علیرضا طاهری در گفت‌وگو با خبرنگار علمی ایرنا علاوه معرفی رباتیک‌های اجتماعی و کاربرد آنها، آخرین دستاوردهای آزمایشگاه رباتیک اجتماعی دانشگاه شریف و جایگاه کشور در ساخت ربات‌های اجتماعی را تشریح کرد.

وی در تعریف رباتیک‌های اجتماعی گفت: رباتیک اجتماعی به عنوانی مفهومی جوان در ادبیات حوزه‌ رباتیک صحبت از ربات هایی دارد که هدفشان ورود به زندگی انسان‌ها و ایفای نقش‌هایی چون دوست، همدم، معلم و کمک‌درمانگر است.

این ربات‌ها باید قادر باشند با افراد، تعاملات دیداری یا شنیداری (کاملاً یا نیمه‌) هوشمند برقرار کنند؛ از تجربیات گذشته بیاموزند و در تعاملاتشان همچون انسان ها عمل کنند.

طاهری درخصوص کاربردهای ربات‌های اجتماعی و شناختی گفت: کاربرد آنها بسیار گسترده است و شامل آموزش مفاهیم و مهارت‌های مختلف به کودکان، همراهی سالمندان در خانه، داستان‌گویی و سرگرمی برای کودکان، اطلاع‌رسانی هوشمند درباره وضعیت کودکان یا سالمندان به والدین یا سرپرستان (در مواقعی که آن‌ها در منزل حضور ندارند)، یادآوری قرارها و ملاقات‌ها، ایفای نقش ویدئوکنفرانس هوشمند، جزء کلیدی خانه‌های هوشمند، راهنمای هوشمند مراجعان در مجتمع‌های تجاری، هتل‌ها، بیمارستان‌ها و فرودگاه‌ها است.

وی اظهارداشت: در آزمایشگاه رباتیک اجتماعی و شناختی دانشگاه صنعتی شریف ربات‌ها بر اساس نیازهای واقعی جامعه طراحی و ساخته می‌شوند. تیم تحقیقاتی ما، با شناسایی مشکلات و نیازهای موجود، تلاش می‌کند راه‌حل‌های فناورانه ارائه دهد. عمده مخاطبان ما تاکنون، کودکان، به خصوص افراد ۵ تا ۱۲ ساله با نیازهای ویژه (نظیر کودکان مبتلا به طیف اوتیسم، نارساخوانی و یا ناشنوایی) بوده‌اند.

طاهری توضیح داد: حضور ربات‌ها در کلاس‌های آموزشی می‌تواند محیط را برای کودکان جذاب‌تر کند و همانند شخصیت‌های محبوب تلویزیونی/عروسکی، نقش عنصر بصری سرگرم‌کننده‌ای را ایفا کند. با این وجود، هنوز امکان انبوه‌سازی ربات‌ها به دلیل قیمت تمام شده بالا و همچنین عدم نیاز به تعداد فراوان این تجهیزات در کشور فراهم نشده است.

وی گفت: ربات‌ها (صرف نظر از نوعشان) از سه بخش اصلی تشکیل می‌شوند: پردازنده‌های مرکزی، سنسورها و عملگرها. تمامی این اجزاء عمدتاً وارداتی هستند و قیمت‌شان به نوسانات ارز بستگی مستقیم دارد. به همین دلیل، اولویت ما در دانشگاه، ساخت نمونه‌های آزمایشی و پژوهشی برای اثبات تأثیر فناوری در یک حوزه خاص و همچنین تربیت پژوهشگران و نیروهای متخصص در این زمینه است.

سرپرست آزمایشگاه رباتیک اجتماعی و شناختی دانشگاه صنعتی شریف تصریح کرد: در سال‌های اخیر، با توجه به افزایش نرخ ارز، جهت گیری پژوهشی ما در طراحی ربات‌های اجتماعی آزمایشگاهی از ربات های سیار به سمت ربات‌های رومیزی تغییر یافته است.

وی تاکید کرد: با رشد روزافزون توانمندی‌های مبتنی بر هوش مصنوعی، توسعه ربات‌های اجتماعی در دنیا با هدف تولید در مقیاس بالا و قیمت مناسب به شکل وسیعی در حال گسترش است به عنوان نمونه می توان به برنامه‌ شرکت اپل برای عرضه‌ ربات اجتماعی اش تا سال ۲۰۲۸ اشاره کرد.

به گفته طاهری در چند سال اخیر، با ظهور مدل‌های بزرگ زبانی (مانند GPT، Deepseek )، امکان پاسخگویی صوتی و هوشمند ربات‌ها به طیف گسترده‌ای از سوالات کاربران فراهم شده است. برهمین اساس ما در آزمایشگاه ربات تابان را توانمند کرده‌ایم تا با بهره‌گیری از مدل‌های بزرگ زبانی در دسترس، به سوالات مراجعان در زمینه‌های گوناگون (نظیر سوالات تخصصی رباتیک) پاسخ دهد؛ بدین صورت که کاربر در مقابل ربات ایستاده و با فرامین صوتی، سؤالات خود را بیان می‌کند. ربات با بهره‌گیری از یک ماژول پردازش گفتار، صحبت‌های کاربر را به متن تبدیل کرده و با استفاده از یکی از مدل‌های بزرگ زبانی در دسترس، پاسخ را آماده کرده و در نهایت با بهره‌گیری از یک ماژول تبدیل متن به صوت فارسی، پاسخ صوتی خود را ارائه می‌کند.

وی ادامه داد: ربات به منظور درک بهتر سؤال کاربر و کاهش ابهامات، دسترسی به اطلاعات تکمیلی/دقیق تر مد نظر کاربر و ایجاد بازخورد مناسب ممکن است به ارتباط کلامی با کاربر ادامه دهد تا در نهایت مطلوبات کاربر در حد امکان فراهم شود (تعاملات دوطرفه و پیوسته). این ویژگی، ربات‌ها را به موجوداتی جذاب و تعاملی برای انسان‌ها تبدیل می‌کند.

وی درخصوص فرآیند ساخت داخلی این محصولات فناورانه گفت: فرآیند کامل طراحی و ساخت ربات‌ها (نظیر طراحی ظاهری، پرینت سه بعدی بدنه و جانمایی ادوات )، به صورت کامل در کشور صورت می‌پذیرد؛ با این حال، مشابه تمامی گروه‌های سازنده ربات در دنیا، هر یک از اجزای تشکیل دهنده شامل پردازنده های مرکزی، تبلت‌ها، موتورها و سنسورها، از میان محصولات تجاری (و ترجیحاً در دسترس)، انتخاب و خریداری می‌شوند.

طاهری در پاسخ به این سوال که تحریم‌ها چه تاثیری در فعالیت آزمایشگاه داشته است، اظهارداشت: وجود تحریم‌های ظالمانه بین‌المللی علیه ایران در برخی مواقع، باعث عدم دسترسی ما به پاره ای از قطعات مورد نظر در ساخت ربات‌ها می‌شود؛ با این حال، همواره تلاش ما به جایگزینی المان‌های خارج از دسترس (نظیر برخی از حسگرها یا عملگرها) با تجهیزات معادل در دسترس جهت عدم توقف طرح های تحقیقاتی است.

سرپرست آزمایشگاه رباتیک اجتماعی و شناختی دانشگاه صنعتی شریف گفت: با مشاهده روند موجود در سطح جهانی، حضور گسترده ربات‌های اجتماعی در جامعه، اماکن آموزشی، بارزگانی و تفریحی در دهه آینده کاملاً قابل انتظار است.

وی همچنین درباره جایگاه ایران در زمینه ساخت ربات‌های اجتماعی در سطح جهانی گفت: از منظر علمی و دانش فنی، دانشگاه‌های ایران در زمینه ساخت ربات‌های اجتماعی در سطح جهانی، جایگاه مناسبی دارند. در مقایسه با کشورهای همسایه، وضعیت ما خوب است. در کشورهای پیشرفته، دسترسی به امکانات، تجربه و بودجه تخصیص یافته در حوزه‌های تحقیق و توسعه و یا تولید این ادوات فناورانه بیش از کشور ماست؛ در مجموع گمان می‌کنم که در منطقه، موقعیت ما قابل احترام است. شاهد این ماجرا، کیفیت مقالات پژوهشی منتشرشده در مجلات و کنفرانس‌های معتبر بین‌المللی و تعداد ربات‌های اجتماعی ساخته شده در کشور است.

معرفی ربات‌ها و پروژه‌های پژوهشی

سرپرست آزمایشگاه رباتیک دانشگاه شریف در ادامه به معرفی ربات‌های ساخته شده در آزمایشگاه پرداخت که در ادامه می‌آید.

ربات آرش: دارای چهارده درجه آزادی و مجهز به پردازنده مرکزی، اسپیکر، و سنسورهایی نظیر دوربین عمقسنج و میکروفون است. این ربات می‌تواند محیط اطراف خود را شناسایی و حرکات افراد را تحلیل کند. صورت ربات از طریق LCD تخت نمایش داده می‌شود و حالت چهره ربات، متناسب با وضعیت کاربر تغییر می‌کند.

ربات مایا: برای تعامل با کودکان در بیمارستان‌ها و مهدها طراحی شده است. این ربات قادر است آموزش‌ها، قصه‌گویی و فعالیت‌های سرگرمی متناسب با سن و نیاز کودک ارائه دهد.

ربات تابان: دارای ۶ درجه آزادی است و برای آموزش کودکان مبتلا به نارساخوانی و اختلالات یادگیری، طراحی شده است. این ربات مجهز به تبلت روی سینه و پروژکتور روی سر است و می‌تواند بازی‌های آموزشی مختلفی را در قالب شخصیت‌های مختلف معلم، هم‌آموز و نوآموز اجرا کند.

طراحی تعاملی این ربات امکان آموزش معکوس را نیز فراهم می‌کند؛ به این معنا که کودک به ربات آموزش‌هایی را ارائه کرده و در مواقع لازم، عملکرد آن را تصحیح کند. این ربات‌ها با فناوری‌های هوشمند، فرآیند آموزش خواندن و نوشتن را به شیوه‌ای جذاب و مؤثر ارائه می‌دهند و برای کاربر خود، بازخوردهای مناسب و شخصی‌سازی شده فراهم می‌کنند.

ربات‌ ویژه سالمندان: در حال توسعه رباتی به شکل پنگوئن (نسخه به‌روز شده ربات آپو) هستیم که با تمرکز بر مقوله های حافظه و یادآوری، با سالمندان تعاملات کلامی برقرار می‌کنند. این ربات‌ها می‌توانند بازی‌های مبتنی بر حافظه، بازخوانی خاطرات و تعاملات متناسب با سن سالمند ارائه کنند.