سرویس فرهنگ و نشر خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، محمود شفیعی، استاد علوم سیاسی: به‌مناسبت روز «کتاب، کتابخوانی و کتابدار»، خواستم چند خطی درباره جایگاه کتاب در زندگی انسان‌ها بنویسم؛ اینکه چرا سه بخش مهم از زندگی ما بدون کتاب به‌درستی ساخته نمی‌شود.
چهار ساحت زندگی انسان
می‌توان زندگی انسان را در چهار ساحت خلاصه کرد؛ چهار نوع تجربه و فعالیت که هر کدام جایگاه خود را دارند:
۱. زندگی زیستی (حیات نباتی حیوانی)
این پایین‌ترین و ابتدایی‌ترین لایه زندگی ماست؛ جایی که هدف اصلی بقا است.
خوردن، خوابیدن، استراحت، رفع نیازهای طبیعی و تولید وسایل ضروری روزمره… همه در این بخش قرار می‌گیرند.
هانا آرنت این فعالیت‌ها را «کار زیستی» (Labor) می‌نامد.
این بخش از زندگی نیاز چندانی به کتاب و کتابخوان ندارد.
۲. زندگی تمدنی (ساختن جهان انسانی)
اینجا انسان از بدویت فاصله می‌گیرد و دنیای ماندگارتری می‌سازد.
خانه، ابزار، هنرهای بادوام، صنعت و تکنولوژی محصول این بخش‌اند.
آرنت این فعالیت را «ساختن» (Work) می‌خواند.
این بخش بدون اندیشه، دانش و کتاب قابل استمرار نیست.
۳. زندگی اجتماعی فرهنگی (کنش انسانی)
اینجا انسان با آگاهی و آزادی وارد تعامل با دیگران می‌شود:
گفت‌وگو، مشارکت مدنی، فعالیت فرهنگی، تلاش برای عدالت و آزادی…
آرنت این را «کنش» (Action) می‌نامد.
کنش بدون زبان، آگاهی و مطالعه ممکن نیست؛ کتاب در مرکز آن قرار دارد.
۴. زندگی معنوی استعلایی
این بالاترین ساحت زندگی انسان است؛ تجربه‌ای که انسان را به خداوند و معنای برتر هستی پیوند می‌دهد.
دعا، عبادت، کارهای نیک، اخلاق و عشق به خدا و خلق خدا، اینها در این سطح رخ می‌دهد.
این ساحت بیش از هر چیز با کتاب‌های آسمانی شکل می‌گیرد؛ کتاب‌هایی که نه انسان، بلکه خداوند نازل کرده است.
جایگاه کتاب و کتابدار در این میان
از چهار نوع زندگی، سه ساحت آخر (تمدن، فرهنگ، معنویت) بدون کتاب قابل تصور نیستند.
کتاب‌ها حاصل هزاران سال تجربه، تفکر، درد، امید و حکمت انسان‌اند.
و کتابداران نگهبانان این میراث بزرگ‌اند.
از فرشتگان وحی که اولین کتابداران کتاب الهی بودند، تا پیامبران که پیام را به انسان رساندند، تا عالمان، نویسندگان، نسخه‌نویسان، و کتابدارانی که کتاب‌ها را از خطر زمانه نجات دادند، همه ادامه‌دهندگان راه انتقال نور و آگاهی‌اند.
امروز هم هر کتابدار، در هر کتابخانه کوچک یا بزرگ، با ساماندهی کتاب‌ها، راهنمایی خوانندگان و زنده نگه داشتن چرخه دانایی، در واقع شریک سازندگان جهان دوم، سوم و چهارم زندگی انسان است.
کتاب بدون کتابخوان و کتابدار کامل نمی‌شود.
و جهان انسانی بدون کتاب، جهان ناقصی است.
∎