونگی برخورد با آن‌ها؛ در این حوزه با توجه به اینکه ماموران شهرداری ضابط قضایی نیستند و حکم قضایی ندارند نمی‌توانند برخورد خاصی با آن‌ها داشته باشند».
سخن این مقام مسئول تاکیدی بر مافیای پیچیده و دست‌های پشت‌پرده اقتصاد نشر است که در این مجال جای سخن نیست. این موضوع آنقدر مسئله‌ساز است که سیدعباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، در دیدار جمعی از نمایندگان صنوف نشر به‌مناسبت سی‌وسومین هفته کتاب، در (۲۶ آبان‌ماه) بیان کرده است: «مسئله دیگر که جزو چالش‌های بنیادین محسوب می‌شود «قاچاق کتاب» است؛ بازار کاذب به بازار سالم آسیب می‌زند و باید با اتخاذ تدابیری مانع از انجام این کار شویم؛ وظیفه داریم در ابتدا مسئله قاچاق کتاب را کنترل کنیم و سپس آن را به‌شدت کاهش دهیم، این اقدامات حتماً تأثیر قابل توجهی بر اقتصاد کتاب می‌گذارد که در این زمینه تجربه‌های پیشین در دولت یازدهم و دوازدهم را می‌توان دنبال و تکمیل کرد».
لازم به یادآوری است: «طرح راسته کتاب، در سومین دوره شورای اسلامی شهر تهران به تصویب نمایندگان مردم پایتخت رسید؛ براساس این مصوبه مقرر شد، تا خیابان برادران مظفر به گذرگاه کتاب تبدیل شود. در پنجمین دوره شورای اسلامی شهر تهران، اجرای این طرح پیگیری و نمایندگان مردم تهران، حتی تاریخ اجرای طرح را نیز مهرماه سال ۱۳۹۸ اعلام کردند. اما با توجه به بی‌نتیجه ماندن انتشار دو آگهی مناقصه، اجرای طرح به دو شهرداری مناطق ۱۱ و ۶ شهرداری تهران سپرده شد؛ این تصمیم نیز در پیشبرد این طرح موثر واقع نشد. با آغاز دوره ششم شورای اسلامی شهر تهران، مصوبه دوره سوم در کمیسیون فرهنگی اجتماعی پیگیری شد». طرحی که تاکنون نتیجه‌ای نداشته است.
این روزها همزمان با سی‌وسومین هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران با شعار «بخوانیم برای ایران» که با برنامه‌های مختلف فرهنگی، از ۲۴ آبان آغاز شده و تا آخر همین ماه در سراسر کشور ادامه دارد؛ شاهد برگزاری طرح «پیاده‌راه کتاب» هستیم.
این طرح به‌گفته ابراهیم حیدری، دبیر هفته کتاب، «با همکاری سازمان‌های مختلف و زیباسازی منطقه ۶ از میدان انقلاب تا چهارراه ولیعصر با مجموعه‌ای از کارهای فرهنگی و هنری اجرا می‌شود و کتابفروشان این راسته، یارانه می‌گیرند». در شرایط نابه‌سامان «راسته کتاب» که در این نوشتار اشاراتی به آن شد، انجام «پیاده‌راه کتاب» توانست روزنه‌ای باشد و نوری ایجاد کند. تکرار عنوان «پیاده‌راه کتاب» به خودی خود تامل برانگیز است و تراوش حس و بوی کتاب را به‌همراه دارد.
«پیاده‌راه کتاب» از چهارراه ولیعصر با فضاسازی پیاده‌راه روبه‌روی خانه کتاب و ادبیات ایران با به فروش گذاشتن کتاب‌های نشر یافته این مجموعه و غرفه‌ای دیگر مختص میهمانان و بازدیدکنندگان که به تازه‌های منتخب کل کشور اختصاص دارد، شروع می‌شود و تا میدان انقلاب ادامه دارد.
مظاهر بابایی، معاون کتاب و فرهنگ خانه کتاب و ادبیات ایران، پیش از آغاز هفته کتاب گفته بود: «باتوجه به شرایط روحی و روانی جامعه و مشکلات اقتصادی ناشی از تحریم‌های ناعادلانه ضروری است برنامه‌های فرهنگی حال‌وهوای جشن و شادی بگیرد و به جای سالن‌های دربسته در فضاهای باز و عمومی برپا شود. این ضرورت در عرصه نشر مضاعف است چراکه ناشران و کتابفروشان بیش از سایر مشاغل در این ماه‌ها دچار آسیب و رکود شده‌اند. بر این اساس برای نخستین‌بار در کشور برنامه‌ای نو و اثربخش با عنوان «پیاده‌راه کتاب» طراحی شده است. این طرح می‌کوشد در مسیر اصلی منتهی به کتاب به مناسبت هفته کتاب پاتوقی فرهنگی پدید آورد و با دعوت از اشخاص حقیقی و حقوقی زمینه اجرای برنامه‌های متنوع و مشارکت گسترده در این رویداد فرهنگی را فراهم سازد».
در طول مسیر «پیاده‌راه کتاب» در اشکال تبلیغاتی سخنان بزرگان ایران‌زمین راهی به سوی کتاب است. پوستر این طرح نیز در کتابفروشی نمایان است تا گوشزدی باشد. حضور مدیران، نویسندگان، مترجمان و پژوهشگران، فعالان رسانه، بازدید و رونمایی کتاب، برپایی نشست‌های فرهنگی و جلسات کتاب‌محور، برنامه‌های هنری مرتبط، همچون نمایش خیابانی و موسیقی، دیدار با اهالی قلم، برپایی مسابقه‌ها و چالش‌های کتابخوانی ازجمله برنامه‌های پیش‌بینی شده است که در قالب طرح «پیاده‌راه کتاب» در ایام هفته کتاب اجرایی شده است.
در سمت شرقی در اصلی دانشگاه تهران نیز غرفه «شبکه کتاب» ketab.tv میزبان اهالی کتاب است. تا به فراخور هفته کتاب انعکاس‌دهنده احوالات آنان باشد. نویسندگان، دانشجویان و مردم در گفت‌وگو با این شبکه از دغدغه و چالش‌های این حوزه می‌گویند.
با مشاهده برنامه‌های تولید شده، می‌توان دریافت، دهه هشتادی‌ها برخلاف آنچه گفته می‌شود اهل کتاب هستند. دیگر مصاحبه‌کنندگان نیز از کاهش سرانه مطالعه می‌گویند و کم‌خوانی. در سمت غربی دانشگاه نیز غرفه‌ای به فعالیت‌های جهاددانشگاهی واحد تهران با همکاری خانه کتاب و ادبیات ایران اختصاص دارد. بازدیدکنندگان، اسم و شماره تلفن خود را یادداشت می‌کنند و روزانه به‌مناسبت هفته کتاب، ۱۰ جلد کتاب از انتشارات جهاددانشگاهی به ۱۰ نفر به قید قرعه هدیه داده می‌شود. مخاطبان از میان دانشجویان و افراد میان‌سال هستند.
همچنین یک مسابقه با عنوان «قاصدک» برگزار می‌شود. به این ترتیب که هر روز یکی از نویسندگان مطرح کشور انتخاب شده و مخاطبان باید دل‌نوشته، یک بیت شعر یا نامه‌ای خطاب به وی بنویسند. داوری این مسابقه نیز روزانه است و به سه نفر برگزیده کارت هدیه تعلق می‌گیرد. در طول مسیر «پیاده‌راه کتاب» در چند نوبت نویسندها و مدیران حوزه نشر به کتابفروشی‌ها سر می‌زنند و به بیان نکته نظرات‌شان می‌پردازند.
تمامی این فعالیت‌ها برای ترویج فرهنگ کتابخوانی است تا به حلقه این زنجیره افزوده شود. کتاب دریچه‌ای است به جهان‌های تازه، افکار دیگران و تجربه‌هایی که ممکن است هرگز خودمان آن‌ها را تجربه نکنیم. خواندن کتاب نه‌فقط موجب افزایش اطلاعات می‌شود بلکه تخیل را تغذیه می‌کند. همدلی را تقویت می‌کند و مهارت‌های ذهنی را توسعه می‌دهد. امید داریم محفل پیاده‌راه کتاب نیز همیشگی باشد و با حضور بزرگان عرصه قلم، گامی برای ترویج کتابخوانی برداشته شود. به‌قول نیما یوشیج: «قاصد روزان ابری، داروگ! کی می‌رسد باران؟ بر بساطی که بساطی نیست».
∎