مقدمه
در میان سطور زرین تاریخ هشت سال دفاع مقدس، حماسه آزادسازی سوسنگرد در ۲۶ آبان ماه ۱۳۵۹، نه صرفاً یک پیروزی تاکتیکی، بلکه یک نقطه عطف راهبردی بود که سرنوشت نبرد در جبهه جنوب را تغییر داد و عزم پولادین ملت ایران برای ایستادگی در برابر تجاوز را به اثبات رساند. این واقعه، تجلی اراده‌ای بود که در برابر نابرابری‌های عظیم، «تن در برابر تانک» ایستاد و در روزهای آغازین جنگ، از سقوط کامل اهواز به دامن دشمن جلوگیری کرد. تعمق در ابعاد این عملیات، ما را به دو حوزه کلیدی رهنمون می‌سازد: تدبیر نظامی در شرایط اضطرار و تعهد ملی در قبال میراث‌داران این حماسه و سرزمین‌های زخم‌خورده جنگ.
۱. اهمیت راهبردی و تحلیل عملیات سوسنگرد مبتنی بر اصول جنگ
عملیات آزادسازی سوسنگرد که پس از سه نوبت اشغال و مقاومت جانانه به پیروزی نهایی رسید، یک ضرورت بقا برای جمهوری اسلامی ایران بود. همان‌طور که تحلیل‌های نظامی تأکید می‌کنند، سوسنگرد یکی از سه محور اصلی و به دلیل هموارتر بودن جغرافیای منطقه نسبت به مسیرهای جفیر و خرمشهر، اصلی‌ترین محور دست‌یابی ارتش بعثی عراق به اهواز محسوب می‌شد. سقوط قطعی این شهر، به معنای محاصره کامل و استیلای دشمن بر مرکز ثقل استان خوزستان بود.
الف. کاربست «بسیار خوب» اصول جنگ در وضعیت اضطرار
در شرایطی که جنگ تنها ۵۵ روز از آغاز خود را پشت سر گذاشته بود و عملیات «بدون ساماندهی خاص نیروها» انجام شد، تدبیر فرماندهان در میدان نبرد، توانست نابرابری‌ها را با اتکا به اصول بنیادین نظامی جبران کند. بر اساس بررسی‌های تخصصی، در عملیات سوسنگرد، سه اصل کلیدی از اصول نه گانه جنگ، «بسیار خوب» به کار گرفته شد:
اصل هدف آفند: هدف‌گذاری دقیق عملیات، صرفاً محدود به بازپس‌گیری شهر نبود. نتیجه راهبردی این عملیات، چنان که در اسناد رسمی آمده، آزادسازی شهر، عقب‌نشینی نیروهای متجاوز تا رودخانه کرخه کور، متمایل گردیدن مواضع پدافندی عراق به رودخانه مالکیه و خارج گردیدن کامل اهواز از محور تهدید دشمن بود.
اصل صرفه‌جویی در قوا: در شرایط کمبود تجهیزات و تازه‌کار بودن نیروهای بسیجی و مردمی، این اصل با مدیریت دقیق منابع انسانی و تجهیزاتی موجود، به‌ویژه بهره‌گیری از قوای زرهی ارتش و پشتیبانی نیروی هوایی به نحو احسن اجرا شد.
اصل وحدت فرماندهی: علیرغم چالش‌های اولیه، با درایت و فرمان قاطع حضرت امام خمینی (ره) (که از طریق شهید علی تجلایی با داماد ایشان در میان گذاشته شد) و حضور و فرماندهی میدانی آیت‌الله خامنه‌ای (به‌عنوان فرمانده عملیات) و شهید مصطفی چمران (در ستاد جنگ‌های نامنظم)و سرهنگ امرالله شهبازی فرمانده تیپ دوم لشکر 92 زرهی خوزستان این اصل به ثمر نشست.
ب. اهمیت و عملکرد تعیین‌کننده ارتش جمهوری اسلامی ایران
در روایت حماسه سوسنگرد، باید بر نقش محوری و عملکرد مثبت ارتش تأکید کرد. آزادسازی نهایی شهر در ۲۶ آبان ۱۳۵۹، با محوریت تیپ ۲ لشکر ۹۲ زرهی خوزستان و با پشتیبانی هوانیروز ارتش محقق شد. این نیروهای زبده بودند که با تانک‌های خود، حلقه محاصره را شکافتند و خطوط مقدم دشمن را درهم شکستند.
علاوه بر این، نقش نیروی هوایی ارتش (نهاجا) و توپخانه در این عملیات، سندی غیرقابل انکار از ایثار است. در حقیقت، شکست حصر سوسنگرد، نتیجه‌ی تلاقی تخصص و آموزش نیروهای کلاسیک ارتش با ایمان و شهامت نیروهای مردمی و سپاهی بود.
۲. آگاهی نسل نو و احیای روحیه سلحشوری
آزادسازی سوسنگرد، نه تنها برای دیروز، بلکه برای فردای امنیت ملی ایران نیز حائز اهمیت است. امروز، مسئولیت سنگین آگاهی‌بخشی به نسل جدید و جوان بر دوش نهادهای فرهنگی و آموزشی کشور است.
الف. لزوم تبیین «چه‌کردها» به جای «چه‌کسانی»:
روایت دفاع مقدس برای نسل جدید نباید به یک مجموعه خشک از اسامی و تاریخ‌ها تبدیل شود. همان‌طور که تأکید شده، باید بیش از معرفی «چه کسانی بودند»، به شرح «چه کردند» پرداخت. نسل جوان باید درک کند که در سوسنگرد:
رزمندگانی از خوزستان، آذربایجان (شهید تجلایی)، فارس، مازندران، و بوشهر با هم متحد شدند.
مقاومت در محاصره دوم، با سخت‌ترین شرایط و انتقال مردم از طریق رودخانه، سه روز به طول انجامید.
شهید چمران در خط مقدم مجروح شد، اما با همان وضعیت اورژانسی در ستاد جنگ مانده و برای حفظ سوسنگرد توصیه‌های لازم را ارائه می‌داد.
رزمندگان «دعا می‌کردند شهر سقوط نکند تا مقابل خداوند، امت و اماممان شرمنده نشویم.»
این جزئیات عینی و ملموس از حماسه، نه تنها تاریخ، بلکه فرهنگ شهامت‌طلبی را منتقل می‌کند.
ب. ارتقاء روحیه شهامت‌طلبی و ایثار:
ترویج این حماسه‌ها، به‌مثابه ایمن‌سازی سرمایه انسانی در برابر تهدیدات نوین است. هدف، ایجاد روحیه شهامت‌طلبی برای ایستادگی قاطع در برابر تجاوز دشمنان به مرز و بوم، و روحیه از خودگذشتگی و ایثار در قبال منافع ملی است. جوان باید دریابد که این روحیه، در کنار تخصص و علم، ضامن استقلال و پیشرفت کشور است. نسلی که ریشه در این فداکاری‌ها دارد، هرگز در بزنگاه‌های تاریخی، میدان را خالی نخواهد کرد.
۳. وفای به عهد توسعه با خوزستان: مطالبه ملی برای حل بحران‌ها
استان خوزستان، که با تقدیم بی‌شمار شهید، ایثارگر و رزمنده، دین خود را به انقلاب و وطن ادا کرد، امروز باید شاهد وفای به عهد نظام در توسعه همه‌جانبه باشد.
الف. چالش‌های زیرساختی و بحران‌های تداوم‌یافته:
دهه‌ها پس از پایان جنگ، بسیاری از شهرهای خوزستان، از جمله سوسنگرد و دشت آزادگان، همچنان از مشکلات زیرساختی و بحران‌های زیست‌محیطی رنج می‌برند. مواردی چون:
* بحران کیفیت آب شرب و شبکه‌ی فرسوده فاضلاب: این معضل در برخی مناطق شهری و روستایی، کرامت انسانی مردم غیور این استان را مخدوش ساخته است.
* بحران‌های زیست‌محیطی تداوم‌یافته: از ریزگردها و خشکی تالاب‌ها که نه تنها معیشت و سلامت بومیان بلکه سایر استانهای دیگر کشور را به خطر انداخته تا توسعه نامتوازن که با وجود منابع عظیم نفتی، منجر به نرخ بالای بیکاری در برخی مناطق می‌شود.
ب. لزوم اهتمام نظام در حل مشکلات زیرساختی:
حل این مشکلات، نه یک اولویت حاشیه‌ای، بلکه یک فریضه ملی است. لزوم اهتمام و سرمایه‌گذاری ویژه نظام در حل بحران‌های زیرساختی خوزستان، باید در قالب یک برنامه‌ی ملی و فراقوه‌ای تعریف شود. این برنامه باید شامل این موارد باشد:
*تسریع در تکمیل پروژه‌های معوق آب و فاضلاب با استفاده از فناوری‌های نوین.
* مدیریت هوشمندانه منابع آبی و احیای تالاب‌ها برای کاهش ریزگردها.
*تخصیص منابع پایدار و ارتقاء شبکه‌های آبرسانی شهری و روستایی.
این توسعه زیرساختی و متوازن، تنها راه برای ارج نهادن به فداکاری مردمانی است که با مقاومت خود، امنیت و استقلال کشور را تضمین کردند. توسعه خوزستان، توسعه‌ی امنیت ملی و رفاه عمومی است.
نتیجه‌گیری
حماسه آزادسازی سوسنگرد، تجلی تاریخی ایمان، تدبیر و اتحاد قوای نظامی و مردمی بود که با فداکاری‌های تیپ زرهی ارتش، خلبانان نهاجا، سپاه پاسداران و ستاد جنگ‌های نامنظم، و با به‌کارگیری موفق اصول نظامی چون هدف آفند، صرفه‌جویی در قوا و وحدت فرماندهی، سرنوشت جنگ در جبهه جنوب را تغییر داد. این واقعه، یادآور این حقیقت است که وحدت ملی و اراده راسخ، بر هرگونه برتری مادی دشمن فائق می‌آید.
امروز، در مقام سپاسگزاری از این فداکاری بی‌بدیل، نظام جمهوری اسلامی ایران وظیفه‌ای تاریخی بر عهده دارد: وفای به عهد توسعه و ارج نهادن عملی به میراث شهادت.
اولاً، رسیدگی به امور و حل مشکلات معیشتی، درمانی و اجتماعی خانواده‌های معظم شهدا، جانبازان و آزادگان و تمامی رزمندگان هشت سال دفاع مقدس، نه تنها از باب قدردانی، بلکه به عنوان یک تعهد دائمی و بنیادین نظام برای حفظ ستون‌های اصلی بقای کشور، امری واجب و فوری است. ثانیاً، استان قهرمان‌پرور خوزستان باید با اهتمام و سرمایه‌گذاری ملی در حل بحران‌هایش و تکمیل زیرساخت‌ها، شاهد پرداخت بدهی تاریخی نظام به مردمان مقاوم خود باشد.
در نهایت، باید دانست که میراث گران‌بهای سوسنگرد، باید چراغ راه نسل‌های آینده باشد.
این حماسه، فریاد تاریخی ملت ایران در ستیز با ظلمت بود؛ لذا بر همگان فریضه است که روح سلحشوری و جوهره ایثار را در جان‌های جوان، برای حفظ قله‌های استقلال و شرف وطن، جاودانه سازند.
*کارشناس امنیت ملی