در این نشست، دکتر علینقی مشایخی به بررسی مبانی مفهومی پویایی‌شناسی سیستم‌ها پرداخت و نمونه‌هایی از کاربرد آن در نظام سلامت ارائه داد. ایشان در سخنان خود بیان کردند که نظام سلامت از اجزای متعددی تشکیل شده است که به‌صورت متقابل با یکدیگر در تعامل هستند تا اهداف کلان آن محقق شود. افت کیفیت خدمات، نتیجه‌ی همین تعامل پیچیده اجزاست و درک این فرایند نیازمند رویکردی «کل‌نگر» به‌جای «جزءنگر» است.
دکتر مشایخی تأکید کرد که پیشرفت علم معمولاً بر پایه تخصص‌گرایی بنا شده، اما برای شناخت تغییرات و حل مسائل، باید به کل سیستم توجه کرد. در هر سیستم کل‌نگر، وجود «فیدبک» یا روابط علّی و معلولی بسته، شرایطی ایجاد می‌کند که تصمیم‌گیری، اجرا و بروز مشکلات جدید در قالب چرخه‌ای تکرار می‌شود.
وی با اشاره به مثال‌هایی در حوزه سلامت، به‌ویژه در دوران همه‌گیری کرونا، توضیح داد که تعامل میان دولت، جامعه و رفتار مردم از طریق بازخوردهای مثبت و منفی نقش تعیین‌کننده‌ای در روند شیوع بیماری دارد. به گفته ایشان، درک این فیدبک‌ها می‌تواند به طراحی سیاست‌های مؤثرتر و پایدارتر منجر شود.
در بخش دیگری از سخنرانی، دکتر مشایخی به مسئله تصمیم‌گیری در سیستم‌ها پرداخت و گفت: راه‌حل‌های سطحی و موقتی، مانند قرض گرفتن برای رفع مشکلات مالی، ممکن است مشکلات ریشه‌ای را تشدید کند، در حالی‌که راه‌حل‌های اساسی نیازمند تفکر سیستمی و صرف زمان بیشتر هستند. وی همچنین بر اهمیت تخصیص درست منابع در نظام سلامت تأکید کرد و افزود: فشار بر بخش درمان گاه باعث نادیده‌گرفتن نقش پیشگیری می‌شود که در بلندمدت سلامت جامعه را تهدید می‌کند.
او در ادامه گفت که پویایی‌شناسی سیستم‌ها بر درک دلایل تغییرات و طراحی اقدامات هوشمندانه برای آینده تمرکز دارد و بسیاری از مشکلات ناشی از عدم دید جامع به سیستم و تصمیم‌گیری‌های کوتاه‌مدت است. برای بهبود شرایط، باید ساختار سیستم و نحوه تعامل اجزای آن شناخته شود تا تصمیمات مؤثر و پایدار اتخاذ گردد.
در ادامه جلسه، آقایان دکتر لامعی، دکتر پورقادری و دکتر سیبویه به‌عنوان اعضای پنل به‌صورت مجازی نظرات خود را مطرح کردند.
در پاسخ به پرسشی درباره دلایل حل‌نشدن مسائل در کشور و نقش کمبود متخصصان در حوزه پویایی‌شناسی، دکتر علی سیبویه بیان کرد که مشکل نه‌تنها در کمبود متخصصان، بلکه در «مدل‌های ذهنی» مدیران است. به گفته او، بسیاری از تصمیم‌گیران به دلیل باورهای نادرست یا مقاومت در برابر تغییر، مانع استفاده مؤثر از رویکرد تفکر سیستمی می‌شوند. وی افزود: اگر چهار دهه پیش تغییر در مدل‌های ذهنی مدیران کشور اتفاق افتاده بود، امروز شاهد تصمیم‌گیری‌های متفاوت‌تری بودیم. به باور دکتر سیبویه، هر گام کوچک در مسیر رشد تفکر سیستمی ارزنده است و حتی حرکت از «صفر به یک» در این حوزه می‌تواند اثرگذار باشد.
در پایان مراسم، از کتاب «بازی‌های تفکر سیستمی؛ راهنمای کاربردی برای درک سیستم‌های پیچیده» ترجمه‌ی دکتر مجتبی احمدزاده و دکتر علی سیبویه توسط دکتر علینقی مشایخی رونمایی شد.
شایان ذکر است سلسله نشست‌های «تفکر سیستمی در نظام سلامت» هر ماه در آخرین دوشنبه، در تالار شهید بهشتی دانشگاه برگزار می‌شود. این نشست‌ها با فراهم‌کردن بستری برای گفت‌وگو و آموزش میان دانشجویان و پژوهشگران حوزه‌های سلامت و مدیریت بحران، نقش مؤثری در ارتقای دانش و آگاهی از پویایی تعاملات پیچیده نظام سلامت ایفا می‌کند.
تهیه و تنظیم خبر: زینب رضائی
معصومه حسینی
دانشجویان ارشد مدیریت خدمات بهداشتی درمانی