مقاله زیر از بازتابی از منابع عبری و برای اطلاع کارشناسان ترجمه شده است، هیچ قسمتی از این متن مورد تایید یا رد ایرنا نبوده و نشان‌دهنده سیاست ایرنا نیست.
به گزارش روز سه‌شنبه ایرنا، موسسه مطالعات امنیت ملی اسرائیل (INSS) در مقاله ای با عنوان «ترکیه ایران نیست؛ اما یک تهدید است» به حقیقت رفتار و اقدامات ترکیه در قبال رژیم صهیونیستی پرداخته است. این گزارش به قلم گالیا لیندن‌اشتراوس نگاشته شده است و در ابتدا به معرفی نویسنده می‌پردازیم.
دکتر گالیا لیندن‌اشتراوس، عضو ارشد موسسه مطالعات امنیت ملی اسرائیل (INSS) و سردبیر نشریه ارزیابی استراتژیک (strategic assessment / העדכן האסטרטגי) است. وی متخصص سیاست خارجی معاصر ترکیه است. سایر حوزه‌های مورد علاقه او عبارتند از درگیری‌های قومی، قبرس، سیاست خارجی آذربایجان، مسأله کردها. وی مقالات متعددی در مورد این موضوعات منتشر کرده است. لیندن‌اشتراوس دارای مدرک دکترا از رشته روابط بین‌الملل دانشگاه عبری و در دانشگاه عبری، مرکز بین رشته‌ای هرتصلیا کرسی علمی داشته است. وی پژوهشگر فوق دکترا در موسسه امور بین‌الملل لئونارد دیویس و همچنین پژوهشگر مهمان مهمان در مرکز سیاست دو حزبی در واشنگتن بوده است.
خلاصه مدیریتی:
در روزهای اخیر اظهاراتی مانند «ترکیه، ایران جدید است» در گفتمان عمومی اسرائیل شنیده شده است. این اظهارات از چندین جهت مشکل‌ساز است، از جمله آنکه تهدید ایران را که هنوز پابرجاست کم‌اهمیت جلوه می‌دهد؛ با این حال نشان‌دهنده نگرانی‌هایی در مورد آنکارا وجود دارد.
نگرانی‌های قابل توجهی در مورد حضور نظامی ترکیه در سوریه، دخالت آنکارا در مسئله فلسطین و احتمال اصطکاک در شرق دریای مدیترانه وجود دارد. علاوه بر این، ترکیه در حال تقویت ارتش خود است، با انتقاد شدید از اسرائیل موضع‌گیری می‌کند و حتی در گفتمان‌های نامشروع علیه آن شرکت می‌کند.
در عین حال، انتظار می‌رود دخالت آمریکا در کاهش تنش‌ها بین اسرائیل و ترکیه، به این دو کنشگر عرصه بین‌الملل کمک کند تا تلاش‌های خود را برای جلوگیری از درگیری نظامی مستقیم ادامه دهند و شاید منجر حرکت به سمت بهبود روابط آنان شود.
متن مقاله موسسه مطالعات امنیت ملی اسرائیل (INSS) به این شرح است:
در گفتمان عمومی اسرائیل، اظهاراتی مانند «ترکیه، ایران جدید است» در روزهای اخیر به طور فزاینده‌ای رایج شده است. این اظهارات مشکل‌ساز است زیرا تهدید ایران علیه اسرائیل را که هنوز جدی است، کم‌اهمیت جلوه می‌دهد و از سوی دیگر انکار کننده این موضوع است که اسرائیل و ترکیه روابط دیپلماتیک و حتی همکاری اطلاعاتی دارند، هرچند محدود. علاوه بر این، ترکیه عضو ناتو است و روابط نزدیکی با غرب دارد و هیچ نشانه‌ای مبنی بر تلاش برای حمایت جدی از نیروهای ضد اسرائیل از او دیده نمی‌شود.
با این حال، این اظهارات نشان‌دهنده نگرانی‌های اسرائیل در مورد آنکارا در چندین زمینه است. اغلب این موارد در ارتباط با حضور فزاینده ترکیه در سوریه پس از سقوط رژیم اسد و همچنین نفوذ ترکیه بر اداره مناسبات غزه پس از آتش‌بس است، به ویژه اگر این امر با حضور نظامی در نیروی ثبات بخش بین‌المللی در نوار غزه همراه شود.
عرصه‌ای که کمتر در مورد آن صحبت شده و پتانسیل اصطکاک نیز دارد، شرق دریای مدیترانه است. مطقه‌ای که در آن ترکیه از مزیت قدرت نیروی دریایی برخوردار است. در کنار این موارد، تقویت نظامی ترکیه (که منجر به تقویت جایگاه ترکیه نزد واشنگتن و سایر پایتخت‌های غربی نیز می‌شود) و لفاظی‌های تند آنکارا نیز تل‌آویو را نگران می‌کند.
در نوار غزه، مشکل اساسی بین ترکیه و اسرائیل از این واقعیت ناشی می‌شود که برای آنکارا، ادامه حیات حماس به عنوان یک بازیگر مهم «در روزهای بعد از جنگ» (حتی اگر پشت صحنه باشد) یک هدف اصلی در نظر ترکیه است.
در طول جنگ، اسرائیل با ایفای نقش ترکیه در حل و فصل اوضاع غزه مخالفت می‌کرد. مخالفت اسرائیل ناشی از این واقعیت بود که ترکیه (در کنار قطر) یکی از حامیان حماس است و همچنین مدرکی مبنی بر تجدید نظر آنکارا در حمایت از حماس پس از عملیات طوفان الاقصی وجود ندارد؛ بلکه رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، چندین بار اعلام کرده است که حماس یک سازمان «مقاومت» است و نه یک سازمان تروریستی.
اظهارات ترکیه در طول جنگ، حتی شدیدتر از سایر کشورهایی که به شدت علیه اسرائیل موضع گرفته بودند، از اسرائیل انتقاد می‌کرد. در پایان ماه رمضان، در مارس ۲۰۲۵ (فروردین ۱۴۰۴) ، اردوغان اسرائیل را نفرین کرد و گفت: «خداوند اسرائیل صهیونیستی را نابود کند». موضوعی که گواهی بر مشروعیت‌زدایی از موجودیت اسرائیل بود و دیگر در گفتمان ترکیه یک استثنا نیست.
در واقع، این لحن در حال گسترش است، در اوت ۲۰۲۴، ترکیه به شکایت آفریقای جنوبی علیه اسرائیل در دادگاه بین‌المللی لاهه به اتهام نسل‌کشی پیوست. علاوه بر این، در هفت نوامبر ۲۰۲۵، دفتر دادستان کل استانبول حکم بازداشت ۳۷ مقام ارشد اسرائیلی، از جمله نخست‌وزیر، وزیر دفاع، وزیر امنیت داخلی و رئیس ستاد مشترک را به اتهام جنایات جنگی، جنایت علیه بشریت و نسل‌کشی صادر کرد.
در واقع ترکیه بازیگر مهمی در اعمال فشار بر حماس برای پذیرش آتش‌بس در ماه اکتبر و آزادی گروگان‌های اسرائیلیِ نزد حماس بود. به همین دلیل، در نشست صلح شرم‌الشیخ، دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا، درباره اردوغان صحبت کرد و گفت: او همیشه وقتی به او نیاز دارم، آنجاست.
ترامپ، اردوغان را شخصیتی می‌داند که می‌تواند مشکلات خاورمیانه را برای او حل کند و «به جنگ‌ها پایان دهد». او موفقیت در آزادی همه گروگان‌های زنده، از جمله موارد دیگر، را به تلاش‌های رئیس‌جمهور ترکیه در این زمینه نسبت می‌دهد.
آنکارا به نوبه خود، در مورد دخالت خود در غزه احساس فوریت می‌کند. اردوغان به اجلاس صلح در شرم‌الشیخ سفر کرد و یکی از چهار امضاکننده توافق‌نامه‌ای بود که در پایان آن امضا شد.
چند روز پس از اجرای آتش‌بس، آنکارا یک فرد را به عنوان «هماهنگ‌کننده کمک‌های بشردوستانه به فلسطین» را منصوب کرد، وی رئیس سابق آژانس نجات ترکیه بود که پیش‌تر نیز به عنوان سفیر ترکیه فعالیت کرده است. سازمان‌های امدادی ترکیه در حال حاضر عکس‌هایی از مردم خود را نشان می‌دهند که پرچم‌های ترکیه را در دست دارند و به آواربرداری، تحویل کمک‌های پزشکی و توزیع غذا در غزه کمک مشغول هستند. علاوه بر این، اردوغان تأکید کرد که چادرهای اهدایی به غزه کافی نیستند و باید برای زمستان کانتینرها به آنجا منتقل شوند، کانتینرهایی که توسط پیش‌تر در خلال زلزله فوریه ۲۰۲۳ برای زندگی ترک‌هایی که خانه‌هایشان دیده بود، استفاده می‌شدند.
همچنین بعد از آتش‌بس، ترکیه میزبان کنفرانسی از وزرای امور خارجه برخی کشورهای عربی و مسلمان بوده و به اجرای مرحله دوم طرح ۲۰ ماده‌ای ترامپ پرداخته است و همچنین جلساتی بین نمایندگان حماس و وزیر امور خارجه ترکیه و رئیس سازمان اطلاعات ترکیه برگزار شده است.
با وجود مخالفت قاطع اسرائیل با مشارکت سربازان ترکیه در نیروی ثبات بخش بین‌المللی در غزه، نمی‌توان گفت که این ایده کنار گذاشته شده است. در مطبوعات گزارش شده است که ترکیه به طور مشخص در حال برنامه‌ریزی برای چگونگی اعزام حدود ۲ هزار سرباز به نوار غزه است.
در عرصه سوریه نیز نگرانی‌های اصلی اسرائیل در مورد حضور نظامی ترکیه در مرکز و جنوب سوریه و همچنین محدودیت‌های فعالیت نیروی هوایی در حریم هوایی سوریه است. در حالی که حضور و عملیات نظامی ترکیه در شمال سوریه در سال ۲۰۱۶ آغاز شد؛ اما تنها پس از سقوط اسد در دسامبر ۲۰۲۴ بود که جاه‌طلبی‌های آنکارا برای سایر مناطق سوریه نمایان شد.
اگر آنکارا می‌توانست پایگاه‌های نظامی خود را پیش‌تر در سوریه ایجاد کرده بود؛ اما رفتار بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه، که سعی در تنوع بخشیدن به پایگاه حمایتی خود داشت و همچنین فعالیت‌های پیشگیرانه اسرائیل، منجر به دفع تلاش ترکیه برای حضور بیشتر در سوریه شده بود.
در مورد سرمایه‌گذاری‌های اقتصادی مورد انتظار در سوریه، این نگرانی وجود دارد که برخی از مسیرهای تجاری و انرژی که ترکیه سعی در ترویج آنها در آنجا دارد، به گونه‌ای از اسرائیل عبور کنند که می‌تواند پروژه‌هایی را که اسرائیل به آنها علاقه‌مند است، مانند پروژه‌های مربوط به توسعه کریدور هند-خاورمیانه-اروپا (IMEC)، به خطر بیندازد.
در کنار نگرانی‌ها در مورد رفتار ترکیه، باید توجه داشت که تحولات در عرصه سوریه نشان می‌دهد که ترکیه و اسرائیل از درگیری هوایی بین خود بیم دارند. تمایل طرفین برای اقدام با استفاده از یک «خط تلفن ویژه» که پس از مذاکرات بین مقامات ترکیه و اسرائیل در باکو (با تشویق آمریکا) ایجاد شد، نشانه روشنی است که طرفین هنوز نگران درگیری مستقیم هستند.
علاوه بر این انتظار می‌رود پیشرفت اسرائیل و سوریه در جهت دستیابی به یک توافق امنیتی، به آرامش خاصی در عرصه سوریه، از جمله مناسبات اسرائیل و ترکیه در سوریه کمک کند.
در شرق مدیترانه تنش‌ها بین اسرائیل و ترکیه به ویژه در سال گذشته در دو عرصه آشکار بوده است، یکی قبرس و دیگری موضوع اعزام ناوگان‌هایی به نوار غزه با هدف شکست محاصره این باریکه.
در مورد قبرس استقرار سامانه دفاع هوایی باراک ام‌ایکس که در ماه سپتامبر از اسرائیل خریداری شده بود، واکنش‌های منفی در ترکیه را برانگیخت و برخی حتی این وضعیت را با بحرانی که بین این دو کشور در سال ۱۹۹۷ رخ داد، مقایسه کردند، زمانی که قبرس مجبور شد پس از فشار ترکیه، سامانه اس-۳۰۰ خریداری شده از روسیه را به یونان منتقل کند.
موضوع ناوگان از زمان وقایع کشتی مرمره در سال ۲۰۱۰ تا کنون یک چالش در روابط اسرائیل و ترکیه بوده است. اعضای پارلمان ترکیه در ماه اکتبر در ناوگان جهانی برای شکست حصر غزه شرکت کردند و اردوغان به خبرنگاران خاطرنشان کرد که از نزدیک تصاویر ارسالی از پهپادهای ترکیه‌ای که ناوگان را همراهی می‌کردند، دنبال می‌کند.
از نظر روابط تجاری تحریم اقتصادی که ترکیه در ماه مه ۲۰۲۴ علیه اسرائیل اعلام کرد، هنوز لغو نشده و هر از گاهی از جمله پس از اعلام آتش‌بس، ترکیه حتی برای اجرای آن سخت‌تر تلاش کرده است.
با این حال در تمام این مدت کالاها از طریق کشورهای ثالث و بازرگانان فلسطینی به اسرائیل می‌رسیدند. این واقعیت که حجم قابل توجهی از تجارت (در برخی ماه‌ها حتی نیمی از حجم تجارت قبل از تحریم) با محدودیت‌ها ادامه داشت، نشان دهنده علاقه زیاد بازرگانان هر دو کشور به تجارت با یکدیگر است.
از نظر روابط هوایی اندکی پس از شروع جنگ غزه، خطوط هوایی هر دو کشور پروازهای خود را به مقاصد کشور دیگر متوقف کردند و پروازها از آن زمان از سر گرفته نشده است.
در کنار حوزه‌های خاص تنش بین ترکیه و اسرائیل، نمی‌توان از افزایش توان نظامی ترکیه چشم‌پوشی کرد. آنکارا سه نقطه ضعف در ارتش ترکیه شناسایی کرده و به شدت در تلاش است تا آنها را برطرف کند، به ویژه با توجه به درس‌هایی که از جنگ ۱۲ روزه بین اسرائیل و ایران گرفته است.
یک نقطه ضعف کلیدی، فرسودگی ناوگان جنگنده نیروی هوایی ترکیه و نیاز به خرید جت‌های جنگنده جدید است. در ماه اکتبر، ترکیه قراردادی را با بریتانیا برای خرید ۲۰ فروند یوروفایتر تایفون امضا کرد و همچنین در حال آماده شدن برای خرید حدود ۲۴ فروند یوروفایتر تایفون دست دوم از امارات متحده عربی و عمان است تا بر مشکل زمان طولانی تحویل هواپیماهای جدید غلبه کند.
علاوه بر این ترکیه در زمینه دفاع هوایی پیشرفت‌هایی داشته و در تلاش برای ساخت یک سامانه دفاع موشکی به نام «گنبد فولادی» است. ترکیه همچنین مقررات مربوط به ساخت پناهگاه‌ها را به طور قابل توجهی گسترش داده است.
سرانجام در طول جنگ ۱۲ روزه، اردوغان از نیاز ترکیه به دستیابی به موشک‌های میان‌برد و دوربرد برای بازدارندگی صحبت کرد و در مطبوعات گزارش شد که ترکیه در حال ساخت یک مرکز آزمایش موشکی در سومالی است.
در عین حال نگاه به روابط اسرائیل و ترکیه به طور کلی برای درک تصویر واقعی مفید است، زیرا امکان می‌دهد جنبه‌هایی را تشخیص داد که منافع کشورها نه تنها با یکدیگر در تضاد نیست، بلکه حتی مکمل یکدیگر است؛ به عنوان مثال، در منطقه قفقاز و در سوریه علیه حضور ایران.
اسرائیل در کاهش تنش بین اسرائیل و ترکیه ذینفع است. در واقع واضح است که تنها دخالت رئیس‌جمهور ترامپ و مقامات عالی رتبه دولت آمریکا می‌تواند در این مرحله کمک کند.
در این راستا سخنان سفیر آمریکا در ترکیه و فرستاده ویژه به سوریه، تام باراک، در گفتگوی منامه مهم است که به گفته او معتقد است هیچ جنگی بین اسرائیل و ترکیه رخ نخواهد داد و همکاری بین کشورها از دریای خزر تا مدیترانه وجود خواهد داشت.
این در حالی است که این بیانیه در ترکیه مورد انتقاد قرار گرفت و به عنوان سوء تفاهم از آنچه اتفاق می‌افتد، مطرح شد. ایالات متحده، به نوبه خود، باید درک کند که اسرائیل به دلیل بی‌اعتمادی عمیق بین کشورها، مخالفت خود را با استقرار نیروهای نظامی ترکیه در چارچوب نیروی ثبات بخش بین‌المللی مستقر در غزه کاهش نخواهد داد. همچنین در کنار ایالات متحده، سایر اعضای ناتو باید برای کاهش تنش‌ها بین اسرائیل و ترکیه، چه به صورت علنی و چه پشت درهای بسته، تلاش کنند.
دلیل این امر آن است که وتوی ترکیه مانع از همکاری حیاتی بین اسرائیل و ناتو می‌شود و حتی ممکن است به اقدامات مقابل روسیه در زمینه جنگ اوکراین آسیب برساند. تنش بین اسرائیل و ترکیه همچنین بر تنش‌های بین ترکیه و قبرس و بین ترکیه و یونان، با توجه به تشدید روابط بین این سه کشور به مدت بیش از یک دهه پس از حادثه کشتی مرمره، تأثیر می‌گذارد.
در هر صورت، کشورهای غربی باید تنش‌های بین ترکیه و اسرائیل را در مجموعه ملاحظات خود در مورد فروش اسلحه و همکاری‌های صنعتی-امنیتی با آنکارا لحاظ کنند. اسرائیل باید به تقویت روابط خود با بازیگرانی که برخی از نگرانی‌های اسرائیل در مورد ترکیه را دارند، مانند کشورهای یونان، امارات متحده عربی و هند، ادامه دهد.
فشار خارجی می‌تواند به مقابله با خواسته‌های رای دهندگان اسرائیل و ترکیه برای اتخاذ موضعی سختگیرانه در قبال یکدیگر کمک کند. به عنوان مثال، ارتباط روشنی بین نتایج انتخابات ترکیه در مارس ۲۰۲۴ (که برای اردوغان و حزبش یک نکته منفی بود) و اعمال تحریم کامل تجاری علیه اسرائیل اندکی پس از آن وجود دارد.
اگرچه لغو تحریم تجاری علیه اسرائیل می‌تواند گامی باشد که اعتماد بین ترکیه و اسرائیل را بار دیگر ایجاد می‌کند؛ اما به نظر می‌رسد که لغو تحریم می‌تواند برای اردوغان هزینه داخلی قابل توجهی داشته باشد. همین امر در مورد بنیامین نتانیاهو، نیز صدق می‌کند؛ اگر به ترکیه اجازه دهد نقش محوری در بازسازی غزه ایفا کند.
در عین حال، همین تلاش ترکیه برای مشارکت گسترده در غزه است که باید اسرائیل را ترغیب کند تا ابتکار عمل در بازسازی نوار غزه را به دست بگیرد تا با بازگشت زندگی به حالت عادی، این روند ادامه دار نشود.