به گزارش خبرگزاری ایمنا، انتخابات شوراهای شهر و روستا، تنها رقابتی سیاسی میان نامزدها نیست؛ آینه‌ای است از خواست مردم برای ساختن شهری بهتر، زیستنی منظم‌تر و مشارکتی عمیق‌تر در سرنوشت روزمره خویش. در این انتخابات، رأی‌دهندگان به کسانی اعتماد می‌کنند که قرار است مسیر توسعه شهری، رفاه محلی و نظم اجتماعی را رقم بزنند. شوراها، در حقیقت، نقطه تلاقی سیاست و زندگی‌اند؛ جایی که تصمیم‌های کوچک، اثرهای بزرگ بر کیفیت زندگی شهروندان می‌گذارند — از آسفالت کوچه‌ها تا سیاست‌گذاری‌های محیط‌زیستی.
در پسِ ظاهر ساده این انتخابات، ساختار نهفته نظام انتخاباتی است که شکل و سرنوشت شوراها را تعیین می‌کند؛ سال‌هاست که مدل اکثریتی بر انتخابات شوراها حاکم بوده است، مدلی که در آن کسانی پیروز می‌شوند که بیشترین آرا را به دست آورده‌اند، حتی اگر بخش بزرگی از جامعه به آنان رأی نداده باشد.
این ساختار گرچه ساده و قابل فهم است، اما در عمل می‌تواند به حذف طیف وسیعی از سلایق و صداها بینجامد؛ صدای اقلیت‌هایی که در مجموع، بخش مهمی از تنوع اجتماعی و فکری شهر را تشکیل می‌دهند.
اکنون نظام انتخاباتی شوراها در آستانه تحولی بزرگ به نام «انتخابات تناسبی» قرار گرفته است، تغییری که نه‌تنها نحوه شمارش آرا را دگرگون می‌کند، بلکه فلسفه رقابت سیاسی را نیز بازتعریف خواهد کرد؛ در مدل تناسبی، دیگر «برنده مطلق» وجود ندارد و هر فهرست، حزب یا جریان فکری، به اندازه وزن واقعی آرای خود در جامعه، سهمی از کرسی‌های شورا می‌گیرد و این یعنی اگر گروهی ۲۰ درصد آرای مردم را به دست آورد، ۲۰ درصد کرسی‌ها را نیز در اختیار خواهد داشت.
در ظاهر، این فقط یک تغییر فنی است، اما در باطن، این مدل می‌تواند چهره سیاست شهری را متکثرتر، عادلانه‌تر و گفت‌وگومحورتر کند؛ در انتخاباتی که بر اساس تناسب برگزار می‌شود، دیگر حذف مطلق رقیب مفهومی ندارد و هر جریان فکری به اندازه سهمش در افکار عمومی، در اداره شهر حضور پیدا می‌کند و این یعنی شوراهایی با صداهای گوناگون، دیدگاه‌های متفاوت و ترکیبی از تجربه‌های متنوع که می‌تواند تصمیم‌گیری‌ها را از انحصار بیرون آورد.
در نظام تناسبی، احزاب و تشکل‌های سیاسی نقشی محوری پیدا می‌کنند. هر حزب می‌تواند فهرستی از نامزدها ارائه دهد و بر اساس برنامه‌ها و شعارهای خود رأی مردم را جلب کند، رأی‌دهندگان نیز می‌توانند به‌جای افراد پراکنده، به فهرست‌هایی رأی دهند که بیانگر جهت‌گیری فکری مشخصی هستند. البته انتخاب افراد منفرد همچنان ممکن است، اما سهم آنان در ترکیب شورا بر اساس وزن کلی آرا سنجیده می‌شود تا توازن و عدالت در تقسیم کرسی‌ها حفظ شود.
این تحول، فرصتی تازه برای بلوغ سیاسی و نهادمند شدن دموکراسی محلی است، چراکه برای نخستین‌بار، احزاب به‌جای تکیه بر چهره‌های فردی، ناچار می‌شوند با برنامه‌های روشن و اهداف مشخص وارد میدان شوند. رقابت‌ها از سطح شعارهای شخصی فراتر رفته و به سطح گفتمان‌های جمعی ارتقا پیدا می‌کند و شوراها نیز به‌جای صحنه‌ای از جدال‌های فردی، می‌توانند به میدان تعامل نیروهای مختلف اجتماعی بدل شوند.
در کنار این فرصت‌ها، چالش‌هایی نیز کمین کرده است، نخست پیچیدگی سازوکار رأی‌دهی و شمارش آرا ممکن است در آغاز موجب سردرگمی شهروندان شود؛ رأی‌دهنده باید بداند که اگر به فهرستی رأی می‌دهد، نمی‌تواند هم‌زمان به افراد خارج از آن فهرست رأی دهد، و این انتخاب آگاهانه نیازمند آموزش عمومی و اطلاع‌رسانی گسترده است.
دوم، تقویت نقش احزاب ممکن است به حاشیه رفتن چهره‌های مستقل و محلی بینجامد، مگر آنکه سازوکار تناسبی به‌درستی اجرا و نظارت شود تا فرصت حضور برای همه حفظ شود و از سوی دیگر، اجرای انتخابات تناسبی مستلزم زیرساخت‌های دقیق نرم‌افزاری و مدیریتی است.
شمارش آرا در دو سطح فهرست‌ها و منفردین انجام می‌شود، سهم هر فهرست از کل آرا محاسبه و کرسی‌ها بر اساس نسبت به دست‌آمده تقسیم می‌شود که چنین محاسبه‌ای نیازمند سامانه‌های دقیق، آموزش مجریان و هماهنگی میان سطوح مختلف برگزاری انتخابات است.
با این حال، اگر این گذار با دقت و شفافیت انجام گیرد، می‌تواند نقطه عطفی در تاریخ دموکراسی محلی ایران باشد. انتخابات تناسبی، نه پایان رقابت، بلکه آغاز نوعی تعادل جدید در سیاست شهری است؛ جایی که هر رأی، هر فهرست و هر سلیقه سهمی از صدای جمعی شهر را بازتاب می‌دهد.
انتخابات تناسبی نیازمند آگاهی بیشتر و کار حزبی قوی‌تر است / مجلس در مسیر تقویت نقش مردم در مدیریت شهری گام برمی‌دارد
محمدرضا طالبی‌نژاد، مشاور رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی با اشاره به رویکرد مجلس نسبت به انتخابات شوراهای شهرها به خبرنگار ایمنا می‌گوید: نزدیک به ۲۰ سال در شورای شهر تهران در حوزه شورایاری‌ها فعال بودم؛ رویکرد کلی، رویکرد مثبتی است، اما شکل‌گیری شوراها و نقش‌پذیر کردن مردم در مدیریت شهرداری‌ها و شوراها هنوز تا وضعیت مطلوب فاصله دارد.
وی می‌افزاید: شوراها باید مردمی‌تر شوند و شهرداری‌ها باید درهای خود را به روی مردم باز کنند، همچنین لازم است از تصدی‌گری و کارهای اجرایی که مردم می‌توانند انجام دهند فاصله بگیرند تا رقیب آن‌ها نشوند.
مشاور رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی خاطرنشان می‌کند: مجلس نیز در این راستا سال‌هاست که موضوعاتی از جمله طرح جامع مدیریت شهری را بررسی می‌کند تا واگذاری‌ها و تفویض اختیارات را به‌عنوان ابزار کار دنبال کند.
طالبی‌نژاد با اشاره به انتخابات شوراهای شهرها ادامه می‌دهد: احتمال می‌رود به‌دلیل تناسبی برگزار شدن آن در شهر تهران شاهد روالی تازه خواهیم بود؛ مجلس ناظر بر انتخابات شوراهاست و از هم‌اکنون فعال شده و هیئت‌های نظارت را تشکیل می‌دهد؛ مجری نیز وزارت کشور است و امیدواریم انتخابات خوبی برگزار شود.
وی اظهار می‌کند: موضوع انتخابات تناسبی مستلزم آگاهی بیشتر، کار حزبی قوی‌تر و خروج از قالب‌های اکثریتی است؛ در این مدل به نسبت سهم هر یک از احزاب در آرا، کرسی‌هایی به آن‌ها تعلق می‌گیرد و هیچ فهرستی برنده یا بازنده نخواهد بود؛ البته این فرمول پیچیدگی‌ها و توضیحات فنی خاص خود را دارد.
مشاور رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی اضافه می‌کند: قرار است در دوره هشتم انتخابات شوراها در شهرهای بالای ۵۰۰ هزار نفر نیز به‌صورت تناسبی برگزار شود؛ این گامی مهم است و بحث مفصلی دارد، اما خلاصه آن این است که سهم هر جریان سیاسی متناسب با آرای خود تعیین می‌شود.
زیرساخت‌های اجرایی برای تناسبی‌شدن انتخابات شوراهای اسلامی شهر در کشور وجود ندارد
احمدرضا مصور، رئیس کمیسیون حقوقی، برنامه‌ریزی و پایش مصوبات شورای اسلامی شهر اصفهان با اشاره به موضوع تناسبی‌شدن انتخابات شوراهای اسلامی شهر و ضرورت شفاف‌سازی این طرح اظهار می‌کند: طراحان این روش هنوز به‌درستی توضیح نداده‌اند که منظورشان از تناسب چیست؟ آیا قرار است تناسب قومی مدنظر باشد یا تناسب حزبی؟ یا حتی تناسب جمعیتی؟ که این مسئله منشأ ابهامات و چالش‌های جدی در آینده است.
وی با تاکید بر اینکه حتی اگر تناسبی‌شدن انتخابات اجرا شود، ابزار و زیرساخت لازم برای اعمال آن وجود ندارد، می‌افزاید: فرض کنید در میان جمعیت لرهای مقیم اصفهان قرار باشد نمایندگانی انتخاب شوند؛ سوال اینجا است که روش انتخاب این افراد چگونه خواهد بود؟ زیرساخت‌های لازم برای اجرای چنین مدلی هنوز فراهم نشده است؛ به‌عنوان نمونه بر اساس بعضی آمارها، تعداد فریدنی‌های مقیم اصفهان حتی از جمعیت فریدن بیشتر است و حال، چطور می‌توان برای این گروه‌ها سهمیه‌ای مشخص کرد؟
رئیس کمیسیون حقوقی، برنامه‌ریزی و پایش مصوبات شورای اسلامی شهر اصفهان با اشاره به بحث احزاب سیاسی در کشور ادامه می‌دهد: اگر هدف از تناسبی شدن انتخابات، تخصیص سهمیه به جناح‌های سیاسی همچون اصلاح‌طلبان و اصولگرایان باشد، مبنای این تخصیص چیست؟ اینکه هر دو جناح سیاسی شامل طیف‌های مختلفی هستند که چگونگی نمایندگی آن‌ها در این مدل مشخص نیست.
مصور با اشاره به تجربه جهانی در این زمینه خاطرنشان می‌کند: در بیشتر کشورهایی که از سیستم تناسبی در انتخابات استفاده می‌کنند، احزاب سیاسی شناسنامه‌دار و رسمی وجود دارند که در فرایند انتخابات نقش‌آفرینی می‌کنند.
وی اظهار می‌کند: در کشور ما چنین نظام حزبی‌ای به‌صورت عملی وجود ندارد و اگر این زیرساخت فراهم بود، شاید شرایط برای اجرای انتخابات تناسبی مناسب‌تر می‌شد، اما در شرایط فعلی، نه مفهوم این مدل به‌درستی تبیین شده، نه زیرساخت‌های لازم فراهم است و نه امکان اجرایی شدن آن وجود دارد.
رئیس کمیسیون حقوقی، برنامه‌ریزی و پایش مصوبات شورای اسلامی شهر اصفهان با تاکید بر ضرورت دقت در تصمیم‌گیری‌های کلان تصریح می‌کند: قانون‌گذاران باید با نگاه کارشناسی و آینده‌نگرانه این مسائل را بررسی کنند و از تصویب قوانینی که در اجرا با چالش‌های جدی روبه‌رو خواهند شد، خودداری کنند.
به گزارش ایمنا، انتخابات تناسبی را باید گامی تدریجی، اما تعیین‌کننده در مسیر بلوغ دموکراسی محلی دانست؛ تغییری که می‌تواند سیاست شهری را از فضای هیجانی و فردمحور به سمت برنامه‌محوری و مسئولیت‌پذیری سوق دهد. در صورتی که شهروندان، احزاب و مجریان انتخاباتی نقش خود را به‌درستی ایفا کنند، این مدل تازه می‌تواند الگویی پایدار برای مشارکت مردمی و مدیریت شهری آینده باشد؛ الگویی که در آن، هر رأی ارزش واقعی خود را پیدا می‌کند و هر صدا سهمی از تصمیم‌سازی شهر خواهد داشت.
در آستانه این تغییر تاریخی، پرسش اساسی این است که آیا شهرهای ما آماده شنیدن چند صدا در یک شورا هستند؟ آیا سیاست محلی می‌تواند از فردگرایی عبور کند و به نهادهای حزبی و جمعی تکیه زند؟ پاسخ به این پرسش‌ها در گروِ کیفیت اجرای این مدل و میزان مشارکت و آگاهی مردم است.
اگر انتخابات تناسبی به درستی فهم و اجرا شود، شاید شوراهای آینده نه تنها آئینه اراده اکثریت، بلکه پژواکِ صداهای گوناگون شهروندانی باشند که می‌خواهند در ساختن آینده شهرشان، سهمی متناسب با صدای خود داشته باشند.