گروه جامعه ایرنا- زیستگاه‌های طبیعی و مناطق حفاظت‌شده به‌عنوان ذخایر حیاتی تنوع زیستی، نقش مهمی در حفظ تعادل اکولوژیک و تأمین منابع برای نسل‌های آینده دارند، با افزایش فشارهای انسانی، تغییرات اقلیمی، تخریب محیطزیست، شکار غیرقانونی و نابودی جنگل ها حفاظت از این مناطق بیش از پیش ضروری و به یک اولویت جهانی تبدیل شده است، در این مسیر فناوری‌های نوین می‌توانند به‌عنوان ابزاری کارآمد و تحول‌آفرین عمل کنند.
در واقع در دنیای امروز حفاظت از زیستگاه‌ها و مناطق حفاظت‌شده بدون بهره‌گیری از فناوری‌های نوین تقریباً غیرممکن است، ترکیب دانش بومی، سیاست‌های حمایتی و ابزارهای فناورانه می‌تواند آینده‌ای پایدار برای طبیعت و نسل‌های آینده رقم بزند.
حفاظت از مناطق حفاظت شده در ایران همچنان تا حد زیادی بر روش‌های سنتی مانند حضور فیزیکی محیط‌بانان و قوانین شکار تکیه دارد، اما در سال‌های اخیر تلاش‌هایی برای استفاده از فناوری‌های نوین مانند پایش ماهواره‌ای، پهپادها، سامانه‌های هوشمند، نصب دوربین‌های تله‌ای برای پایش گونه‌های جانوری آغاز شده است.
یکی از شاخص‌ترین نمونه‌های استفاده از فناوری نوین در حفاظت از مناطق حفاظت‌شده ایران، پایش یوزپلنگ آسیایی است، این گونه ارزشمند که تنها در ایران باقی مانده، در معرض خطر جدی انقراض قرار دارد که در چند سال گذشته سازمان حفاظت محیط زیست با رویکرد نوین برای حفاظت از این گونه اررشمند موفق عمل کرده است، با نصب دوربین های تله ای ، ثبت تصاویر ماهواره ای، بانک داده‌های دیجیتال شامل گردآوری اطلاعات از مشاهدات میدانی و تصاویر برای تحلیل جمعیت و پراکنش یوزها و همکاری های بین المللی در کنار روش‌های سنتی حفاظت مانند حضور محیط‌بانان در زیستگاه‌های یوز مانند پارک ملی توران و پارک ملی کویر، گشت‌زنی و جلوگیری از شکار غیرقانونی و آموزش جوامع محلی برای کاهش تعارض انسان و یوز موفق بوده است.
این پروژه نشان می‌دهد که ترکیب روش‌های سنتی (محیط‌بانان و قوانین) با فناوری‌های نوین (دوربین‌های تله‌ای، داده‌های دیجیتال و تصاویر ماهواره‌ای) می‌تواند حفاظت از گونه‌های در معرض خطر را مؤثرتر کند، علاوه بر این پایش جنگل‌های هیرکانی با تصاویر ماهواره‌ای نیز کمک زیادی به حفاظت از این عرصه ارزشمند کرده است ، بنابراین اگرچه حفاظت در ایران هنوز تا حد زیادی سنتی است، اما پروژه‌هایی مانند پایش جنگل‌های هیرکانی با تصاویر ماهواره‌ای، استفاده از پهپادها و دوربین‌های تله‌ای نشان می‌دهند که فناوری‌های نوین به تدریج وارد عرصه حفاظت شده‌اند، این روند می‌تواند در آینده به مدیریت علمی‌تر و مؤثرتر مناطق حفاظت‌شده منجر شود.
در این راستا سازمان حفاظت محیط زیست به علت اهمیت موضوع به طور مرتب جلساتی در این زمینه برگزار می کند، بر این اساس نشست کمیته مشورتی هوشمندسازی سازمان حفاظت محیط زیست مربوط به پارک ملی گلستان و تندوره برگزار شد که در آن حمید ظهرابی معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست بر اهمیت شتاب‌بخشی به فرآیند هوشمندسازی و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین در پایش، مدیریت و حفاظت از مناطق حساس کشور تأکید کرد و خواستار تمرکز ویژه بر مناطق بحرانی همچون پارک ملی گلستان و تندوره شد.
در این نشست، طبق اعلام دبیرخانه کمیته مشورتی هوشمندسازی سازمان حفاظت محیط زیست، از میان ۸ پیشنهاد دریافت شده در حوزه هوشمندسازی، ۲ طرح مرتبط با پارک ملی گلستان، پارک ملی تندوره و پناهگاه حیات‌وحش حیدری که توسط مشاورین ارائه شده بود، در جلسه مطرح و بررسی شد.
اعضای کمیته پس از دریافت توضیحات مشاوران، نظرات تخصصی خود در زمینه ساختار فنی سامانه‌ها، نیازهای حفاظتی مناطق، قابلیت اجرای میدانی و هم‌افزایی با سامانه‌های موجود را اعلام کردند، هدف از این بررسی‌ها، انتخاب و اولویت‌بندی طرح‌هایی است که بتوانند در کوتاه‌ترین زمان، بیشترین اثر حفاظتی و مدیریتی را در مناطق چهارگانه ایجاد کنند.
در ادامه روند بررسی‌ها، سایر پروپوزال‌های ارسالی نیز در جلسات آتی کمیته مورد ارزیابی قرار خواهند گرفت تا نقشه راه جامع هوشمندسازی مناطق تحت مدیریت سازمان نهایی شود.
پارک ملی گلستان
پارک ملی گلستان منطقه حفاظت شده‌ای در شرق استان گلستان و غرب استان خراسان شمالی است، این منطقه قدیمی‌ترین پارک ملی زیبای ثبت شده در ایران و پناهگاهی کم‌نظیر برای حیات‌وحش است که ۱۳۵۰ گونه گیاهی و ۳۰۲ گونه جانوری و نیمی از پستانداران کشور را در حدود ۹۰۰ کیلومتر مربع مساحت خود جای داده، در واقع یک هشتم گونه‌های گیاهی، یک‌سوم گونه‌های پرندگان و بیش از ۵۰ درصد از گونه‌های پستانداران کشور در این پارک زندگی می‌کنند.
در سال ۱۳۵۴ اولین پارک ملی ایران شد که در فهرست میراث جهانی یونسکو به عنوان یکی از ۵۰ ذخیره‌گاه زیست‌محیطی کره زمین به ثبت رسیده است، همچنین پانزدهمین اثر ملی است که توسط سازمان میراث فرهنگی در ۳ دی ۱۳۸۷ در فهرست میراث طبیعی ایران قرار گرفت.
تنوع زیستی پارک ملی گلستان حتی فراتر از برخی کشورهای اروپایی است که صدها برابر این پارک وسعت دارند، پارک ملی گلستان از بهترین زیستگاه‌های پستانداران بزرگی چون پلنگ، خرس قهوه‌ای، گرگ، وشق، مرال، شوکا، گوسفند وحشی و بز وحشی، آهوی ایرانی و گراز است و به‌ویژه به‌خاطر جمعیت فراوان قوچ و میش اوریال معروف است.
پارک ملی تندوره
پارک ملی تندوره در شمال شرقی ایران و نزدیک ترکمنستان واقع شده است، براساس تقسیم‌بندی مجموعه تندوره در شمال استان خراسان رضوی در شهرستان درگز قرار دارد، این منطقه از نظر ذخایر طبیعی و حیاتی، تنوع زیستی، نمونه‌های حیات وحش (قوچ و میش اوریال)، پدیده‌های طبیعی و دیگر ویژگی‌های خاص در نوع خود پارکی ممتاز است.
پارک ملی تندوره (تنوره) با مساحت ۷۳۴۳۵ هکتار از تنوع جانوری زیادی برخوردار است، از ۸ گونه گربه‌سان ایران ۵ گونه یعنی پلنگ ایرانی، گربه جنگلی، گربه دشتی، گربه پالاس و سیاه‌گوش اورآسیا در این منطقه زندگی می‌کند، این منطقه بهترین زیستگاه پلنگ در ایران است، کل و بز هم در این منطقه فراوان است، از سم‌داران منطقه هم می‌توان به بز وحشی، گوسفند وحشی که از گونه قوچ و میش اوریال و خالص‌ترین نژاد این گونه در ایران است، اشاره کرد.
گراز از دیگر علفخواران پارک است که به تعداد زیاد در مناطق مختلف به‌ویژه شمال پارک زیست می‌کند. گرگ هم در قسمت‌های نسبتاً کم‌ارتفاع پارک و محدوده‌های مشرف بر روستاهای اطراف به صورت منفرد یا دسته‌های ۲ تا ۵ قلاده‌ای دیده می‌شود و در فصل زمستان بیشتر از قوچ و میش و کل و بز و در تابستان بیشتر از گله گوسفندان اهلی تغذیه می‌کند. روباه قرمز، شغال، سمور سنگی، کفتار، رودک و انواع جوندگان همچون خرگوش بی‌دم و تشی از دیگر پستانداران این منطقه‌اند.
پارک ملی تندوره از نظر تنوع گونه‌های پرندگان نیز بسیار غنی است.کورکور، سارگپه پابلند، عقاب دشتی، عقاب شاهی، عقاب طلایی، کرکس، هما، لیل، کوکر، مرغ حق، شبگرد بلوچی، بادخورک معمولی، بادخورک کوهی، زنبورخور معمولی، هدهد، چکاوک طوقی، پپت خاکی و سنگ‌چشم دم‌سرخ گروهی از پرندگان مهاجر این پارک را تشکیل می‌دهند.
تعدادی از گونه‌های مهم بومی منطقه عبارتند از؛ دلیجه، کبک، تیهو، قرقاول، بلدرچین معمولی، کبوتر چاهی، قمری، یاکریم، چکاوک شاخ‌دار، چکاوک آسمانی، دم‌جنبانک ابلق، قرقی، سسک، سار، زاغی، کلاغ گردن‌بور، کلاغ ابلق، الیکایی، توکای سیاه، زردپره کوهی، زردپره مزرعه، انواع جغد و سهره سینه‌سرخ.
خزندگان این پارک هم شامل ۹ گونه مار غیر سمی، ۴ گونه مار نیمه سمی، ۵ گونه مار سمی، ۶ گونه سوسمار و لاک‌پشت می‌شوند. کفچه مار، دال، و هما از گونه‌های در خطر انقراض تندوره محسوب می‌شوند.