به گزارش خبرنگار علمی ایرنا، مرتضی ضرابی روز یکشنبه در نشست خبری به مناسبت «روز جهانی بند ناف» که در بانک خون بند ناف رویان برگزار شد، اظهار داشت: این خدمات در کنار ذخیره‌سازی گسترده نمونه‌ها، جایگاه ایران را در رده‌های بالای جهانی تثبیت کرده است.
وی افزود: علت اینکه یک روز به عنوان روز جهانی خون بند ناف نام‌گذاری شده این است که مشخص شد ماده‌ای که پس از تولد نوزاد دور ریخته می‌شود، منبعی ارزشمند برای درمان بیماری‌هاست. بنابراین، هدفی که در این روز دنبال می‌شود، اطلاع‌رسانی به والدین، تشویق آن‌ها به ذخیره‌سازی خون بند ناف، حمایت از بانک‌های عمومی و خصوصی خون بند ناف و توسعه پژوهش‌های پزشکی در زمینه سلول‌های بنیادی و درمان‌های نوین است.
مدیرعامل شرکت فناوری بن یاخته‌های رویان تاکید کرد: این روز یادآور آن است که هر تولد می‌تواند فرصتی برای نجات زندگی انسان‌های دیگر باشد که در ادامه توضیحات بیشتری خواهم داد.
ضرابی اضافه کرد: شرکت فناوری بن‌یاد در سال ۱۳۸۴ به همت زنده‌یاد کاظمی آشتیانی با هدف تأمین سلول‌های بنیادی مورد نیاز مراکز پیوند تأسیس شد. ابتدا ذخیره‌سازی خون بند ناف آغاز شد، اما امروز علاوه بر آن، منابع دیگر سلول‌های بنیادی مانند مغز استخوان، خون محیطی، بافت چربی، بافت بند ناف و پالپ دندان شیری نیز جمع‌آوری و ذخیره‌سازی می‌شود.
وی ادامه داد: برای اینکه واژه‌های سلول‌های بنیادی و ضمائم زایمانی را که مکرر استفاده می‌کنم روشن باشد، توضیح کوتاهی ارائه می‌دهم. همان‌طور که از نام آن مشخص است، سلول بنیادی سلول پایه و مادر است که می‌تواند به سایر سلول‌ها تبدیل و تخصصی شود و قدرت تکثیر بالایی دارد. هر سلولی که این ویژگی را داشته باشد، سلول بنیادی نامیده می‌شود.
مدیرعامل شرکت فناوری بن یاخته‌های رویان بیان داشت: با این تعریف، ما دو نوع سلول بنیادی داریم سلول بنیادی خونساز که در خون محیطی، مغز استخوان و خون بند ناف یافت می‌شود، و سلول‌های بنیادی غیرخونساز که از بافت‌های مختلف از جمله بافت بند ناف، مغز استخوان و پالپ دندان قابل جداسازی است.
ضرابی گفت: سلول بنیادی خونساز در درمان بیماری‌های خونی استفاده می‌شود و سلول‌های بنیادی غیرخونساز یا مزانشیمی در درمان بیماری‌های غیرخونی مانند فلج مغزی کاربرد دارند.
وی با اشاره به ضمائم زایمانی گفت: ضمائم زایمانی موادی هستند که پس از تولد از رحم خارج می‌شوند و شامل خون بند ناف، جفت، بافت بند ناف، پرده‌های جنینی مانند پرده آمنیوتیک، سرم خون بند ناف و پلاسمای غنی از پلاکت هستند که در ادامه بیشتر درباره آن‌ها توضیح خواهم داد.
مدیرعامل شرکت فناوری بن یاخته‌های رویان در ادامه به دستاوردهای ۲۰ ساله این شرکت اشاره کرد و گفت: بانک سلول‌های بنیادی خون بند ناف، بانک سلول‌های بنیادی خون محیطی و مغز استخوان، بانک سلول‌های بنیادی بافت بند ناف، بانک سلول‌های بنیادی پالپ دندان ، تولید زخم‌پوش مشتق از پرده جنینی با نام تجاری آمیکر، تولید سرم خون بند ناف، تولید PRP خون بند ناف، تولید عصاره جفت، پیوند سلول‌های بنیادی در بیماران خونی، پیوند سلول‌های بنیادی در بیماران ارتوپدی به‌ویژه آرتروز، پیوند سلول‌های بنیادی در بیماری‌های عصبی، پیوند سلول‌های بنیادی خون محیطی و مغز استخوان، اجرای کارآزمایی‌های بالینی برای فلج مغزی، اوتیسم، آرتروز ، ساخت اولین پالایشگاه محصولات زایمانی ، ساخت اولین تانک کرایوژنیک برای نگهداری نمونه‌ها ، تولید محلول استراتژیک، راه‌اندازی بزرگ‌ترین بانک اطلاعات ژنتیکی با ۱۰۰ هزار داده ، (موارد ادامه دارد و توضیحات در متن اصلی ارائه شده) از مهمترین دستاوردها به شمار می رود.
ضرابی ادامه داد: در بانک خون بند ناف، نمونه‌های سراسر کشور پس از جداسازی در تانک‌های نیتروژن مایع در دمای منفی ۱۹۶ درجه ذخیره می‌شود. ما بزرگ‌ترین بانک سلول‌های بنیادی منطقه را داریم. بانک خون بند ناف رویان یک بانک دوگانه است؛ یعنی هم بانک عمومی داریم و هم خصوصی. در بانک خصوصی خانواده‌ها هزینه پرداخت می‌کنند و نمونه برای خودشان ذخیره می‌شود. در بانک عمومی خانواده‌ها نمونه خود را اهدا می‌کنند.
وی گفت: در بانک خصوصی تاکنون حدود ۲۵۰ هزار نمونه و در بانک عمومی حدود ۵ هزار نمونه ذخیره شده است. علت اختلاف نیز این است که بانک عمومی نیازمند حمایت دولت و خیرین است.
مدیرعامل شرکت فناوری بن یاخته‌های رویان ادامه داد: در سطح ملی پیشروترین مرکز ذخیره‌سازی سلول‌های بنیادی هستیم. در منطقه جزو سه مرکز برتر (ایران، امارات، عربستان) و در سطح جهانی از نظر حجم ذخیره‌سازی در رتبه دوم قرار داریم. در طبقه‌بندی جهانی، بانک‌های دارای ۱۰۰ تا ۴۰۰ هزار نمونه در رتبه دوم قرار می‌گیرند.
ضرابی درباره کاربرد نمونه‌ها گفت: نمونه‌های ذخیره‌شده برای بیماری‌های خونی مانند تالاسمی، سرطان خون، نقص سیستم ایمنی و کم‌خونی‌های مادرزادی استفاده می‌شود. تاکنون برای حدود ۴۰ بیمار با نمونه‌های خود، خواهر یا برادر یا حتی غیرخویشاوند پیوند انجام شده است.
وی اظهارداشت: در بیماری‌های عصبی مانند فلج مغزی و اوتیسم نیز از نمونه خون بند ناف استفاده شده که برای ۶۰ بیمار انجام شده و درجاتی از بهبودی مشاهده شده است.
مدیرعامل شرکت فناوری بن یاخته‌های رویان افزود: در بانک خون محیطی و مغز استخوان نیز نمونه‌های بیماران قبل از شیمی‌درمانی ذخیره می‌شود و پس از درمان برای پیوند بازگردانده می‌شود. تاکنون حدود ۱۸۵۰ بیمار نمونه ذخیره کرده و نزدیک به ۹۰۰ بیمار پیوند شده‌اند.
ضرابی درباره کارآزمایی فلج مغزی گفت: بزرگ‌ترین طرح تحقیقاتی کشور برای ۱۵۰ کودک مبتلا به فلج مغزی با استفاده از سلول‌های بنیادی خون و بافت بند ناف انجام شد و اکنون امکان ارائه خدمات درمانی برای این بیماران فراهم شده است. در کلینیک سلول‌درمانی رویان نیز برای بیماران مبتلا به آرتروز زانو و شانه، خدمات سلول‌درمانی ارائه می‌شود و نتایج بسیار ارزشمند بوده است.
وی ادامه داد: مزیت اصلی شرکت فناوری رویان این است که تنها به ذخیره‌سازی اکتفا نکرده و راهکارهای درمانی مبتنی بر سلول‌های بنیادی را نیز توسعه داده است.
مدیرعامل شرکت فناوری بن یاخته‌های رویان درباره تولید محصولات گفت: زخم‌پوش مشتق از پرده جنینی (آمیکر) یکی از محصولات بسیار مهم است که برای زخم‌های حاد و مزمن، سوختگی، زخم پای دیابتی و جراحی‌های قرنیه کاربرد دارد. این محصول در ابعاد مختلف تولید و بیش از ۱۵ هزار قطعه آن عرضه شده است. این محصول ظرفیت صادراتی دارد و مقدمات صادرات آن فراهم شده است.
وی افزود: ساخت تانک ذخیره‌سازی نمونه‌ها که پیش از این وابسته به واردات بود، اکنون در کشور انجام شده و چند نمونه آن در حال استفاده است.
ضرابی گفت: موضوع مهم بعدی، راه‌اندازی نخستین پالایشگاه فرآورده‌های زیست‌پزشکی رویان است. در اواخر آذرماه یعنی کمتر از یک ماه آینده این پالایشگاه که بر ضمایم زایمانی متمرکز است، در پارک فناوری پردیس به بهره‌برداری خواهد رسید.
وی بیان داشت: صنعت پالایش ضمایم زایمانی یک مرز نوین در بیوتکنولوژی درمانی محسوب می‌شود و شامل تولید محصولات مهندسی‌شده بافتی، جداسازی و کشت سلول‌های بنیادی است. شرکت‌های پیشرو در جهان، ضمایم زایمانی را که معمولاً به‌عنوان زباله دور ریخته می‌شوند، به محصولات دارویی با ارزش افزوده بالا تبدیل می‌کنند.
وی اظهارداشت: ما مدعی هستیم که این اولین پالایشگاه فرآورده‌های زیست‌پزشکی در جهان خواهد بود؛ زیرا پالایشگاه‌های مشابه در سطح بین‌المللی معمولاً تنها روی یک یا دو محصول تمرکز دارند، اما تلاش ما این است که در این مجموعه، تمامی ضمایم زایمانی مانند جفت، بند ناف، خون بند ناف، بافت بند ناف و پرده‌های جنینی فرآوری شوند.
مدیرعامل شرکت فناوری بن یاخته‌های رویان ادامه داد: پیش‌بینی ما تولید بیش از ۲۰ محصول در این پالایشگاه است. هدف این است که مواد دورریز زایمانی به عناصر ارزشمند تبدیل شده و پس از فرآوری، در حوزه پزشکی مورد استفاده قرار گیرند.
وی گفت: در چشم‌انداز دهه سوم فعالیت‌های رویان، گسترش همکاری با بانک‌های اطلاعات سلولی جهان و تبادل نمونه‌ها و داده‌های سلولی اهمیت ویژه‌ای دارد. در حال حاضر، ارزش ذخیره‌سازی سلول‌های بنیادی تنها به کاربرد درمانی آن‌ها محدود نمی‌شود، بلکه امکان مبادله بین‌المللی نمونه‌های خون بند ناف نیز وجود دارد. اگر نمونه‌ای در کشور موجود نباشد، می‌توان آن را از بانک‌های جهانی تهیه کرد؛ البته هر نمونه بین ۳۵ تا ۴۰ هزار یورو هزینه دارد. بنابراین توسعه همکاری‌های بین‌المللی می‌تواند زمینه عرضه نمونه‌های ایرانی به بیماران سایر کشورها را فراهم کند و این خود یک موفقیت مهم در استفاده هدفمند از ذخایر سلولی خواهد بود.
ضرابی گفت: ما به دنبال آن هستیم که سلول‌های ذخیره‌سازی‌شده به‌صورت هدفمند در درمان بیماری‌های خونی، بیماری‌های عصبی و درمان‌های شخصی‌سازی‌شده استفاده شوند. همچنین تلاش داریم در سطح جهانی، نقش‌آفرینی مؤثری در تولید و صادرات محصولات فرآوری‌شده سلولی داشته باشیم؛ محصولاتی که می‌توانند جایگاه کشور را در عرصه زیست‌فناوری ارتقا دهند.
وی ادامه داد: موضوع بعد، توسعه پلتفرم‌های نرم‌افزاری بومی مبتنی بر هوش مصنوعی است که برای تحلیل داده‌های ژنتیکی نمونه‌های ذخیره‌سازی‌شده در پزشکی فردمحور کاربرد دارند. این ابزارها می‌توانند حتی شرایط بیماری را در خانواده‌هایی که نمونه آن‌ها در بانک موجود است، پیش‌بینی کنند و به ارتقای سلامت کمک کند.
مدیرعامل شرکت فناوری بن یاخته‌های رویان بیان کرد: در نهایت، توسعه زیرساخت‌های فرآوری سلول با استفاده از فناوری‌های پیشرفته ویرایش ژن که یکی از دانش‌های نوین و پیشروی جهان است در دستور کار قرار دارد. این فناوری می‌تواند در خانواده‌هایی که بیماری‌های ژنتیکی منتقل می‌شود، از طریق حذف یا اصلاح ژن‌های معیوب، زمینه پیوند سلول سالم را فراهم کند و به ایجاد نسلی سالم کمک کند.
ضرابی گفت: نمونه خون بند ناف معمولاً بین ۸۰ تا ۱۵۰ سی‌سی حجم دارد. بسته به تعداد سلول‌های موجود در این حجم، هر نمونه می‌تواند بین ۵۰۰ تا ۶۰۰ میلیون سلول تا حتی بیش از ۲ میلیارد سلول داشته باشد. تعداد سلول‌ها به عواملی مانند طول بند ناف، اندازه جفت، نوع زایمان (سزارین یا طبیعی) و میزان خون جمع‌آوری‌شده بستگی دارد.
وی توضیح داد: بر اساس تعداد سلول‌های به‌دست‌آمده، نمونه در یک، دو یا گاهی سه کیسه فریز می‌شود. هر کیسه برای یک نوبت پیوند قابل استفاده است. بنابراین اگر نمونه‌ای در سه کیسه فریز شده باشد که در موارد خاص تا ۳ میلیارد سلول نیز داشته‌ایم امکان استفاده برای چند نوبت پیوند وجود خواهد داشت.
مدیرعامل شرکت فناوری بن یاخته‌های رویان افزود: نکته مهم این است که سلول‌های بنیادی خون‌سازِ خون بند ناف قابلیت تکثیر ندارند. یعنی نمونه ذخیره‌سازی‌شده فقط همان مقداری است که می‌توان برای پیوند استفاده کرد. اما سلول‌های بنیادی بافت بند ناف توانایی تکثیر دارند؛ به‌طوری‌که از یک بند ناف می‌توان سلول‌هایی استخراج و تکثیر کرد که برای حدود ۲۰ کودک مبتلا به فلج مغزی مورد استفاده قرار گیرد. این تفاوت اصلی میان دو نوع سلول است.
ضرابی ادامه داد: در مورد هزینه سالانه نگهداری در بانک خصوصی نیز یک نکته مهم وجود دارد: برای پیوند سلول‌های بنیادی خونساز، تطابق ژنتیکی کامل بین دهنده و گیرنده الزامی است. مشابه زمانی که برای بیماران مبتلا به سرطان از بستگان نزدیک مانند خواهر، برادر، پدر یا مادر نمونه‌گیری می‌شود. در خون بند ناف هم همین قاعده وجود دارد، با این تفاوت که نمونه خون بند ناف، ۱۰۰ درصد با خود کودک تطابق دارد و می‌تواند برای کودک یا افرادی که تطابق ژنتیکی با او دارند مورد استفاده قرار گیرد. البته در بسیاری از خانواده‌ها، خواهر و برادرها در بیش از ۵۰ درصد موارد از نظر HLA با هم تطابق دارند.
به گفته وی ما نمونه‌های زیادی از پیوندهای موفق خواهر - برادر داشته‌ایم. علاوه بر این، در سطح کشور نمونه‌های غیرفامیلی نیز یافت می‌شود که از نظر ژنتیکی با هم تطابق دارند. برای نمونه، موردی داشتیم که بیمار اهل مشهد بود اما نمونه منطبق برایش در استان کرمانشاه یافت شد و پیوند با موفقیت انجام شد. در بانک ما، که یک بانک اطلاعات ژنتیکی نیز است، امکان جستجوی تطابق وجود دارد. یعنی اگر بیماری مراجعه کند، می‌توانیم بررسی کنیم که آیا نمونه سازگار با او در بانک وجود دارد یا خیر. اگر نمونه مناسب یافت شود، موضوع را به مرکز پیوند اطلاع می‌دهیم.
مدیرعامل شرکت فناوری بن یاخته‌های رویان بیان کرد: ممکن است این سوال مطرح شود که نمونه‌های بانک خصوصی متعلق به خانواده‌هاست؛ آیا می‌توان از آن‌ها برای دیگران استفاده کرد؟ ما عمدتاً از نمونه‌های بانک عمومی برای بیماران نیازمند استفاده می‌کنیم. اما درباره بانک خصوصی: در دنیا سابقه نداشته که خانواده‌ها اجازه استفاده از نمونه خصوصی‌شان را برای دیگران بدهند؛ اما در ایران ۳۰ تا ۳۵ درصد خانواده‌ها رضایت داده‌اند که اگر روزی بیماری به سلول بنیادی نیاز داشت و نمونه فرزندشان منطبق بود، ما پس از اطلاع، بتوانیم از آن نمونه استفاده کنیم. بنابراین، نمونه‌های بانک عمومی و همچنین نمونه‌های بانک خصوصیِ اهداشده، در صورت وجود تطابق ژنتیکی، قابل استفاده برای سایر بیماران هستند.
ضرابی توضیح داد: در خصوص فلج مغزی باید گفت مطالعات فاز یک و دو طی ده سال گذشته در سراسر جهان بسیار پیشرفت کرده و از سطح بررسی‌های ایمنی فراتر رفته‌اند. نتایج این مطالعات، در مقیاس کلان، نقش مؤثر سلول‌ها ــ با انواع مختلف ــ را تأیید می‌کند. در گام‌های بعدی، با اجماع بین‌المللی، می‌توان انتظار داشت که سیستم بهداشت جهانی استفاده از این سلول‌ها را در خدمات درمانی کودکان مبتلا به فلج مغزی تأیید کند.
وی یادآورشد: البته این فرایند بین‌المللی است و طبیعتاً زمان‌بر خواهد بود، اما به دلیل استاندارد بودن مطالعات انجام‌شده در کشور ما، ایران نیز بخشی از این مسیر جهانی محسوب می‌شود.
مدیرعامل شرکت فناوری بن یاخته‌های رویان تصریح کرد: در مورد اوتیسم، مطالعات در سطح جهان همچنان در فازهای یک و دو قرار دارند و افتخار بزرگی است که کشور ما و مجموعه ما توانسته‌اند در میان سرآمدان این حوزه قرار بگیرند. داده‌های ما نیز احتمالاً نیازمند بررسی‌های بیشتر است.
ضرابی گفت: نمونه خون بند ناف معمولاً بین ۸۰ تا ۱۵۰ سی‌سی است و این حجم بسته به تعداد سلول‌های موجود در آن، بین ۵۰۰ تا ۶۰۰ میلیون سلول و در برخی نمونه‌ها حتی بیش از ۲ میلیارد سلول می‌تواند باشد. تعداد سلول‌ها بسته به طول بند ناف، اندازه جفت و نوع زایمان (سزارین یا طبیعی) متفاوت است. بنابراین، بر اساس تعداد سلول‌های جمع‌آوری شده، نمونه می‌تواند در یک یا دو کیسه فریز شود. قاعدتاً هر کیسه برای یک نوبت پیوند قابل استفاده است و در نمونه‌هایی که در دو یا سه کیسه فریز شده‌اند، می‌توان از همان نمونه برای چند نوبت پیوند استفاده کرد.
وی افزود: نکته مهم این است که سلول‌های بنیادی خونساز خون بند ناف قابلیت تکثیر ندارند، یعنی هر نمونه‌ای که ذخیره می‌شود، به همان حجم و تعداد برای بیمار قابل استفاده است. اما سلول‌های بنیادی بند ناف قابلیت تکثیر دارند و از یک بند ناف می‌توان برای چندین بیمار، مانند ۲۰ کودک مبتلا به فلج مغزی، استفاده کرد.
مدیرعامل شرکت فناوری بن یاخته‌های رویان اظهارداشت: برای پیوند سلول‌های بنیادی خونساز، تطابق ژنتیکی بین دهنده و گیرنده ضروری است؛ همان‌طور که در بیماری‌های خونی مانند سرطان، نمونه از بستگان نزدیک گرفته می‌شود. در مورد نمونه خون بند ناف، نوزاد دهنده به خود و کسانی که تطابق ژنتیکی با او دارند قابل استفاده است. در بانک ما، نمونه‌های خواهر و برادری که تطابق ژنتیکی کامل دارند، فراوان هستند و نمونه‌های غیرخویشاوند نیز با استفاده از بانک اطلاعات ژنتیکی قابل تطبیق و پیوند هستند.
ضرابی گفت: نکته قابل توجه، این است که خانواده‌ها می‌توانند اجازه دهند نمونه‌های خصوصی خود برای افراد نیازمند دیگر نیز استفاده شود. در حدود ۳۰ تا ۳۵ درصد موارد، رضایت خانواده‌ها این‌گونه بوده و نمونه‌های بانک عمومی نیز در صورت تطابق ژنتیکی برای افراد دیگر قابل استفاده هستند.
وی بیان کرد: هزینه سالانه نگهداری در بانک خصوصی حدود ۷۵۰ هزار تومان است، اما ما تلاش کرده‌ایم خدمات را بر پایه عدالت محوری ارائه دهیم. خانواده‌ها با هر سطح درآمدی می‌توانند از این خدمات استفاده کنند و حتی برای خانواده‌هایی که کودک مبتلا به بیماری خونی دارند، شرایط ویژه‌ای شامل تخفیف تا ۵۰ درصد یا ارائه رایگان خدمات فراهم شده است. در این سال‌ها بیش از ۴ میلیارد تومان کمک و سوبسید برای خانواده‌ها پرداخت شده تا هیچ کس به دلیل مسائل مالی از ذخیره‌سازی محروم نشود.
مدیرعامل شرکت فناوری بن یاخته‌های رویان با بیان اینکه خدمات ذخیره‌سازی خون بند ناف مانند یک بیمه سلامت عمل می‌کند، افزود: یعنی خانواده‌ها این نمونه‌ها را ذخیره می‌کنند تا در صورت بروز بیماری در آینده، بتوانند از آن بهره ببرند. با پیشرفت‌های روزافزون پزشکی بازساختی، سلول‌درمانی نقش مکمل دارودرمانی را در بسیاری از بیماری‌ها ایفا خواهد کرد. حتی در بیماری‌هایی مانند فلج مغزی، استفاده از سلول‌های بنیادی می‌تواند به بهبود حرکت دست، تن عضلانی، بینایی و توانایی انجام فعالیت‌های روزمره کمک کند و کیفیت زندگی خانواده‌ها را ارتقا دهد.
در ادامه معصومه نوری دکترای تخصصی ژنتیک مولکولی در خصوص اقدامات انجام شده درباره درمان بیماری اوتیسم توسط بندناف گفت: درصد کمی از ناتوانایی‌های این کودکان ممکن است کاهش یابد یا اینکه در انجام برخی فعالیت‌های روزمره استقلال بیشتری پیدا کنند. همین میزان بهبود، از نظر بالینی بسیار ارزشمند است. در مطالعه ما نیز مشخص شد که در اغلب کودکانی که وارد پژوهش شدند و به‌صورت تصادفی با گروه کنترل ــ که سلول دریافت نکرده بودند و فقط خدمات معمول را دریافت کرده بودند ــ مقایسه شدند، بهبود معناداری در شاخص‌های حرکتی درشت مشاهده شده است.
وی افزود: به‌طور مثال اگر بخواهیم از شاخص‌های عددی استاندارد فاصله بگیریم، می‌توان گفت استقلال این کودکان در خوردن، بلع غذا یا انجام برخی فعالیت‌های شخصی بهتر شده است. همین «کمی بهتر شدن»ها، در برخی بیماری‌ها که عملاً هیچ درمان قطعی برای آن‌ها وجود ندارد، بسیار قابل توجه و باارزش است.
ضرابی گفت: این مطالعه با ۵ کودک انجام شد.طبیعتاً ادعای درمان کامل مطرح نیست و چنین انتظاری هم وجود ندارد که سلول‌درمانی اوتیسم را از درجات شدید به بهبودی کامل برساند یا فرد را به سطح طبیعی بازگرداند. اما آنچه در بالین و مطابق معیارهای استاندارد مطالعه مشاهده شد، نشان می‌دهد که حداقل ۳۰ درصد بهبود در برخی رفتارها حاصل شده است؛ رفتارهای تکراری کودکان کاهش یافته و ویژگی‌های شناختی‌شان نیز به‌صورت معناداری افزایش پیدا کرده است.
وی توضیح داد: البته با توجه به اینکه مطالعه ما تنها روی پنج کودک انجام شد، ادعای بزرگ مطرح نمی‌کنیم. هدف اصلی این مرحله، بررسی ایمنی و بی‌خطر بودن فرایند بود، اما در کنار آن شواهدی از کارآمدی نیز مشاهده شد که در مجلات علمی منتشر خواهد شد و در گزارش‌های تفصیلی مطالعه نیز منعکس می‌شود.
به گفته وی در این مطالعه، ما از کودکان ۳ تا ۷ ساله دعوت کردیم که در نهایت پنج نفر وارد پژوهش شدند.