به گزارش خبرنگار اقتصادی ایرنا، اقتصاد ایران در ماههای اخیر شرایط ویژه ای را تجربه می کند؛ از سویی به دلیل استمرار تحریم های آمریکا با محدودیت های بانکی و مالی روبروست و از سوی دیگر اقدام سه کشور اروپایی در فعال سازی مکانسیم ماشه یک تلاش سیاسی و روی کاغذ برای اعمال فشارهای اقتصادی تعبیر می شود؛ با این وجود، مخالفت چین و روسیه با اقدامات کشورهای غربی در مکانسیم ماشه و نیز اجرای برنامع جامع همکاری مشترک ایران با این دو کشور، بر امیدواری ها افزوده است.
به همین دلیل و پس از اعلام رسمی اجرای برنامه جامع همکاری های تهران و مسکو، گروه اقتصادی ایرنا میزبان کامبیز میرکریمی عضو هیات مدیره اتاق بازرگانی مشترک ایران و روسیه بود تا به واکاوی مشکلات کنونی بخش تجارت خارجی کشور بپردازد.
میرکریمی معتقد است که ارز چند نرخی بیشترین آسیب را به تجارت خارجی کشور وارد کرده است و از سوی دیگر موانع گمرکی چه در حوزه صادرات و چه واردات بر مشکلات افزوده است.
با حضور در استودیوی ایرنا به پرسش های خبرنگار اقتصادی ایرنا درباره چرایی بازنگرداندن ارز حاصل از صادرات از سوی برخی تجار و آینده اقتصاد ایران در شرایط کنونی پرداخت که متن این گفت و گو به شرح زیر است:
حجم صادرات ایران به روسیه از یک میلیارد دلار عبور کرده است
ایرنا: به عنوان فعال اقتصادی، اجرایی شدن برنامه جامع همکاری‌های ایران و روسیه را چطور ارزیابی می‌کنید؟
برنامه جامع همکاری های ایران و روسیه دیر انجام شده است؛ در همه جای دنیا، کشورها با همسایگان خود روابط استراتژیک دارند چون هر منطقه ای تلاش می کند با این همکاری های اقتصادی که بعد از آن در مسائل سیاسی و امنیتی نیز بوجود می آید، حریم امنی برای خود ایجاد کند؛ یکی از همین اقدامات ایجاد عضویت در اتحادیه و تشکل‌های اقتصادی است یا سعی می‌کنند دیوارهای گمرکی خودشان را به حداقل برسانند ما این کار را بعد از مدت‌ها انجام دادیم و ایران به عضویت اتحادیه اقتصادی اوراسیا با کشورهای روسیه، بلاروس، ارمنستان و تاجیکستان درآمد و برای اولین بار این تجارت آزاد را در تاریخ اجرا کرد. یعنی ایران برای اولین بار است که تعرفه تجارت را با کشورهای عضو اوراسیا به صفر رسانده و امسال هم عملیاتی شده است، این حرکت خیلی مهمی بود، البته اقدامات دیگری هم هست که انجام شده و قابل مقایسه با ۱۰ تا ۱۵ سال پیش نیست.
ما بین ۱۰ تا ۲۰ سال پیش در ابتدایی ترین مسائل با روسیه محدودیت داشتیم، مثلاً کامیون‌های ایرانی نمی توانستند از جنوب روسیه آسان تردد کنند یا کشتی های ایرانی نمی‌توانستند در بندرهای روسیه پهلو بگیرند، در اخذ روادید مشکلات جدی داشتیم، این مسائل برطرف شده است و ما به عنوان یک کشور همسایه با روسیه که رابطه دیرینه داریم و آن زیرساخت ها برای توسعه تجارت که لازم بوده فراهم شده و حاصل آن این است که اکنون برای اولین بار در تاریخ روابط کشور، حجم صادرات ایران به روسیه از یک میلیارد دلار عبور کرده است.
تجارت با اوراسیا به بیش از ۲ میلیارد دلار رسیده است
ایرنا: تجارت با اوراسیا را چطور ارزیابی می کنید؟
اگر بخواهیم کل تجارت با اوراسیا را در نظر بگیریم در سال ۱۳۹۸ کل صادرات ایران به این منطقه ۷۰۰ میلیون دلار بود که اکنون به بیش از ۲ میلیارد دلار رسیده است؛ ضمن اینکه ترکیب صادرات و واردات مهم است. ما کالاهای اساسی، نهاده‌های تولید، فلز، چوب، نهادهای دامی، روغن خام و مواد اولیه واحدهای تولیدی مورد نیاز را از این مسیر وارد می کنیم و وقتی تعرفه تجارت صفر اعمال می شود، عملاً به تولید رونق می دهیم.
در کفه دیگر تجارت یعنی صادرات به اوراسی، کالاهایی با ارزش افزوده بالا و کالاهای نهایی همچون محصولات غذایی، لبنی تا محصولات پلاستیکی، صنایع نساجی، لوازم خانگی، مصالح ساختمانی و فرش و موکت صادر می کنیم که دامنه وسیعی از محصولات است هر چند این رقم، رقم پایینی است.
واردات به روسیه سالانه بین ۲۷۰ تا ۳۲۰ میلیارد دلار است که سهم ما تنها یک میلیارد دلار است که بخش کوچکی از نیازهای روسیه را برآورده کرده ایم. پس ترکیب صادرات برای روسیه خیلی مهم است که عمدتاً توسط بخش خصوصی کوچک و نحیف ما انجام می شود و اغلب کالای لوکس و کالاهای با ارزش افزوده است ضمن اینکه این شروع راه است یعنی ما چشم انداز وسیع‌تری داریم.
پیشنهادهای روسیه برای همکاری در حوزه انرژی
ایرنا: برخی معتقدند که بازارهای صادراتی ایران و روسیه نزدیک به یکدیگر است و همکاری ها راهبردی نخواهد بود. نظر شما به عنوان یک فعال اقتصادی بازار روسیه در این خصوص چیست؟
موافقت نامه عمومی‌تر و کلی تری با روسیه بسته شده است که البته قرار نیست جزییات آن منتشر شود اما محورهای آن مشخص است؛ روسیه پیشنهاد خوبی در حوزه انرژی داده است است و از آنجایی که تجارت روسیه با اروپا دچار مشکل شده است، شرکت‌های روسی به بازار شرق و محصولات و فراورده های نفتی روی آورده اند.
هر چند روسیه در بعضی از حوزه ها رقیب ایران است اما کشورمان از موقعیت بی نظیر جغرافیایی برخوردار است و به همین دلیل این رقابت در حوزه های مختلف تبدیل به همکاری می شود. مثلاً همیشه صحبت از این بود که در خط صادرات گاز ایران به اروپا، روسیه رقیب ایران است اما اکنون روسیه پیشنهاد می دهد که آن خط لوله گاز که از شوروی سابق بود یا از آسیای میانه می‌گذشت و به سرخس می‌رسید و یکی دیگر هم که از جمهوری آذربایجان بود، یک خط لوله با ظرفیت بالا از کف دریای خزر عبور کند که این امر چندین ویژگی دارد. اول اینکه مناطق شمالی کشور می‌توانند از گاز روسیه استفاده کنند و ما نیز در عوض از خطوط لوله‌ای که در جنوب ایران و غرب سرمایه گذاری شده است، استفاده کنیم و محصول را صادر کنیم و بخشی از ناترازی انرژی را جبران کنیم که هم درآمد خوبی برای خودش کسب کند که این یک نمونه همکاری استراتژیک است، یعنی رقابت اینجا تبدیل به همکاری می شود. در محصولات دیگر نیز همین طور است ما می توانیم از این همکاری ها استفاده کنیم.
به آزادسازی حوزه تجارت نیاز داریم
ما نیاز داریم تا مقررات تجارت تسهیل شود و آن سامانه جامع تجارت گزینه های مختلف را برای صادرات و واردت تحت عنوان تجارت ترانزیت و معاملات سوآپ را داشته باشد. ما واقعاً احتیاج داریم که آزادسازی را در حوزه تجارتمان انجام بدهیم تا دست کسب و کارهای ما باز باشد، همان کاری که روسیه نیز انجام داده است.
روسیه با تمام شوک‌های اقتصادی که به آن وارد شده است، چه در زمان جنگ کریمه و جنگ با اوکراین و تحریم های سنگینی که از غرب داشت، هیچ وقت تجارتش را محدود نکرد و سریع به حالت عادی برگشت.روسیه هیچ گاه ارز چند نرخی را ایجاد نکرد و قوانین را تغییر نداد هر چند یک سری کنترل‌ها را شدیدتر کرد اما تغییرات ماهوی ایجاد نکرد و یک روندی را طی کرد.
تجار، صنعتگران و صاحبان کسب و کار ما محدودیت‌های جدی در تجارت دارند و توقع دارند که در داخل کشور حداقل ما این محدودیت‌ها را نداشته باشیم و از این فرصت‌ها استفاده کنیم. اگر در غرب محدودیت هایی برای تجار ما ایجاد شده اما از سوی کشورهای همسایه، اوراسیا و منطقه خزر مسیرهایی باز شده به طوری که زمینه ساز صادرات ما به شمار می رود ضمن اینکه روبل هم در این منطقه مورد قبول قرار گرفته است اگر به سمت ارز تک نرخی برویم و از ظرفیت بانک ها استفاده کنیم، شرایط خوبی فراهم است.
ارز چند نرخی مانع اصلی تجارت/ روبل به میزان کافی در اختیار نداریم
ایرنا: اتصال شبکه بانکی ایران و روسیه چقدر به توسعه روابط تجاری و اقتصادی کمک کرده است؟
بخشی از تجارت ما در سایه است، معاملاتی که رسماً از طریق سیستم‌های بانکی انجام نمی‌شود در صورتی که این سیستم امن پرداخت‌ها وجود دارد، ما یک سری اصلاحات مقررات در داخل کشور نیاز داریم تا از این ظرفیت ها به خوبی استفاده شود.
اکنون روابط بانکی بین ایران و روسیه وجود دارد، تنها مانع، بحث ارز چند نرخی است که مشکل ایجاد می کند یکی اینکه بسیاری صادرکنندگان با کارت های بازرگانی یک بار مصرف، کالا صادر می کنند، کارت های یک بار مصرف یعنی اینکه صادر کننده از کارت‌های دیگری که اعتبار چندانی ندارد، استفاده می کند تا ارز را در سامانه نیما عرضه نکند و آن را در سامانه های غیررسمی بفروشد.
آمارهایی هست که گفته می شود، میلیاردها دلار ارز به کشور برنگشته، نمی توانیم بگوییم که ارز برنگشته بلکه برگشته است اما به سامانه نیما برنگشته است. در سامانه نیما قیمت ارز با بازار آزاد فاصله دارد.
صادر کننده ایرانی وقتی می خواهد کالایی را به روسیه صادر کنند روبل به میزان کافی ندارد مجبور می شود به دنبال ارزهای دیگر از جمله دلار و یورو برود و از کشورهای ثالث تهیه کند از این رو این ظرفیت بلا استفاده می ماند.
نکته دیگر اینکه بین کشورهای ایران، روسیه، بلاروس و ارمنستان سیستم بانکی و روابط بانکی برقرار هست برای استفاده نیاز به اصلاحات قوانین داخلی کشور داریم که در اختیار بانک مرکزی هست، بانک مرکزی قول‌هایی را در این باره داده است که تا دو سه هفته آینده اعلام کند که منتظر هستیم.
صادرکننده به ثبات در قوانین نیاز دارد تا بازار خود را حفظ کند
ایرنا: بخشی از واردات روسیه بخصوص در حوزه صنایع غذایی از ترکیه انجام می شود برای اینکه بتوانیم سهم خود را در واردات به روسیه افزایش بدهیم، چه اقداماتی نیاز است؟
چند سال پیش ایران پنجمین تامین کننده محصولات لبنی به روسیه بود اکنون با زیرساخت‌هایی که ایجاد شده است، ایران می تواند جای کشورهای دیگر را نیز در صادرات بگیرد. صادر کننده ایرانی احتیاج به ثبات قوانین دارد، اگر صادرکننده مطمئن به ثبات قوانین باشد، می تواند برنامه ریزی ۵ تا ۱۰ ساله انجام بدهد و خطوط تولید و سرمایه گذاری را برای صادرات ایجاد کند، اما ما مواردی داشتیم که یک شرکت صنعتی در داخل کشور برای صادرات مجدد به روسیه، مواد اولیه را از کشور مالزی تامین کرده و در کشور با ایجاد اشتغال و ارزش افزوده کالا را به روسیه صادر می کرد اما صادرات آن محصول ممنوع می شود و تمام محاسبات بهم می ریزد از این رو ثبات قوانین بسیار مهم است.
بحث تجارت آزاد ایران با کشورهای همسایه باعث می شود که هر وزارتخانه ای نتواند به بهانه تنظیم بازار جلوی صادرات را بگیرد؛ یک مشکلی که در کشور داریم این است تا وقتی کالایی در داخل ایران گران می شود به بهانه تنظیم بازار از صادرات آن جلوگیری می شود. در حالی که تعدادی از کارخانه ها در داخل کشور تنها از ۱۰ درصد ظرفیت استفاده می کنند که می توان با افزایش سهم صادرات، تولید را نیز افزایش و هزینه ها را کاهش داد.
برای همین است که همه جای دنیا به دنبال بازارهای صادراتی هستند و از طریق همین موافقتنامه‌های تجاری و زیرساخت‌های سخت افزاری و نرم‌افزاری، توسعه حمل و نقل و ترمینال های صادراتی و سامانه های اینترنتی به توسعه صادرات کمک می کنند.
کریدورهای صادراتی بسیار مهم است
ایرنا: اکنون تجار ما وارد تجارت با کشورهای منطقه و دریای خزر شدند این بازارها را چطور ارزیابی می کند و چقدر می تواند برای ایران ارزآوری داشته باشد؟
منطقه دریای خزر، چندین کوریدور مهم از شرق به غرب و شمال به جنوب دارد که رونق برای تجارت بین اللملل ایجاد می کند.تاجیکستان نیز از لحاظ فرهنگی به ایران نزدیک است و۲ میلیون نفر از جمع تاجیکستان در روسیه و کشورهای منطقه در شوروی سابق حضور فعال دارند که می توانند به تقویت روابط کمک کنند.
مسائل فرهنگی، بحث کریدور و ترانزیت و حجم کالاهای صادراتی نیز مهم است از این رو ارتباط با کشور همسایه فواید جانبی دارد.
تحریم های آمریکا و اروپا آزاردهنده است
ایرنا: ایران بالاخره پس از سالها تعلل، عضویت در کنوانسیون های سی اف تی و پالرمو را تصویب کرد که امیدواری برای عضویت در گروه ویژه اقدام مالی را بیشتر کرد؛ این اقدامات چقدر در تجارت خارجی به ما کمک می کند؟
این کار بیشتر برای دولت که می خواهد نقل و انتقالات مالی را انجام بدهد، کمک کننده است در هر صورت روسیه و چین هم اعلام کردند که اسنپ بک را قبول ندارند و آن را قانونی نمی دانند. برای بخش خصوصی تغییراتی فعلاً محسوس احساس نخواهند کرد و اینها بحث بلند مدت دارند؛ در شرایط کنونی تحریم‌هایی که علیه ایران اعمال می شود، ارتباطی به تحریم‌های سازمان ملل هم ندارد این تحریم‌های سخت، صفر تا ۱۰۰ توسط آمریکا و اروپا ایجاد شده است.
آنچه که اقتصاد ایران را آزار می دهد، همان تحریم‌های اروپا و آمریکا است و اسنپ بک و تحریم‌های سازمان ملل چندان موثر نیست؛ سیاستمداران ما باید هوشیار باشند و با دیپلماسی قوی و سیاسی اجازه ندهند که اجماع جهانی پیش بیاید و شرایط به سمتی برود که مجبور باشیم درآمد نفتی کشور در یک حسابی تحت کنترل قرار گیرد.
چین و روسیه امروز، کشورهای ۲۰ سال پیش نیستند؛ اکنون اقتصاد چین از دولت آمریکا پیشی گرفته است و آن تکنولوژی و فناوری که همه می‌گفتند چین به آن نخواهد رسید، نه تنها به آن رسید بلکه از آن عبور کرد. چین حتی توانست حجم دلار را از سبد تجاری خود کاهش دهد و تجارتش را با یوان ادامه دهد. اکنون هم بحث رمز ارزها به قول معروف یوان دیجیتال مطرح شده است که می تواند جای سوئیفت را هم بگیرد.
کسب و کارهای آمریکا موافق نیستند که دلار به عنوان ابزار سیاسی مورد سوءاستفاده قرار بگیرد و کشورهای عضو بریکس و اوراسیا به دنبال جایگزینی پول های ملی به جای دلار هستند. هر چند سهم دلار ۵۰ درصد از تجارت است اما روند کاهشی دارد. ما نیز به سمت رونق تجارت حرکت کنیم،باید سکان اقتصاد را دست یک مرجع بدیم که من فکر می‌کنم وزارت اقتصاد باید مرجع تمام این روابط همکاری اقتصادی بین المللی باشد که بتواند یکپارچگی را حفظ کند.
ارز چند نرخی فسادزاست
ایرنا: نسخه شما به عنوان یک فعال اقتصادی برای بهبود تجارت بین ایران و روسیه چیست؟
موافقتنامه تجاری که در آن تعرفه ۸۷ درصد کالاها به صفر رسیده است باید به ۱۰۰ درصد برسد؛ ارز تک نرخی شود چرا که خیلی از فسادها به خاطر چند نرخی بودن ارز است.
ثبات در مقررات داخلی مهم است که اکنون کافی نیست، قانون بهبود مستمر فضای کسب و کار وجود دارد که باید این قانون به خوبی اجرا شود و صاحبان کسب و کار در قالب گفتگو که بین دولت و بخش خصوصی و تشکل‌ها مسائل را مطرح کنند. همچنین تعدد در بخش نامه های داخلی محدودیت هایی در تجارت ایجاد می کند. ارز چند نرخی گرفتاری عظیمی برای دستگاه اجرایی ایجاد کرده است که می شود راجع به آن صدها کتاب نوشت.
توسعه کریدورها از مسیر ایران به نفع تجارت است
ایرنا: چشم انداز تجارت ایران و روسیه را چگونه می بینید؟
در سال های گذشته ما چهار برابر آنچه که به روسیه صادر می شد را وارد می کردیم که اکنون ناترازی تجارت کاهش یافته است و واردات روند کاهشی داشته است؛ هر چند کاهش واردات به خاطر عدم تخصیص ارز بوده است که بانک مرکزی سعی می کند نرخ ارز بازارهای اصلی را نگه دارد.
وقتی میلیاردها دلار، ارز حاصل از صادرات به سامانه رسمی برنمی‌گردد، این عدد خود را در واردات نشان می دهد. ضمن اینکه ما در کشور به واردات کالاهای اساسی و نهاده های تولید احتیاج داریم.
من روند رشد صادرات به روسیه را یک اقدام خیلی مثبت می‌بینم اما این محدودیت واردات را خیلی با نگاه مثبتی ارزیابی نمی کنم؛ کماکان این رشد که از سال ۱۳۹۸ شروع شد، ادامه می یابد و چشم انداز مثبت خواهد بود و هرقدر هم که دولت در بحث لجستیک و کشتی سرمایه گذاری کند، شرایط بهتر می شود.
در شرایط کنونی همه کشور به دنبال توسعه کریدورها هستند که ایران را دور بزنند و راه ابریشمی جدید را تعریف کرده اند که این مسائل سرمایه گذاری زیادی می خواهد هر چند مشخص هم نیست موفقیت آمیز باشد. اگر سرمایه گذاری جدیدی برای کریدورها انجام بدهیم، به نفع تجارت کشور است. دولت باید در حوزه های زیرساخت ها سرمایه گذاری کند که در آینده درآمدزا و اشتغالزا هستند.
ایرنا: اتاق بازرگانی مشترک ایران و روسیه چه برنامه ریزی برای توسعه روابط اقتصادی و تجاری کرده است؟
دولت از طریق موافقتنامه های تجاری آزاد، توسعه زیرساخت های تجاری در حوزه حمل و نقل، کریدورها و کشتی های باری اقداماتی را انجام داده است که اکنون فضا برای بخش خصوصی آماده است.
شرکت های کوچک و متوسط بخش خصوصی نیاز به کمک دارند حضور در نمایشگاه های معتبر در روسیه شاید برای شرکت های بزرگ هزینه بر نباشد و برای شرکت های کوچک هزینه بالایی خواهد داشت باید سعی کنند در این نمایشگاه ها با یارانه هایی که اتاق در اختیار آنها قرار می دهد شرکت کنند.
در بحث و تبادل تجاری و جلسات دوطرفه با شرکت های خارجی حضور پیدا کنند و شرکت ها از ظرفیت حقوقی اتاق بارگانی برای حل اختلافات استفاده کنند و از ظرفیت کارگاه های تخصصی استفاده کنند.