سمیه‌سادات ابراهیمی، مدیرکل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش‌وپرورش، در گفت‌و‌گو با خبرنگار آنا، از وضعیت سلامت روان دانش‌آموزان، برنامه‌های غربالگری، مداخلات روانشناختی و طرح‌های پیشگیرانه این وزارتخانه سخن گفت.
وی تاکید کرد: ارزیابی‌های ملی نشان می‌دهد وضعیت سلامت روان دانش‌آموزان ایرانی در مقایسه با نرم‌های جهانی در هیچ‌یک از شاخص‌ها، از جمله رفتار‌های خودآسیب‌رسان یا اقدام به خودکشی، نگران‌کننده نیست و وضعیت کلی، در محدوده قابل قبول و کنترل‌شده قرار دارد.
به گفته وی، سال گذشته بیش از هشت میلیون و بیست‌وپنج هزار دانش‌آموز تحت غربالگری تخصصی سلامت روان قرار گرفتند و امسال نیز این فرایند برای تمامی دانش‌آموزان، به جز پایه دوازدهم، اجرا خواهد شد.
غربالگری سلامت روان؛ گسترده‌ترین طرح ارزیابی روانی دانش‌آموزان در کشور
ابراهیمی با اشاره به دامنه وسیع اجرای این طرح، اظهار کرد: غربالگری سلامت روان دانش‌آموزان در قالب هشت مؤلفه کلیدی انجام می‌شود. این مؤلفه‌ها شامل افسردگی، اضطراب، رفتار‌های خودآسیب‌رسان، مهارت‌های مقابله‌ای، وضعیت هیجانی، عوامل خطر خانوادگی، مشکلات تحصیلی و سایر شاخص‌های مرتبط با سلامت روان کودک و نوجوان است. به محض پایان یافتن مراحل غربالگری در هر مدرسه، فهرست دانش‌آموزانی که نیازمند حمایت فوری و تخصصی هستند به مشاوران مدرسه ارجاع می‌شود تا خدمات مداخله‌ای بدون هیچ‌گونه تأخیر آغاز شود.
به گفته مدیرکل امور تربیتی، این خدمات شامل مداخلات فردی، جلسات مشاوره تخصصی، پیگیری‌های مستمر و، در صورت نیاز، ارجاع دانش‌آموز به مراکز مشاوره تخصصی در سطح منطقه است. این خدمات به‌ویژه برای دانش‌آموزانی که با اختلالات افسردگی، اضطراب شدید، رفتار‌های پرخطر یا تجربه سوءاستفاده جسمی و جنسی مواجه بوده‌اند، به‌صورت فوری اجرا می‌شود.
ابراهیمی توضیح داد: مداخلات سلامت روان در آموزش‌وپرورش بر اساس یک الگوی سطح‌بندی‌شده انجام می‌شود. در نخستین سطح، نقش مدرسه و معلم پررنگ است و تلاش می‌شود مشکلات خفیف یا متوسط دانش‌آموزان با اقدام‌های مدرسه‌ای و مشاوره‌های اولیه برطرف شود. اگر روند درمان در مدرسه نتیجه‌بخش نباشد، دانش‌آموز به سطح دوم ارجاع داده می‌شود که شامل مراجعه به مراکز تخصصی است.
وی اعلام کرد: تاکنون بیش از هفتصد و سی مرکز مشاوره تخصصی در مناطق مختلف کشور ایجاد شده است که خدمات روانشناختی را با رویکرد علمی و استاندارد ارائه می‌کنند.
مدیرکل امور تربیتی با تأکید بر اینکه الگوی آسیب‌ها بسته به شرایط فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی هر استان متفاوت است، گفت: نمی‌توان یک عامل واحد را در همه مناطق کشور به عنوان عامل غالب آسیب‌ها در نظر گرفت. در برخی مناطق، مشکلات تحصیلی و ضعف در مهارت‌های مطالعه و انجام تکالیف شایع‌تر است و در برخی دیگر، افسردگی یا اضطراب سهم بیشتری دارد. با این حال، در اغلب استان‌ها عوامل مخاطره‌آمیز خانوادگی شامل تعارضات والدین، مشکلات اقتصادی، عدم نظارت خانواده و ناپایداری ساختار خانواده، بیشترین فراوانی را دارند.
برنامه‌های آموزشی برای والدین، معلمان و دانش‌آموزان
ابراهیمی یکی از محور‌های مهم فعالیت این اداره‌کل را آموزش سه گروه هدف عنوان کرد؛ والدین، دانش‌آموزان و کارکنان مدارس.
به گفته وی، برای والدین دوره‌های آموزشی حضوری و مجازی طراحی شده است و مشاوران مدارس نقش مهمی در هدایت و توانمندسازی خانواده‌ها دارند. در این دوره‌ها، موضوعاتی مانند شیوه برخورد با دانش‌آموز مضطرب، روش‌های تقویت اعتمادبه‌نفس کودکان، مدیریت تعارضات خانگی، شناسایی علائم هشداردهنده مشکلات روانی و اصول تربیت مبتنی بر ارتباط مؤثر ارائه می‌شود.
برای معلمان و همکاران نیز دوره‌های آموزشی دیگری طراحی شده است تا آنها بتوانند دانش‌آموزان دارای مشکل را سریع‌تر تشخیص دهند و تعامل بهتری با آنها برقرار کنند. این دوره‌ها شامل آموزش مدیریت هیجان، مهارت‌های ارتباطی، اصول مداخله اولیه و روش‌های افزایش امنیت روانی در کلاس درس است.
مداخله تخصصی و واکنش سریع در مدارس
مدیرکل امور تربیتی درباره برنامه‌های مقابله با افزایش اضطراب و مسائل روانی در میان دانش‌آموزان گفت: وزارت آموزش‌وپرورش اقدام‌های خود را در دو حوزه پیشگیری و مداخله دنبال می‌کند. در حوزه مداخله، به محض شناسایی دانش‌آموز دارای مشکل، فرایند ارائه خدمات تخصصی در مدرسه آغاز می‌شود. در صورتی که نیاز به خدمات تکمیلی وجود داشته باشد، دانش‌آموز به مراکز مشاوره تخصصی ارجاع می‌شود تا از درمان‌های عمیق‌تری بهره‌مند شود.
ابراهیمی تاکید کرد: واکنش سریع مدارس به مشکلات روانی دانش‌آموزان، بخش مهمی از موفقیت طرح‌های آموزش‌وپرورش است. سال گذشته بیش از ده‌ها هزار دانش‌آموز پس از شناسایی اولیه، تحت خدمات تخصصی قرار گرفتند و بسیاری از آنها از چرخه آسیب خارج شدند.
نقش فعالیت‌های فرهنگی و هنری در پیشگیری از آسیب‌ها
مدیرکل امور تربیتی پیشگیری را یک فرآیند همه‌جانبه دانست و گفت: بسیاری از برنامه‌های مدارس، به‌رغم ظاهر غیرمستقیم، نقش مؤثری در پیشگیری روانی دارند. برای نمونه، اجرای اردو‌های دانش‌آموزی، جشنواره‌های فرهنگی و هنری، مسابقات ورزشی و فعالیت‌های فوق‌برنامه، زمینه‌ای برای افزایش نشاط و تاب‌آوری در میان دانش‌آموزان فراهم می‌کند. این قبیل برنامه‌ها علاوه بر ایجاد انگیزه، به ارتقای مهارت‌های اجتماعی، کاهش احساس انزوا و افزایش حس تعلق دانش‌آموزان به مدرسه کمک می‌کند.
وی افزود: برنامه‌های هنری به‌ویژه در کاهش اضطراب و افسردگی نقش مهمی دارند. شرکت در تئاتر، موسیقی، خوشنویسی، نقاشی و سایر قالب‌های هنری، بستر مناسبی برای تخلیه هیجانی و افزایش سلامت روان نوجوانان ایجاد می‌کند.
آموزش مهارت‌های زندگی؛ مهم‌ترین بخش برنامه‌های ارتقای سلامت روان
یکی از محور‌های کلیدی مورد اشاره ابراهیمی، آموزش هشت مهارت ارتقایی بود که هدف اصلی آن افزایش تاب‌آوری دانش‌آموزان در برابر مشکلات است. این مهارت‌ها شامل خودآگاهی، مدیریت استرس، مدیریت هیجان، صبر و تاب‌آوری، مهارت حل مسئله، تفکر نقادانه، ارتباط مؤثر و مهارت تصمیم‌گیری است.
وی عنوان کرد: این مهارت‌ها ابتدا به مدرسین میانی آموزش داده می‌شود؛ سپس این مربیان، مشاوران مناطق را آموزش می‌دهند و نهایتاً این آموزش‌ها به سطح مدارس و دانش‌آموزان منتقل می‌شود.
ابراهیمی تأکید کرد: آموزش مهارت‌های زندگی نه‌تنها یک طرح آموزشی، بلکه یک ضرورت اجتماعی برای نسل امروز است. نوجوانان امروز در معرض حجم بالاتری از تنش‌ها، چالش‌های تحصیلی، تعارضات خانوادگی، فضای مجازی و فشار‌های اجتماعی قرار دارند و آموزش این مهارت‌ها به آنها کمک می‌کند در برابر مشکلات ایمن‌تر و مقاوم‌تر باشند.
استفاده از بازی‌وارسازی و پلتفرم‌های آموزشی
مدیرکل امور تربیتی درباره شیوه‌های انتقال مهارت‌های زندگی به دانش‌آموزان توضیح داد: آموزش در سه مسیر انجام می‌شود. نخست آموزش حضوری، که توسط مشاوران مدارس و همیاران مشاور انجام می‌شود. مسیر دوم، بازی‌وارسازی مهارت‌های زندگی از طریق پلتفرم‌های آموزشی است که در آن از ویدئو، پادکست، بازی‌های آموزشی و محتوای تعاملی استفاده می‌شود. این روش با استقبال دانش‌آموزان روبه‌رو شده، زیرا فضای یادگیری را جذاب، زنده و ملموس‌تر می‌کند.
مسیر سوم، انتقال مهارت‌ها از طریق همسالان است. ابراهیمی گفت: تاکنون ۱۷۰ هزار دانش‌آموز در نقش همیار مشاور در سامانه مربوطه ثبت‌نام کرده‌اند که این رقم در مقایسه با نود و هفت هزار دانش‌آموز در سال گذشته، افزایش چشمگیری داشته است. همیاران مشاور در مدارس نقش حلقه واسط بین دانش‌آموزان و مشاوران را ایفا می‌کنند و در شناسایی اولیه مشکلات، فراهم کردن فضای گفت‌وگوی دوستانه و کمک به همسالان خود بسیار تأثیرگذارند.
هدف نهایی؛ تقویت تاب‌آوری و کاهش عوامل خطر
ابراهیمی هدف اصلی برنامه‌های آموزش‌وپرورش در حوزه سلامت روان را ارتقای تاب‌آوری جمعی دانش‌آموزان و کاهش عوامل خطر دانست.
وی اظهار کرد: برنامه‌های پیشگیرانه در مدارس در حال گسترش است و دسترسی دانش‌آموزان به خدمات روانشناختی نیز نسبت به سال‌های گذشته افزایش قابل توجهی داشته است.
به گفته وی، وزارت آموزش‌وپرورش با اجرای طرح‌های گسترده غربالگری، توسعه مراکز مشاوره، افزایش آموزش‌های تخصصی و گسترش فعالیت‌های فرهنگی، قصد دارد محیط مدرسه را به محیطی ایمن‌تر، حمایتگرتر و سازگارتر با نیاز‌های روانی نسل جدید تبدیل کند.
انتهای پیام/