به گزارش خبرگزاری ایمنا، آلودگی هوا امروز دیگر یک مشکل محلی یا شهری نیست، بلکه به یک بحران جهانی تبدیل شده است و سازمان جهانی بهداشت تخمین می‌زند که سالانه میلیون‌ها نفر به دلیل قرار گرفتن در معرض هوای آلوده جان خود را از دست می‌دهند. این آلودگی ترکیبی از ذرات معلق، گازهای سمی، ترکیبات شیمیایی و حتی فلزات سنگین است که از منابع مختلفی مانند خودروها، صنایع، نیروگاه‌ها و حتی فعالیت‌های خانگی وارد جو می‌شوند و ویژگی خطرناک آلودگی هوا این است که اثرات آن تدریجی و نامرئی است و افراد ممکن است سال‌ها در معرض آن باشند بدون اینکه به طور مستقیم متوجه آسیب شوند، اما در نهایت بیماری‌های جدی و مزمن بروز پیدا می‌کند.
دستگاه تنفسی نخستین خط تماس بدن با هوای آلوده است و ذرات ریز معلق (PM2.5 و PM10) به راحتی وارد مجاری تنفسی می‌شوند و به عمق ریه‌ها نفوذ می‌کنند. این ذرات باعث التهاب، تحریک مخاط و کاهش ظرفیت تنفسی می‌شوند و در روزهای آلوده، حتی افراد سالم دچار سرفه، خشکی گلو و تنگی نفس می‌شوند، برای بیماران مبتلا به آسم یا برونشیت، شرایط می‌تواند به شدت خطرناک باشد و حملات تنفسی را تشدید کند. کودکان به دلیل رشد ناقص سیستم تنفسی و سالمندان به دلیل ضعف ایمنی، بیشترین آسیب را می‌بینند و این موضوع اهمیت مراقبت ویژه از این گروه‌ها را دوچندان می‌کند.
آلودگی هوا تنها به ریه‌ها محدود نمی‌شود و آلاینده‌ها پس از ورود به جریان خون می‌توانند بر کل سیستم قلبی و عروقی اثر بگذارند. تحقیقات نشان داده است که قرار گرفتن طولانی مدت در معرض هوای آلوده، فشار خون را افزایش می‌دهد و خطر سکته قلبی و مغزی را بالا می‌برد و ذرات آلاینده با ایجاد التهاب عمومی در بدن، دیواره رگ‌ها را آسیب‌پذیر و روند تصلب شرایین را تسریع می‌کنند و این موضوع به ویژه برای افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی یا دیابت خطرناک است، زیرا آلودگی هوا می‌تواند وضعیت آنها را وخیم‌تر کند و حتی منجر به مرگ زودرس شود.
یکی از جدی‌ترین پیامدهای آلودگی هوا، افزایش احتمال ابتلاء به سرطان است و سازمان جهانی بهداشت آلودگی هوا را به عنوان یکی از عوامل اصلی سرطان ریه معرفی کرده است. ترکیبات شیمیایی موجود در دود خودروها و صنایع، مانند بنزن و هیدروکربن‌های آروماتیک چندحلقه‌ای، خاصیت سرطان‌زایی دارند و قرار گرفتن طولانی مدت در معرض این ترکیبات می‌تواند تغییرات ژنتیکی ایجاد کند و زمینه‌ساز رشد سلول‌های سرطانی شود، علاوه بر سرطان ریه، بعضی مطالعات ارتباط آلودگی هوا با سرطان‌های مثانه و دستگاه گوارش را نیز نشان داده است که این خطرات بلند مدت نشان می‌دهد که آلودگی هوا نه تنها یک تهدید فوری، بلکه یک عامل جدی برای بیماری‌های مزمن و مرگ‌ومیر در آینده است.
احتمال ضرورت مصرف کورتون استنشاقی طولانی‌مدت برای بیماران مبتلا به «COPD»
سیدامیر دادخواهی، فوق تخصص بیماری‌های ریه و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی در توضیح تغییرات آلودگی هوا در فصول مختلف به خبرنگار ایمنا می‌گوید: آلودگی هوا در فصل گرم به مراتب کمتر از فصل سرد است و مشکلاتی که در ماه‌های سرد سال به علت پایداری هوا و تجمع آلاینده‌ها ایجاد می‌شود، به طور معمول در فصل گرما رخ نمی‌دهد.
وی درباره نقش گل و گیاه در کاهش آلودگی هوای داخل منزل می‌افزاید: اگر افراد دچار بیماری‌هایی مانند آسم یا آلرژی شدید نباشند، وجود گل و گیاه در خانه می‌تواند کمک‌کننده باشد و تا حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد در تلطیف هوا اثر داشته باشد، اما نمی‌تواند به‌طور کامل مشکل آلودگی را حل کند.
فوق تخصص بیماری‌های ریه و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی با بیان اینکه گیاهان برگ‌سبز به دلیل جذب دی‌اکسیدکربن و تولید اکسیژن، در تلطیف هوا مؤثر هستند و نوع خاصی از گیاهان برای این منظور برتری ویژه‌ای ندارند، با اشاره به مصرف اسپری‌های درمانی در بیماران تنفسی تصریح می‌کند: نوع بیماری و شدت آن باید مشخص شود تا درمان مطابق استپ‌بندی‌های استاندارد پیش برود و در بیماران مبتلا به «COPD»، یعنی افرادی که بر اثر مصرف سیگار یا قرار گرفتن در معرض آلودگی دچار نارسایی تنفسی شده‌اند، ممکن است در مراحل شدید به کورتون استنشاقی طولانی‌مدت نیاز باشد.
تنگی نفس هنگام آلودگی هوا می‌تواند منشأ قلبی داشته باشد / تنگی نفس مرتبط با آلودگی هوا چه علائمی دارد؟
دادخواهی با بیان اینکه اگر بیماری در مراحل خفیف‌تر باشد، احتمال دارد استفاده از این داروها ضروری نداشته نباشد، ادامه می‌دهد: بیماران باید اطلاعات دقیق‌تری درباره علائم و سوابق پزشکی خود ارائه کنند تا امکان تعیین علت بیماری و تنظیم درمان مناسب وجود داشته باشد.
وی در خصوص ورود آلودگی هوای بیرون به داخل خانه می‌گوید: هنگامی که هوا آلوده باشد، باز گذاشتن درها و پنجره‌ها موجب ورود آلاینده‌ها به فضای خانه می‌شود و توصیه می‌شود در روزهای آلوده از باز گذاشتن پنجره‌ها خودداری شود و اگر فرد در گذشته مشکل قلبی داشته باشد یا عملکرد قلب کاهش یافته باشد، تنگی نفس هنگام آلودگی هوا می‌تواند منشأ قلبی داشته باشد.
فوق تخصص بیماری‌های ریه و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی با بیان اینکه اگر این علائم هنگام نفس کشیدن، همراه با خس‌خس یا سرفه ظاهر شود، احتمال بیشتری وجود دارد که مشکل مربوط به ریه باشد، اضافه می‌کند: در فصل سرد و هنگام افزایش آلودگی هوا، این علائم به طور معمول به دلیل تشدید التهاب راه‌های هوایی و بروز برونشیت یا مشکلات ریوی است.
بروز کسالت، خلق‌تنگی و علائم افسردگی در پی آلودگی هوا / آلودگی هوا می‌تواند اثرات مضری بر ریه، مغز و کبد داشته باشد
ندا احمدی، پزشک و متخصص طب ایرانی با اشاره به افزایش آلودگی هوا و اثرات آن بر سلامت به خبرنگار ایمنا می‌گوید: آلودگی هوا یکی از مسائل مهم جوامع امروزی است و بسیاری از افراد در روزهای آلوده دچار احساس کسالت، خلق‌تنگی و حتی علائم افسردگی می‌شوند، بدون اینکه بدانند علت این وضعیت، هوایی است که تنفس می‌کنند.
وی با بیان اینکه در طب ایرانی برای حفظ سلامت، شش اصل تحت عنوان اصول حفظ‌الصحه مطرح می‌شود که نخستین و مهم‌ترین آنها آب و هوا است، می‌افزاید: پس از آب و هوا، خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها، ورزش و فعالیت بدنی، خواب و بیداری، احتباس و استفراغ و در نهایت ارواح نفسانی قرار دارد.
پزشک و متخصص طب ایرانی با تأکید بر اینکه رعایت این اصول به ویژه در روزهای آلوده ضروری است، تصریح می‌کند: آلودگی هوا می‌تواند اثرات مضری بر ریه، مغز و کبد داشته باشد و اختلال در عملکرد این اعضا باعث بروز احساس خستگی، بی‌حالی و کاهش کیفیت حال عمومی فرد می‌شود.
تغذیه مناسب در دوره آلودگی هوا / مصرف کدام نوشیدنی‌ها هنگام آلودگی هوا توصیه می‌شود؟
احمدی با بیان اینکه برای کاهش آثار آلودگی هوا، توصیه‌های عمومی مانند پرهیز از ترددهای غیرضروری و استفاده از ماسک باید مد نظر قرار گیرد، ادامه می‌دهد: خودداری سالمندان، کودکان و مبتلایان به مشکلات قلبی و ریوی از حضور در محیط بیرون از منزل نیز باید مورد توجه قرار گیرد.
وی درباره تغذیه مناسب در دوره آلودگی هوا می‌گوید: مصرف غذاهای غلیظ مانند غذاهای خمیری، خوراکی‌های حاوی پنیر پیتزا، فست‌فودها و ماکارونی‌ها توصیه نمی‌شود، زیرا موجب افزایش مواد زائد در بدن می‌شود و اثرات آلودگی هوا را تشدید می‌کند و افرادی که مشکلات گوارشی مانند یبوست دارند باید این اختلال را برطرف کنند تا بدن بتواند مواد زائد را دفع کند و اثرات مضر آلودگی کاهش یابد.
پزشک و متخصص طب ایرانی اضافه می‌کند: در طب ایرانی مصرف گوشت‌های لطیف مانند گوشت پرندگان کوچک از جمله کبک و بلدرچین توصیه شده است، همچنین نوشیدنی‌هایی مانند آب‌انار تازه، آب‌سیب تازه، آب‌به، آب‌نارنج، شربت لیمو و لیموترش تازه می‌توانند نقش آنتی‌اکسیدان و ضدسم در بدن داشته باشند.
آلودگی هوا تنها جسم را تهدید نمی‌کند، بلکه بر روان انسان نیز اثرگذار است و تحقیقات اخیر نشان داده است که زندگی در محیط‌های آلوده با افزایش اضطراب، افسردگی و کاهش کیفیت خواب همراه است، کاهش اکسیژن‌رسانی به مغز و التهاب ناشی از آلاینده‌ها می‌تواند عملکرد شناختی را مختل کند، همچنین احساس خستگی مزمن و کاهش انرژی روزانه از دیگر پیامدهای روانی آلودگی هوا است و این اثرات روانی در کنار مشکلات جسمی، کیفیت زندگی افراد را به شدت کاهش می‌دهد و حتی بهره‌وری کاری و تحصیلی را تحت تأثیر قرار می‌دهد، در واقع آلودگی هوا یک تهدید چندوجهی است که هم جسم و هم روان را تحت فشار قرار می‌دهد.
هرچند کنترل کامل آلودگی هوا نیازمند سیاست‌های کلان است، اما افراد می‌توانند با رعایت بعضی توصیه‌ها از اثرات آن بکاهند و استفاده از ماسک‌های استاندارد در روزهای آلوده، پرهیز از ورزش سنگین در فضای باز، بستن پنجره‌ها و استفاده از دستگاه‌های تصفیه هوا در منزل از جمله اقدامات مؤثر هستند، همچنین نوشیدن آب کافی و مصرف میوه‌ها و سبزیجات تازه می‌تواند به دفع سموم و تقویت سیستم ایمنی کمک کند و افراد آسیب‌پذیر مانند کودکان، سالمندان و بیماران قلبی و ریوی باید در روزهای آلوده تا حد امکان در خانه بمانند، این اقدامات ساده، اما حیاتی می‌تواند تا حد زیادی از اثرات آلودگی هوا بکاهد.
مقابله با آلودگی هوا تنها وظیفه فردی نیست، بلکه نیازمند اقدامات گسترده در سطح جامعه و دولت است و توسعه حمل‌ونقل عمومی پاک، کاهش تردد خودروهای شخصی، کنترل صنایع آلاینده، استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و گسترش فضای سبز از جمله راهکارهای مؤثر هستند، همچنین آموزش عمومی و افزایش آگاهی مردم درباره خطرات آلودگی هوا می‌تواند به تغییر رفتارهای فردی و اجتماعی کمک کند و بدون همکاری جمعی، هیچ اقدام فردی به تنهایی قادر به حل این بحران نخواهد بود و در واقع، آلودگی هوا یک مسئله اجتماعی و سیاسی است که نیازمند اراده جمعی برای حل آن است.
آلودگی هوا دشمن خاموشی است که سلامت جسم و روان انسان‌ها را تهدید می‌کند و از بیماری‌های تنفسی و قلبی گرفته تا سرطان و اختلالات روانی، همه در اثر قرار گرفتن در معرض هوای آلوده افزایش می‌یابند، با این حال، ترکیب اقدامات فردی و سیاست‌های کلان می‌تواند اثرات آن را کاهش دهد و آینده‌ای سالم‌تر تنها زمانی ممکن است که هم شهروندان و هم دولت‌ها مسئولیت خود را در قبال محیط‌زیست بپذیرند و آگاهی، تغییر سبک زندگی و حمایت از سیاست‌های زیست‌محیطی، کلید مقابله با این بحران جهانی است و اگر امروز اقدام کنیم، می‌توانیم فردایی با هوای پاک‌تر و زندگی سالم‌تر برای نسل‌های آینده رقم بزنیم.