به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، گاهی گمان می‌کنیم ایمان، میهمانی است که خودش روزی در خانه دل فرزندمان را می‌کوبد؛ پس چرا برایش آداب نماز و نیایش را از کودکی روشن کنیم؟ اما حقیقت این است که دلِ کوچک کودکان، زودتر از هر زمینی آماده رویش معناست. همان‌گونه که ائمه معصومین(علیهم‌السلام) سفارش کرده‌اند، آشنایی با نماز از سال‌های ابتدایی زندگی، نه اجبار که هدیه‌ای است برای ساختن پیوندی عمیق میان کودک و خالقش؛ پیوندی که اگر از خردسالی آغاز شود، مانند عطر خوشی در جانش می‌ماند. اگر می‌خواهید بدانید چگونه این بذر نورانی را در دل فرزندتان بکارید و چه زمانی بهترین لحظه برای آغاز این مسیر است، ادامه این نوشته را به نقل از دکتر زهرا دوست محمدی، کارشناس سبک زندگی اسلامی، از دست ندهید.
تشویق؛ اولین کلیدِ درِ بهشتِ تربیت
آشنا کردن کودک با نام خدا، تنها یک مهارت تربیتی نیست؛ نقطه آغاز سفر او به جهان معنویت است. سیره اهل‌بیت(علیهم‌السلام) نشان می‌دهد که آن بزرگواران از همان سال‌های نخستین زندگی، فرزندانشان را در فضای یاد خدا رشد می‌دادند؛ گویی می‌دانستند قلب کودک چقدر برای پذیرش نور آماده است. روایت‌های فراوانی داریم که حتی در سه‌سالگی، نخستین زمزمه‌های توحید یعنی «لا اله الا الله» را به کودکان می‌آموختند تا روحشان به لطافت ذکر الهی خو بگیرد.
مهم‌تر اینکه امیرالمؤمنین(ع) و حضرت فاطمه(س) با هدایت پیامبر اکرم(ص)، فرزندانشان را به‌گونه‌ای تشویق می‌کردند که عبادت برای آنان به یک شیرینی روحانی تبدیل شود.
در برخی نقل‌ها آمده است که حضرت زهرا(س) برای آمادگی کودکانشان در شب قدر، روزها آن‌ها را استراحت می‌دادند و غذای کم‌حجم و سبک برایشان فراهم می‌کردند تا بتوانند بیداری آن شب پربرکت را تحمل کنند. آن حضرت چنان به بهره‌بردن کودکان از فضای معنوی شب قدر اهمیت می‌دادند که می‌فرمودند: «محروم آن است که از برکات شب قدر بی‌نصیب بماند».
آموزش قدم‌به‌قدم؛ اولین ذکر و اولین سجده
پدر و مادر همان‌قدر که مسئول تأمین خوراک و پوشاک کودک هستند، در برابر رشد روح او نیز وظیفه دارند. یکی از روشن‌ترین راه‌ها برای آموزش نماز، آموزش مستقیم و مرحله‌به‌مرحله است. در «بحارالانوار» از امام باقر(ع) نقل شده است که برنامه‌ای دقیق برای آموزش تدریجی ذکرها و اعمال عبادی به کودک بیان فرموده‌اند:
در سه‌سالگی «لا اله الا الله»، در چهار سالگی «محمد رسول‌الله»، در پنج‌سالگی جهت‌یابی قبله و سجده، در شش‌سالگی یادگیری رکوع و سجود و در پایان هفت‌سالگی آشنایی با وضو و ایستادن برای نماز.
در نقلی دیگر از امیرالمؤمنین(ع) آمده است که وقتی کودک به حدی از فهم رسید و توانست بخشی از قرآن را تلاوت کند، آموزش نماز هم آغاز شود.
نماز؛ جایی که اراده کودک قد می‌کشد
کودکی که چرایی نماز را بفهمد و ارتباط آن با خالقش را درک کند، این عبادت را نه به‌عنوان تکلیف، بلکه به‌عنوان تکیه‌گاهی روحانی می‌پذیرد. نمونه روشن این حقیقت را در تربیت حضرت زهرا(س) می‌بینیم؛ تربیتی که چنان در عمق جان فرزندانشان ریشه دواند که حتی در شدیدترین شرایط نیز نمازشان را ترک نکردند. ظهر عاشورا، هنگامی که امام حسین(ع) در اوج خطر نماز جماعت را اقامه کردند، تصویر روشنی از به‌ثمر نشستن همین تربیت الهی است.
کودکانی که از سنین پایین با نماز مأنوس می‌شوند، معمولاً اراده‌ای قوی‌تر، روحیه‌ای شجاع‌تر و هویت معنوی روشن‌تری در بزرگسالی دارند؛ زیرا بندگی خدا آنان را به خودباوری و آرامش درونی می‌رساند.
پنج‌سالگی؛ سن طلایی برای آشنا کردن کودک با نماز
در کتاب «کافی» نقل است که امام باقر(ع) فرمودند: «ما کودکان خود را از پنج‌سالگی به نماز امر می‌کنیم، اما شما از هفت‌سالگی این کار را انجام دهید.»
در ادامه روایت، درباره روزه‌داری تدریجی نیز توصیه‌هایی شده تا کودک به اندازه توانش تمرین کند و به عبادت عادت یابد. این برنامه نشان می‌دهد که کودکی، دوران انعطاف روح و آمادگی شگفت‌انگیز برای یادگیری معنویت است. هرچه سن بالاتر می‌رود، پذیرش سخت‌تر می‌شود. ازاین‌رو نماز بر کودک واجب نیست، اما آشنا کردن او با این عبادت زیبا، زمینه‌ساز شخصیت معنوی او در نوجوانی و جوانی خواهد بود.
کودکان گوش نمی‌دهند؛ نگاه می‌کنند
بچه‌ها بیش از آنکه به گفته‌ها گوش دهند، رفتارها را تماشا می‌کنند. اگر کودک ببیند پدر خسته از کار بازگشته اما با شنیدن اذان برخاسته و نماز می‌خواند، مفهوم واقعی اهمیت نماز را دریافت می‌کند. اما اگر پدر و مادر خود به نماز بی‌اعتنا باشند، بهترین آموزش‌ها هم در دل کودک اثر نمی‌گذارد.
از امام صادق(ع) نقل است: «مردم را با رفتار خود هدایت کنید، نه با زبانتان.»
روان‌شناسان نیز همین نکته را تأیید می‌کنند؛ کودک همچون آیینه است و هرچه می‌بیند بازتاب می‌دهد. بنابراین حضور والدین، مربیان و معلمان در مسیر نماز، بهترین شیوه تربیت عملی است. مطالعه داستان‌ها و دیدن فیلم‌هایی درباره نماز نیز می‌تواند علاقه طبیعی کودک را شعله‌ور کند و او را به تکرار حرکات نماز وا دارد.
معنای نماز را هدیه بدهیم
یاد دادن حرکات نماز بدون آشنا کردن کودک با روح آن، نتیجه‌ای عمیق به‌جا نمی‌گذارد. باید کاری کرد که کودک «معنی» نماز را لمس کند، نه اینکه تنها «شکل» آن را تکرار کند.
در روایتی زیبا آمده است که امیرالمؤمنین(ع) شب‌ها کودکان بیدار را با خود به اتاق نماز می‌بردند تا در فضای عبادت تنفس کنند. همچنین درباره امام موسی‌کاظم(ع) در کودکی نقل شده که هنگام نماز رو به درِ باز ایستاده بود. وقتی از او علت پرسیدند، با معرفتی ژرف پاسخ داد: «کسی که من برای او نماز می‌خوانم، از این در به من نزدیک‌تر است.»
چنین مثال‌هایی نشان می‌دهد که دانستن فلسفه نماز در حد فهم کودک، چقدر در عمق گرفتن این عبادت تأثیر دارد. گرچه نمی‌توان انتظار معرفت اولیای الهی را از کودکان داشت، اما می‌توان حقیقت نماز را در اندازه درک کودک برای او تبیین کرد.