به گزارش روز سهشنبه ایرنا، در قلب این مدل مدیریتی، بازار آب حوضه موری–دارلینگ (Murray–Darling Basin) قرار دارد؛ یک بازار اقتصادی برای تبادل حقآبه میان کشاورزان، سرمایهگذاران، محیطزیست و دولت. این بازار به تدریج رشد کرده و اکنون بخش قابلتوجهی از تخصیص آب منطقه را از طریق خرید و فروش حقوق آب مدیریت میکند. طبق گزارش نهایی کمیسیون رقابت و مصرفکنندگان استرالیا، میانگین ارزش سالانه معامله در این بازار بیش از ۱.۸ میلیارد دلار استرالیا بوده است.
عنوان
اما بررسی کمیسیون رقابت و مصرفکنندگان در سال ۲۰۲۱ نشان داد که این بازار با مشکلات جدی شفافیت، نظارت و اعتماد روبروست. بسیاری از کاربران بازار (کشاورزان، واسطههای حقآبه و سرمایهگذاران) معتقدند که قوانین کنونی ناکافیاند و احتمال رفتارهایی مثل دستکاری بازار یا استفاده از اطلاعات محرمانه وجود دارد.
به همین دلیل، کمیسیون در گزارش خود ۲۹ توصیه مهم ارائه کرد، از جمله تشکیل «آژانس مستقل بازار آب» برای نظارت بر معاملات، ایجاد ضوابط رفتاری برای واسطهها و الزام به انتشار شفافتر دادههای بازار.
مایک کیوگ، معاون رئیس کمیسیون، گفته است: «با توجه به حجم میلیارددلاری این بازار و اهمیت آن برای اقتصاد، لازم است سازوکار نظارتی جدیتری وجود داشته باشد تا اعتماد کاربران بازسازی شود.»
در پاسخ به این توصیهها، دولت استرالیا یک نقشه راه اصلاحات بازار آب تدوین کرد که در اکتبر ۲۰۲۲ منتشر شد. این نقشه راه ۲۳ اصلاح را برای ارتقای شفافیت، صداقت و بهبود ساختار داده پیشنهاد میدهد.
پاسخ سفره های زیرزمینی به تغییرات اقلیمی
اهمیت این اصلاحات زمانی بیشتر شد که قانون «بازگرداندن رودخانهها» در دسامبر ۲۰۲۳ تصویب شد. این قانون اصلاحاتی را در قانون آب مصوب ۲۰۰۷ و برنامه حوضه موری–دارلینگ شامل «ممنوعیت رفتارهای دستکاری بازار، تقویت مقررات ناظر بر واسطههای بازار آب، و الزام شفافیت در تصمیمگیریها و گزارشدهی به نهاد ناظر جدید» اجرا کرده است.
یکی از بخشهای فناورانه مهم در مدیریت آب استرالیا، استفاده از روش «تزریق آب تصفیهشده به سفرههای زیرزمینی» یا «تغذیه مدیریتشده سفرهها» (MAR – Managed Aquifer Recharge) است. تحقیقات سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی استرالیا نشان میدهد که این روش از دهه ۱۹۶۰ در این کشور به کار گرفته شده و در برخی مناطق شهری مانند آدلاید — با استفاده از آب باران تصفیهشده — باعث احیای سفرههای زیرزمینی شده است. ظرفیت بازیابی سفرهها در برخی مناطق به ۲۰ میلیارد لیتر در سال رسیده و پتانسیل افزایش تا ۶۰ میلیارد لیتر در سال تا ۲۰۵۰ نیز وجود دارد.
نقشه هوایی از حوزه موری - دارلینگ
از نظر نظارتی، اصلاحات جدید قانونی نقش مهمی در افزایش اعتماد عمومی ایفا کردهاند. در قالب قانون «بازگرداندن رودخانهها»، که میان دولت فدرال و ایالتها مشترک است، نهادهایی مانند بازرس کل پایبندی به قوانین آب (Inspector-General of Water Compliance) قدرت نظارت بر دادههای بازار را در اختیار گرفتهاند. همچنین پایگاه داده بازار آب بهبود یافته و استانداردهای جدید گزارشگیری دادهها توسط اداره هواشناسی استرالیا تعیین شده است.
منتقدان اما هشدار دادهاند که حتی با اصلاحات، خطر نابرابری در دسترسی به بازار آب وجود دارد. برخی بر این باورند که شرکتهای بزرگ کشاورزی یا سرمایهگذاران حرفهای به دلیل تجربه و دانش بازار، مزیت بیشتری نسبت به کشاورزان کوچک دارند. کمیسیون رقابت و مصرفکنندگان نیز در گزارش خود به این موضوع اشاره کرده که ساختار کنونی بازار ممکن است به سود بازیگران بزرگتر تمام شود.
نقشه شوری آب در استرالیا
در عین حال، از منظر اقتصادی، معامله حقآبه به کشاورزان امکان میدهد در سالهایی که آب مازاد دارند، بخشی از حقآبه خود را بفروشند و در دوره کمآبی، آب بیشتری خریداری کنند. این سازوکار میتواند انگیزه صرفهجویی و تخصیص بهتر منابع را فراهم کند.
از منظر زیستمحیطی، بازار آب به دولت اجازه میدهد آب را به سمت محیطزیست هدایت کند؛ یعنی حقآبههایی که برای جریانهای زیستمحیطی در نظر گرفته شدهاند، میتوانند در بازار معامله شده و به مناطقی که بیشترین نیاز را دارند منتقل شوند. البته موفقیت این سازوکار وابسته به نظارت دقیق و قانونگذاری قوی است.
استفاده از تجربه استرالیا؛ فرصت امروز برای مدیریت پایدار آب در ایران
با توجه به تجربههای گسترده استرالیا در مدیریت منابع آب و همچنین سابقه همکاریهای مشترک ایران و استرالیا در حوزه آب، همچنان این ظرفیت وجود دارد که دستگاههای مسئول و سیاستگذاران ایرانی از الگوی این کشور بهره ببرند. اصلاحات قانونی، شفافسازی بازار آب، استفاده از فناوریهای نو مانند تغذیه مدیریتشده سفرهها و یکپارچهسازی حکمرانی آب، بخشهایی از تجربیاتی است که میتواند برای ایران کاربردی و راهگشا باشد. اکنون نیز فرصت آن فراهم است که با بهرهبرداری از این الگوها، مسیر مدیریت پایدار منابع آب در کشور تقویت شود. تجربه استرالیا در ترکیب بازار آب با فناوری و نظارت قانونی، الگویی مهم برای پایداری منابع آبی است. بازار حقآبه در حوضه موری–دارلینگ نشان میدهد که آب را نمیتوان تنها به شکل سنتی مدیریت کرد؛ بلکه باید آن را دارایی اقتصادی در نظر گرفت. در عین حال، برای حفظ عدالت، محیطزیست و اعتماد عمومی، شفافیت و قانونگذاری قدرتمند ضروری است. استرالیا با اصلاحات اخیر — از جمله اجرای قانون «بازگرداندن رودخانهها»، منع دستکاری بازار و الزام گزارشدهی شفاف — گامی مهم در این مسیر برداشته است. همچنین، فناوریهایی مانند تغذیه مدیریتشده سفرهها (MAR) نشان میدهد که بازیابی منابع زیرزمینی میتواند نقشی اساسی در تابآوری آب در برابر خشکسالی ایفا کند.