به گزارش ستاد خبری سی‌وسومین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران، نشست رونمایی و بررسی کتاب «بودجه‌ریزی مشارکتی؛ سیاستگذاری تا عمل» دوشنبه (۲۶ آبان ۱۴۰۴) با حضور احمد مسجدجامعی، سحر نداطوسی، محمدحسین بوچانی، کیانوش ذاکرحقیقی و مرضیه صمدی‌فروشانی (دبیر نشست) در سرای اهل قلم خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.
مسئله‌ای به نام مشارکت مردمی
احمد مسجدجامعی در این نشست به اهمیت باور واقعی به نقش مردم در مدیریت شهر اشاره کرد و گفت: مسئله مشارکت مردمی فراتر از قوانین و آیین‌نامه‌هاست. قوانین تنها چارچوبی فراهم می‌کنند، اما باور و اراده واقعی برای نزدیکی به مردم است که می‌تواند مدیریت شهری را کارآمد و پایدار کند.
وی برای روشن شدن این موضوع با اشاره به یکی از نمونه‌های عینی از تجربه‌های شهری تهران یعنی ماجرای فروشگاه اتکا در خیابان امیری، ادامه داد: سال‌ها نرده‌ای ساده، فضایی شفاف میان فروشگاه و مردم ایجاد می‌کرد، اما امروز دیوارهای سیمانی و حصارهای سخت فاصله‌ای آشکار میان عرصه عمومی و خدماتی ایجاد کرده است. این نمونه‌ای از فاصله‌گذاری با مردم است که در بسیاری نقاط شهر قابل مشاهده است.
مسجدجامعی در ادامه به میدان مشق و سردر باغ ملی اشاره کرد و گفت: شهرداری تهران با هزینه‌های حاصل از عوارض مردمی و نه بودجه نفتی، فضا را سامان‌دهی کرده بود که شامل نورپردازی، آبیاری، فضای سبز و مسیرهای دسترسی می‌شد. با این حال پس از تکمیل پروژه، یگان حفاظت وزارت امور خارجه خیابان و محوطه را مسدود کرد. این نمونه روشن نادیده گرفتن این اصل مهم است که اگر فضای شهری با پول مردم سامان می‌یابد، باید در اختیار مردم باشد، نه آنکه پس از بازسازی از آنان دریغ شود.
این عضو سابق شورای شهر تهران همچنین به تاریخچه حذف خیابان مردم در حوالی مجلس شورای اسلامی اشاره کرد و توضیح داد: این خیابان برای ایجاد پیوند میان نهاد قانون‌گذاری و جامعه طراحی شده بود، اما در روند توسعه ساختمان مجلس حذف شد. حذف خیابان مردم، حذف نمادین مردم از کنار مجلس بود. محدود کردن دسترسی مردم به باغ‌ها، بوستان‌ها و فضاهای سبز نیز نمونه دیگری از غفلت مدیریت شهری نسبت به حقوق و رفاه شهروندان است.
مسجدجامعی سپس به اهمیت امنیت پایدار اشاره کرد: امنیت بدون مردم معنا ندارد. امنیت مبتنی بر حصار، امنیت پادگان است و پایدار نمی‌ماند. فضای بی‌مردم، ناامن می‌شود؛ چه باغ باشد و چه خیابان. یکی از تجربه‌های موفق مشارکت مردمی، طرحی بود که با همراهی مرحوم دکتر سعید توسلی در یک محله قدیمی تهران اجرا شد.
وزیر اسبق فرهنگ و ارشاد اسلامی اضافه کرد: در این طرح نمایندگان واقعی ساکنان محله انتخاب شدند و با حضور دانشگاه تهران، شهرداری و نهادهای محلی، گفت‌وگویی مستمر شکل گرفت که نتیجه آن بازسازی هویت محله، حفظ بناهای ارزشمند، تقویت مشارکت اجتماعی و تولید نشریه‌ای محلی بود. این تجربه نشان می‌دهد که وقتی مردم شریک فرایند تصمیم‌گیری باشند، توسعه از دل محله شکوفا می‌شود.
وی همچنین تجربه غفلت نسبت به مشارکت مردم را در مدیریت منابع آب تهران را نیز به این شرح مطرح کرد: سال‌ها پیش با تهران‌گردی آب هشدار داده بودیم که منابع آب در معرض بحران است، اما آن زمان هشدارها تشویش اذهان عمومی تلقی می‌شد. امروز همان بحران به مسئله‌ای جدی بدل شده است. وقتی مردم ببینند که یک قطره آب با چه زحمتی به خانه‌شان می‌رسد، خودشان حافظ منابع می‌شوند.
حق مردم نسبت به سرنوشت شهر
محمدحسین بوچانی نیز در این نشست با اشاره به انگیزه‌های نظری نویسندگان و ضرورت شکل‌گیری اثر به‌صورت جمعی گفت: این کتاب حاصل همکاری گسترده‌ای از فعالان حوزه‌های حقوق، اقتصاد و مدیریت شهری است، چرا که تلاش جمعی برای پرداختن به موضوع بودجه‌ریزی مشارکتی، اهمیت ویژه‌ای دارد. هدف از ازائه این کتاب نه تنها بررسی جنبه‌های نظری بودجه‌ریزی مشارکتی بلکه ارائه تجربه‌ها و راهکارهای عملی برای مدیریت شهری و توسعه محلی است.
سحر ندا طوسی نیز در سخنرانی خود به اهمیت بحث بودجه‌ریزی مشارکتی اشاره کرد و ادامه داد: کتاب مورد بررسی، اثری جامع در زمینه بودجه‌ریزی محلی است و تلاش ما بر این بوده نقدی هم با نگاه مثبت ارائه دهیم. مردم حقی نسبت به سرنوشت خود و شهرشان دارند و بودجه‌ریزی مشارکتی این امکان را فراهم می‌کند که آنها به‌عنوان بازیگران اصلی در تصمیم‌گیری‌ها نقش داشته باشند. این مشارکت علاوه بر افزایش مشروعیت طرح‌ها و سیاست‌ها، به تحقق اهداف پایداری و عدالت فضایی نیز کمک می‌کند.
ندا طوسی با اشاره به تجربه موفق شهرهای برزیل توضیح داد: شهرهای برزیل با به‌کارگیری بودجه‌ریزی مشارکتی شاهد افزایش سرانه سرمایه‌گذاری، ارتقای درآمدهای شهرداری و جلب مشارکت مردم در امور شهری بوده‌اند. با این حال تحقق این سیستم نیازمند زیرساخت‌ها و پیش‌شرط‌هایی مانند آموزش شهروندان، شفافیت اطلاعات، همه‌شمولی و ابزارهای متنوع مشارکت است.
وی افزود: باوجود تهیه حدود ۷۰ طرح جامع به شیوه مشارکتی، هنوز الزامات واقعی مشارکت فراهم نیست. آموزش شهروندان، شفافیت داده‌ها، شناسایی گروه‌های بی‌صدا و ابزارهای مؤثر برای جلب مشارکت از پیش‌شرط‌های اساسی تحقق مشارکت واقعی هستند.
بودجه‌ریزی مشارکتی اعتماد اجتماعی را تقویت می‌کند
کیانوش ذاکر حقیقی نیز در ادامه نشست با بیان تجربه‌های خود در حوزه مدیریت شهری گفت: بودجه‌ریزی مشارکتی فرایندی گسترده است که علاوه بر تخصیص منابع، اعتماد اجتماعی را نیز تقویت می‌کند. تجربه برزیل نشان می‌دهد که مشارکت مردمی می‌تواند اعتماد عمومی به دولت را بهبود بخشد و به تصمیم‌گیری‌های مؤثر شهری کمک کند.
وی افزود: در ایران مفاهیم شبکه‌سازی محلی و استفاده از ظرفیت شبکه‌های اجتماعی برای ارتقای مشارکت هنوز به شکل جدی اجرا نمی‌شود. شهروندان باید از طریق این شبکه‌ها بتوانند نیازها و اولویت‌های خود را در فرآیند بودجه‌ریزی بیان کنند.
سی‌وسومین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران با شعار «بخوانیم برای ایران» از بیست‌وچهارم تا سی‌ام آبان‌ماه ۱۴۰۴ برگزار می‌شود.